» 8ος Σταθμός: Σύγχρονοι Κρητικοί ποιητές
Ήρθε η ώρα να βάλουμε πλώρη για τη λογοτεχνία του Μανόλη Αναγνωστάκη, του Μανόλη Πρατικάκη και του Χριστόφορου Λιοντάκη, τριών σπουδαίων λογοτεχνών που μας παραδίδουν ένα αξιόλογο και ευρύτερης διάδοσης έργο.
Aς ξεκινήσουμε με τον Μανόλη Αναγνωστάκη έναν από τους κορυφαίους ποιητές της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς. Ο συγγραφέας αυτός καταγόταν από το χωριό Ρούστικα Ρεθύμνης αλλά γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1925. Έζησε στη ταραγμένη περίοδο της μεταξικής δικτατορίας και στη συνέχεια βίωσε από κοντά τον πόλεμο, την κατοχή και την αντίσταση, τον εμφύλιο αλλά και την ήττα της αριστεράς, γεγονότα καθοριστικά για τη ζωή και το έργο του. H ποίηση του αντανακλά τόσο άμεσα τα πολιτικά-κοινωνικά συμβάντα της εποχής του, ώστε από πολλούς χαρακτηρίζεται και ως ένας πολιτικός ποιητής. Βέβαια αυτό δε σημαίνει ότι το έργο του τίθεται εξ ολοκλήρου στην υπηρεσία της πολιτικής. Αντιθέτως, στην ποίησή του θα συναντήσουμε και μια ανεξάντλητη τρυφερότητα, ρομαντικότητα, ευαισθησία αλλά και έναν ερωτισμό. Στα κύρια χαρακτηριστικά της ποίησης του Μανόλη Αναγνωστάκη μπορούμε να εντάξουμε την πεζολογία, την παραίνεση και τον αυτοσαρκασμό. (Κοκόλης, 2001, 13-35)
Μερικές από τις πιο χαρακτηριστικές του ποιητικές συλλογές είναι οι εξής: «Εποχές» (1945), «Εποχές 2» (1948), «Εποχές 3» (1951), «Η συνέχεια» (1954), «Η συνέχεια 2» (1956), «Η συνέχεια 3» (1962), «Το περιθώριο» (1968-1969) και «Ο στόχος» (1970). Το 1983 κυκλοφορεί εκτός εμπορίου η συλλογή «Υ.Γ» (επανεκδόθηκε κανονικά το 1992), η οποία περιλαμβάνει ποιήματα μιας ή δυο φράσεων, που μοιάζουν με αυτοβιογραφικά αλλά ετερογραφικά «επιγράμματα». Μεταξύ άλλων το 1987 εκδίδεται και το έργο «Ο ποιητής Μανούσος Φάσσης». Στο βιβλίο αυτό ο Αναγνωστάκης μαθαίνοντας, υποτίθεται, ότι ο παιδικός του φίλος Μανούσος έχει πεθάνει, αναλαμβάνει να τον τιμήσει, εξιστορώντας γεγονότα της ζωής του και παρουσιάζοντας, έστω και αποσπασματικά, το έργο του, διασώζοντας το από τη λήθη. Ωστόσο, ο Μανούσος φαίνεται να αποτελεί ένα φανταστικό προσωπείο, το οποίο αναδεικνύει μια πτυχή της ποιητικής δημιουργίας και της προσωπικότητας του ίδιου του Αναγνωστάκη.
Εκτός από τις συλλογές και τα έργα που εκδίδει, ο Αναγνωστάκης συνεργάζεται και με περιοδικά και εφημερίδες γράφοντας διάφορα κείμενα για θέματα λογοτεχνικά και πολιτικά.
Ποιήματά του μεταφράστηκαν σε πολλές γλώσσες, ενώ κάποια μελοποιήθηκαν από σπουδαίους συνθέτες, όπως ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Θάνος Μικρούτσικος, ο Γιάννης Μαρκόπουλος κ.α. Έφυγε από τη ζωή στις 23 Ιουνίου 2005, καταβεβλημένος από χρόνια αναπνευστικά και καρδιαγγειακά προβλήματα.
