«∆ηλωτικό του τίτλου της στήλης είναι ότι δεν είναι στις προθέσεις της να απαντήσει στα µεγάλα θέµατα της ζωής και της καθηµερινότητας του αναγνώστη. Όχι. Έρχεται όµως «Όλως επικουρικώς» να του δώσει µια πληροφορία, µια γνώµη, µια άποψη, που ίσως δεν θα ήταν άσχηµο να τη γνωρίζει. Ξεκινώντας λοιπόν την πορεία της η στήλη και επειδή βρέθηκε ονοµαστικά να… συγγενεύει µε έναν µεγάλο της Αρχαιότητας, τον µεγάλο φιλόσοφο Επίκουρο (341 – 270 π.Χ.), θα του αφιερώσει κάποια από τα πρώτα της θέµατα.»
Με αυτά τα λόγια άρχιζε το πρώτο σηµείωµα της στήλης στις 14-11-2014, προκειµένου να δώσει από την αρχή το στίγµα της. Το επαναλαµβάνω σήµερα µόνο και µόνο επειδή πρόσφατα κάποιοι φίλοι διερωτήθηκαν «πόθεν» ο συγκεκριµένος τίτλος της στήλης. ∆εν θα χάσω βέβαια και σήµερα την ευκαιρία να αναφερθώ στον µεγάλο δάσκαλο Επίκουρο.
«Κενός εκείνου φιλοσόφου λόγος, υφ’ ου µηδέν πάθος ανθρώπου θεραπεύεται…», έλεγε ο Επίκουρος θεωρώντας ότι ο άνθρωπος πρέπει να κερδίζει πρακτικά και ουσιαστικά αποτελέσµατα από την ενασχόληση µε τη φιλοσοφία. Και το µέγα ζητούµενο για τον άνθρωπο είναι η ευδαιµονία. Αν το σώµα µου είναι ικανοποιηµένο και η ψυχή µου νοιώθει σιγουριά, τότε θα είµαι ευδιάθετος και η ευδιαθεσία µου αυτή είναι το κλειδί για την ευτυχία. Εφ’ όσον είµαστε ευδιάθετοι, λίγα χρειάζονται ώστε να διατηρήσουµε την ευτυχία.
Η φιλοσοφία του Επίκουρου χωρίζεται σε τρία µέρη: Το «Κανονικόν», το οποίο βασίζεται σε τέσσερα κριτήρια της αλήθειας και αποτελεί ένα ισχυρό, συνεπή και γενικό τρόπο αποδεικτικής τακτικής. Το «Φυσικόν» το οποίο πραγµατεύεται το πώς βλέπει τη φύση ο Επίκουρος και το «Ηθικόν» που περιλαµβάνει όλη τη στρατηγική που πρέπει να ακολουθεί ο άνθρωπος για να επιτύχει τον τελικό στόχο του που είναι η ευδαιµονία, όπως την περιγράψαµε πιο πάνω. Σήµερα αναφερόµαστε στο «Φυσικόν», και πιο συγκεκριµένα στη δοµή της ύλης. Ο Επίκουρος είναι ένας ατοµικός φιλόσοφος. ∆έχθηκε, επεξέτεινε και τροποποίησε ουσιωδώς την ατοµική θεωρία που υποστήριξαν ο Λεύκιππος και ο ∆ηµόκριτος τον 5ο π.Χ. αιώνα, ότι δηλαδή το σύµπαν αποτελείται από ένα άπειρο αριθµό αδιαίρετων σωµάτων (τα άτοµα-άτµητα), που κινούνται σε άπειρο κενό χώρο. Ο Επίκουρος λοιπόν, υποστηρίζει ότι το σύµπαν είναι «απεριόριστο» και καθεαυτό αλλά και ως προς τον αριθµό των ατόµων που περιέχει και ως προς τη έκταση του κενού χώρου. Τα υπάρχοντα πράγµατα είναι σύνθετα από άτοµα και κενό χώρο. Τα άτοµα έχουν αναρίθµητα, αλλά όχι άπειρα διαφορετικά σχήµατα. Τα επικούρεια άτοµα δεν είναι δυνατό να διασπαστούν σε µικρότερα σώµατα. Είναι από τη φύση τους αδιαίρετα. ∆εν είναι όµως οι µικρότερες µονάδες έκτασης. Το ίδιο το άτοµο αποτελείται