Με αφορμή την τελετή μνήμης που πραγματοποιήθηκε στο Κόκκινο Χωριό την Κυριακή 3 Αυγούστου παραθέτω για το σχετικό σπήλαιο το κεφάλαιο που αναφέρεται σ’ αυτό από το βιβλίο μου “Σπήλαια στα Χανιά”, σελίδες 424, φωτογραφίες 175, έκδοση 2002 της Νομαρχίας Χανίων.
Στο Ακρωτήρι του Δράπανου, στον Αποκόρωνα συναντούμε το Κόκκινο Χωριό. Ενα χωριό χτισμένο σ’ έναν τόπο που δεν κρατά νερό και που πάντα υπέφερε από την έλλειψη αυτού του αγαθού της φύσης.
Χτισμένο σε υψομ. 150 μέτρων αναφέρεται το 1881 στην απογραφή στον Δήμο Αρμένων με 317 χριστιανούς κατοίκους, το 1900 με 404 για να μείνουν το 1971 μόνο 250 και μετά πολύ λιγότεροι.
Η όμορφη θέση του και το κλίμα του ήταν αφορμή να έχει αναπτυχθεί στην περιοχή του αρκετή τουριστική κίνηση και έτσι τους θερινούς μήνες οι κάτοικοι του αυξάνονται αρκετά.
Η περιοχή του είναι από τις πρώτες στον Νομό Χανίων σε αξιόλογα σπήλαια και πέρα από αυτά τα φυσικά ευρίσκονται εδώ και τα τεχνητά (λαξευτά) σπήλαια – τούνελ της περιόδου της γερμανικής κατοχής).
Από τη δεκάδα περίπου των ενδιαφερόντων σπηλαίων θα αναφερθώ εδώ στο ιστορικό σπήλαιο «του Πετσή ο σπήλιος» ή «Μεταξάρη» ή «Καραβότοπος». Το σπήλαιο αυτό ευρίσκεται στην τοποθεσία Καραβότοπος Β.Δ. του χωριού και κοντά στην είσοδό του φθάνει αγροτικός δρόμος. Η είσοδός του ευρίσκεται μέσα σε ένα μικρό βαθούλωμα του εδάφους και είναι στενή σχετικά με κατηφορική κατεύθυνση. Μετά την κατηφοριά, όπου κυριαρχούν μικρές και μεγάλες πέτρες, φθάνουμε στον πρώτο θάλαμο που στην οροφή του υπάρχει μια τρύπα που έχει διανοιχθεί άγνωστο πότε και γιατί. Ίσως να την είχαν διανοίξει οι Τούρκοι για να ρίξουν μέσα στο σπήλαιο τις ύλες που θα έκαναν τους εκεί καταφύγοντες Χριστιανούς να εξέλθουν. Εδώ υπάρχουν μερικοί ωραίοι φυσικοί σχηματισμοί από σταλακτίτες και κολόνες και συνεχίζει από την αριστερή πλευρά του. Τους χειμερινούς μήνες στο δάπεδο υπάρχει πολλή λάσπη που δημιουργείται από την αυξημένη σταγονορροή και τα νερά που εισέρχονται από την οπή της οροφής.
Μετά από μια μικρή διαδρομή σε ένα είδος διαδρόμου με πολύ ωραίο διάκοσμο φυσικό φθάνουμε σε σημείο όπου πρέπει να αναρριχηθούμε για μικρή απόσταση, αλλά επειδή εκεί υπάρχει πάντα σχεδόν λάσπη επικαθήμενη στον βράχο η ανάβαση είναι λίγο επικίνδυνη. Στα επάνω διαμερίσματα όπου θα φθάσουμε ο διάκοσμος από τους σταλακτίτες, ιδίως τους νεοσχηματιζόμενους εν είδει μακαρονιού, είναι υπέροχος και χρειάζεται μεγάλη προσοχή για να μη προξενήσουμε ζημιά σε αυτούς.
Το μήκος του σπηλαίου είναι περί τα 100 μέτρα, το μήκος διαδρομής σ’ αυτό μεγαλύτερο και η υψομετρική διαφορά από την είσοδο μέχρι το δάπεδο του πρώτου μεγάλου θαλάμου 30 μέτρα.
Το εξερευνήσαμε το 1964 για πρώτη φορά και στην περιοχή του πρώτου θαλάμου του υπάρχει πρόχειρο τοίχωμα και ίχνη από πελεκητή και χτιστή μικρή δεξαμενή νερού. Επίσης υπάρχουν ίχνη από κεραμικά διάφορων εποχών.