Ένας άλλος σημαντικότατος ποιητής, που ζει ακόμα και σήμερα είναι ο ψυχίατρος και διδάκτωρ του πανεπιστημίου Αθηνών, Μανώλης Πρατικάκης. Ο συγγραφέας αυτός γεννήθηκε στο Μύρτο Ιεράπετρας στα τέλη του 1943. Πρωτοεμφανίστηκε στη λογοτεχνία γύρω στα 1970 με δημοσιεύσεις σε περιοδικά και στη συνέχεια με δικές του ποιητικές συλλογές, κριτικά κείμενα, διηγήματα και άρθρα. Το λυρικό και συνάμα στοχαστικό έργο του έχει έναν χαρακτήρα οντολογικό, ανθρωπολογικό και κοσμολογικό. Έτσι, βασικές θεματικές και μοτίβα που επανέρχονται διαρκώς στην ποίησή του είναι η μήτρα, η γέννα, η παιδική αμεριμνησία, τα φυσικά όντα και κάθε τι αρχέγονο και ανεξερεύνητο. Ο δύσκολος και υπαινικτικός μα τόσο γοητευτικός τρόπος γραφής του, όπως συμβαίνει και με τους υπόλοιπους συγγραφείς της γενιάς του 70 είναι εναλλακτικός και κάποτε γίνεται έντονα ριζοσπαστικός και ανατρεπτικός.
Κάποια από τα χαρακτηριστικότερα έργα του είναι η συλλογή “Οι παραχαράκτες” (1976), η “Λιβιδώ” (1978), “Τα δυσεύρετα χρώματα του τέλους” (1993), “Η λήκυθος” (1995) και “Το νερό” (2002). Το 2012 εκδίδεται η «Κιβωτός», ένα αρκετά εκτενές ποιητικό σύνθεμα με αυτοβιογραφικό περιεχόμενο που χωρίζεται σε τρία διαδοχικά στάδια. Στην αρχή συναντάμε τον ευδαιμονικό χωροχρόνο του παρελθόντος και της παιδικής και εφηβικής ηλικίας, στη συνέχεια την έρημη χώρα του παρόντος και της ενήλικης ζωής, και τέλος την υπέρβαση αυτής της δραματικής αντίθεσης ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν και ανάμεσα στην παιδική ηλικία και την ενήλικη ζωή. Με την επόμενη συλλογή που έχει τίτλο «Λιθοξόος» (2015), ο Μανόλης Πρατικάκης συνεχίζει αυτό το ταξίδι της επιστροφής στην αυθεντικότητα και την αθωότητα του γενέθλιου τόπου του. Εκτός από ποιητικά έργα εκδίδει και πεζογραφικά, όπως το έργο “Ο αρχέγονος φρουρός”, ένα ιδιότυπο μυθιστόρημα 460 σελίδων, που μόλις φέτος εκδόθηκε. Συνολικά, το λογοτεχνικό αλλά και επιστημονικό έργο του Μανόλη Πρατικάκη έχει γνωρίσει ιδιαίτερη φήμη και ευρεία αποδοχή. Μάλιστα, αρκετά ποιήματά του έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες, άλλα έχουν μελοποιηθεί και μερικά έχουν κιόλας βραβευτεί.