από ελάχιστα µέρη. Αυτά δεν είναι µόνο φυσικώς αδιάσπαστα αλλά και θεωρητικώς αδιαίρετα, δηλαδή δεν µπορούµε να συλλάβουµε τίποτα πέρα από αυτά τα ελάχιστα. Ο Επίκουρος πίστευε ότι υπάρχει ένας πεπερασµένος αριθµός τέτοιων ελαχίστων µερών για κάθε άτοµο. Η εισαγωγή στον ατοµισµό των ελαχίστων µερών του ατόµου, διαφοροποιεί τον Επίκουρο από τους πρώιµους ατοµιστές και µας φέρνει στο µυαλό τα υποατοµικά σωµατίδια της σύγχρονης φυσικής. Σήµερα γνωρίζουµε 17 είδη θεµελιωδών σωµατιδίων της ύλης. Ο Επίκουρος είχε επίσης διαφορετικές απόψεις από τον ∆ηµόκριτο σε ό,τι αφορά την κίνηση των ατόµων. Αντιλήφθηκε το σηµαντικό γεγονός ότι οι διαφορές βάρους δεν συνεπάγονται διαφορά στην ταχύτητα πτώσης των σωµάτων στο κενό. Ας παρακολουθήσουµε τη ρηξικέλευθη σκέψη του Επίκουρου µέσα από τα λόγια του επικούρειου Λατίνου ποιητή Λουκρήτιου (94-55 π.Χ.) : «Σ’ αυτό το θέµα θα ήθελα να µάθεις και τούτο: όταν τα σώµατα ακολουθούν κάθετη προς τα κάτω κίνηση µέσα στο κενό µε το ίδιο τους το βάρος, σε απροσδιόριστο χρόνο και απροσδιόριστες θέσεις, ξεφεύγουν λίγο από την πορεία τους-τόσο µόνο όσο να µπορείς να το χαρακτηρίσεις αλλαγή κατεύθυνσης….». Έπεται λοιπόν ότι ένα άτοµο, ανεξάρτητα από οποιαδήποτε δευτερεύουσα κίνηση που µπορεί να είναι αποτέλεσµα συγκρούσεων, έχει τόσο µια κίνηση µε ενιαία κατεύθυνση όσο και µια απρόβλεπτη τάση να αποκλίνει από αυτή. Αυτή η εκτροπή, η παρέκκλιση που κάνουν τα άτοµα σε µη προσδιορισµένο χώρο και χρόνο, δηµιουργεί µέσα στο σύµπαν, όπως το συλλαµβάνει ο Επίκουρος, µια αρχή σχετικής τυχαιότητας και απροσδιοριστίας. Ο Επίκουρος υπογραµµίζει ότι η τύχη δεν πρέπει να ταυτιστεί µε ό,τι µας είναι άγνωστο ως προς τα αίτιά του. Η τύχη εδώ έχει την έννοια ότι οι εξελίξεις προκύπτουν περισσότερο από την πιθανότητα παρά από την αναγκαιότητα. Σήµερα η κβαντική θεωρία είναι µια ευρέως αποδεκτή και εδραιωµένη θεωρία για την ερµηνεία του µικρόκοσµου. ∆ιαβάζω στο βιβλίο του Καθηγητή κ. Στέφανου Τραχανά «Οι ερµηνείες της κβαντοµηχανικής»: «Το κατ’ εξοχήν χαρακτηριστικό της κβαντικής θεωρίας στην καθιερωµένη ερµηνεία της είναι η θεµελιώδης τυχαιότητα. ∆ηλαδή το χαρακτηριστικό εκείνο που προκάλεσε πραγµατικά παλιρροϊκά κύµατα στον χώρο της φιλοσοφίας και είναι επίσης εκείνο που γέννησε τις εναλλακτικές ερµηνείες…». Πόσο αλήθεια θαυµασµό και σεβασµό οφείλουµε στον παρεξηγηµένο φιλόσοφο Επίκουρο που έριξε πρώτος την πέτρα στη λίµνη, για να φθάσουν τα παλιρροϊκά κύµατα 23 αιώνες µετά, και να τον δικαιώσουν!
*Ο Μανώλης Κουφάκης είναι δρ. µηχανικός
τ. δ/ντής ∆Ε∆∆ΗΕ Α.Ε.
Όλα τα δηµοσιευµένα κείµενα της στήλης µπορείτε να τα βρείτε στο http://www.haniotika-nea.gr/author/koufakis/