Η ιστορία και η παράδοση αναφέρουν πως το χωριό έλαβε το όνομά του όχι από το χρώμα του χώματος που είναι άφθονο στην περιοχή (κοκκινόχωμα), αλλά από τη σφαγή των Χριστιανών που έγινε εδώ επί Τουρκοκρατίας και το αίμα των μαρτύρων που έρρευσε κοκκίνισε τον χώρο και τον καθαγίασε.
Η θυσία αυτή επραγματοποιήθηκε την ίδια περίοδο με αυτήν της Κρυονερίδας, στον Βαφέ και τις επιδρομές σε άλλα σημεία, στον Αποκόρωνα, δηλαδή τον Αύγουστο του 1821.
Κατά την επιδρομή των Τούρκων την περίοδο εκείνη στον Αποκόρωνα κατέφυγαν και στο σπήλιο αυτό περί τα 120 γυναικόπαιδα, το κρησφύγετο των οποίων ανακάλυψαν οι Τούρκοι και μη δυνάμενοι να μπουν στο σπήλιο, γιατί οι πολιορκούμενοι είχαν φράξει την είσοδο και μέσα από αυτήν υπήρχαν και μερικοί ένοπλοι, έριζαν από την οπή της οροφής θειάφι και έτσι οι εγκλωβισμένοι Χριστιανοί επιχείρησαν μια ηρωική έξοδο κατά την οποία κατεσφάγησαν από τους επιδρομείς. Ο Κριτοβουλίδης στην ιστορία των Κρητικών επαναστάσεων αναφέρει:
«Απέσπασαν αυθημερόν περί τους 116 άνδρες, γυναίκας και παιδία από υπόγειον οπήν, κειμένην εις τα χωριά τα Κόκκινα καλούμενα, κείμενα παρά την παραλίαν της επαρχίας, ένθα κατέφυγον διά να σωθώσι, τους οποίους πάντας απώκτειναν, τον δε ιερέα του χωριού παπα – Μανώλην εκρεούργησαν εις Καλύβας τμήματα τούτου εκρέμασαν εις τας σημαίας των, διά να νικήσωσιν, ως έλεγον, τους Σφακιανούς ωσαύτως ανεσκολόπισαν και τρεις ευρεθέντας ενόπλους μετά των λοιπών».
Ο αναφερόμενος παπα – Μανώλης πληροφορήθηκα ότι ήταν στο επίθετο Μπλαβογιλάκης (Μπλαβόγιλος).
Στο σπήλαιο αυτό είχε το κρησφύγετό του ορισμένες φορές και ο αντάρτης που για 35 χρόνια ζούσε στην παρανομία, πρώτα κατά τη γερμανική κατοχή και μετά στον εμφύλιο πόλεμο, ο Γιώργης Τζομπανάκης από το Κόκκινο Χωριό. Σε μια από τις εξερευνήσεις μας του σπηλαίου, αρχές της δεκαετίας του 1960, μας πληροφόρησαν ότι πρέπει να είναι στο σπήλαιο και να μην επιχειρήσουμε να εισέλθουμε. Νέοι όμως εμείς τότε δεν υπολογίσαμε τον κίνδυνο ότι ο Γιώργης δεν θα μπορούσε να υποθέσει τι είναι οι σπηλαιολόγοι (οι απρόσκλητοι επισκέπτες) και ήταν δυνατόν να θεωρήσει τον εαυτό του αμυνόμενο εκεί μέσα. Καθώς προχωρούσαμε λοιπόν στο εσωτερικό του σπηλαίου κάθε τόσο εκφωνούσαμε… «κύριε Τζομπανάκη αν είσαι μέσα εμείς δεν είμαστε χωροφύλακοι μα θα δούμε το σπήλαιο και θα φύγουμε!». Σκεύη κ.λπ. υπήρχαν στο βάθος του, αλλά τον αντάρτη δεν συναντήσαμε.
Aλλα σπήλαια θυσίας στον Αποκόρωνα είναι: Η Κρυονερίδα στον Βαφέ, ο Αγ. Νικόλαος στη Φυλακή, η Κανεβάτη Ορνέρο στον Κεφαλά, Χαϊνοσπήλιος στην Αση Γωνιά, η Μαύρη Παναγιά και η Μποδιανή Παναγιά στην Κάινα.