Ένας εξίσου βραβευμένος Έλληνας ποιητής που υπήρξε ταυτόχρονα και εξαιρετικός μεταφραστής κυρίως της γαλλικής λογοτεχνίας ήταν ο Χριστόφορος Λιοντάκης. Αυτός γεννήθηκε το 1945 στο Ηράκλειο Κρήτης και σπούδασε νομική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και Φιλοσοφία της Νομικής στο Πανεπιστήμιο Σορβόννης, στο Παρίσι. Η πρώτη του συλλογή ποιημάτων με τίτλο «Το τέλος του τοπίου» δημοσιεύθηκε το 1973 και έπειτα ακολουθούν οι συλλογές: Μετάθεση (1976), Υπόγειο γκαράζ (1978), Ο Μινώταυρος μετακομίζει (1982) και ο Ροδώνας με τους χωροφύλακες (1988). Το 1999 δημοσιεύτηκε η συλλογή «Με το φως» που αποτελείται από 14 ποιήματα. Πρόκειται για μια συλλογή που ενώ εκκινεί από το πιο απλό ή το πιο σημαντικό καθημερινό βίωμα στη συνέχεια το μεταμορφώνει και το μετατρέπει σε ποίηση. Χαρακτηριστικά παραδείγματα τέτοιων βιωμάτων που μεταμορφώνονται και αποκτούν μια θέση στην ποιητική συνείδηση είναι η τροφοδοσία μιας μοτοσικλέτας σε βενζινάδικο (στο ποίημα «Αρχάριος δορυφόρος»), η επίσκεψη σε έναν αρχαιολογικό χώρο (στο «Λουτροφόρος ή ο Απρίλιος στο Σούνιο»), και ο θάνατος της μητέρας (στα «Τελευταία της Χελιδόνια», το κορυφαίο ίσως ποίημα του βιβλίου). Ύστερα, από τη δημοσίευση και άλλων ποιητικών συλλογών, το 2017 κυκλοφόρησε το τελευταίο βιβλίο του «Ο μεγάλος δρόμος» ένα αυτοβιογραφικό έργο στο οποίο ο ποιητής μας περιγράφει τα παιδικά του χρόνια από το 1945 έως το 1956. Ο Χριστόφορος Λιοντάκης, που δικαίως κατέχει μια ξεχωριστή θέση στη σύγχρονη ποίησή μας, πέθανε στις 26 Ιουλίου 2019, έπειτα από σοβαρά προβλήματα υγείας που αντιμετώπιζε.
Εκτός από αυτούς τους τρεις, υπήρξαν και άλλες σπουδαίες και δραστήριες προσωπικότητες από την Κρήτη, που μεταξύ άλλων μας παρέδωσαν και ένα αξιόλογο ποιητικό και πεζογραφικό λογοτεχνικό έργο. Ας αναφέρουμε ενδεικτικά τον Γιώργη Μανουσάκη από τα Χανιά, (1933 – 2008), τον Δημήτρη Καλοκύρη (1948) από το Ρέθυμνο και τον Μανόλη Ξεξάκη (1948) επίσης από το Ρέθυμνο.
Ολοκληρώνοντας αυτό το σύντομο και πολύ ενδεικτικό αφιέρωμα σε αυτούς τους αξιόλογους ποιητές, δεν θα μπορούσαμε νε μην εκφράσουμε τον θαυμασμό μας για την ποικίλη λογοτεχνική παραγωγή τους, την εναλλακτική γραφή τους και το ιδιαίτερο και γοητευτικό ήθος και ύφος τους, που όχι μόνο συναρπάζουν αλλά και κινητοποιούν τον κάθε αναγνώστη ακόμα και σήμερα.
Βιβλιογραφία
Μπαρμπουνάκης Χ. (επίμ.), Σύγχρονοι κρητικοί ποιητές, Εκδόσεις Μπαρμπουνάκης Θεσσαλονίκη, 1980.
Κοκόλης Ξ. Α. , ‘’Σε τί βοηθά λοιπόν…” η ποίηση του Μανόλη Αναγνωστάκη: μελέτες και σημειώματα, Νεφέλη, Αθήνα, 2001.
Πιπίνης Γ., Μανόλης Αναγνωστάκης ένας φανατικός πεζοπόρος της ποίησης, Σοκόλη, Αθήνα, 1999.
Γαραντούδης Ε., Κιβωτός-Πιστός του οράματος μιας αναγεννητικής νέκυιας, Ο Αναγνωστης, Ανακτήθηκε από: https://www.oanagnostis.gr/
Ξενάριος Γ., Με το φως, Πρωτοπορία, https://www.protoporia.gr/liontakhs-xristoforos-me-to-fws-9789600347500.html
