Ένας άλλος “πόλεµος” στους ∆ρόµους του Μεταξιού

Στο παρελθόν τα έθνη έπρεπε να κατακτήσουν µια άλλη χώρα για να πάρουν τον πλούτο της. Αυτό γινόταν συνήθως µεταφέροντας το χρυσό στην χώρα τους και επιβάλλοντας συνεχή και δυσβάσταχτη φορολογία στην κατεκτηµένη χώρα. Ο ανταγωνισµός των οικονοµιών, σήµερα έχει δηµιουργήσει ένα διαφορετικό είδος πολέµου.

Ο στόχος και των δύο πλευρών σε αυτό το νέο είδος πολέµου είναι να κερδίσουν χωρίς να εµπλακούν σε έναν αιµατηρό, στρατιωτικό πόλεµο. Η κινεζική εκδοχή αυτού του τύπου πολέµου περιγράφεται καλά στην «Τέχνη του Πολέµου», που γράφτηκε γύρω στον 5ο αιώνα π.Χ. από τον Sun Tzu. Η τεχνική αυτή απαιτεί να «κρύψετε τη δύναµή σας, στο πέρασµα του χρόνου» δηλαδή, να φτάσετε σε µια ανώτερη θέση χτίζοντας ήσυχα τις δυνάµεις σας, έτσι ώστε να µην φαίνεστε απειλητικοί για τον αντίπαλο µέχρι να είστε αρκετά δυνατοί για να τους δείξετε ότι πρέπει να υποταχθεί.

Οι κινέζικοι «∆ρόµοι του Μεταξιού», ένα πολυδαίδαλο σύστηµα καναλιών διακίνησης εµπορευµάτων και πρώτων υλών, ήταν η εφαρµογή της τεχνικής του Sun Tzu, η οποία βοήθησε την Κίνα να φθάσει σε τεράστια οικονοµική διείσδυση στο διεθνές εµπόριο.
Την τελευταία δεκαετία, η Ε.Ε. έχει απώλειες από το εµπορικό έλλειµα µόνο µε την Κίνα περίπου €1,8 τρις και οι ΗΠΑ €3,35 τρις, συνολικά πάνω από $5 τρις. Το έλλειµα το 2022 ήταν 395 και 320 δις αντίστοιχα, το υψηλότερο από ποτέ. Εάν την επόµενη δεκαετία συνεχιστεί αυτό το έλλειµα οι δυο µεγαλύτερες οικονοµίες του πλανήτη ΗΠΑ και ΕΕ θα απωλέσουν ακόµα αλλά 5 τρις. Εάν συνεχιστεί αυτή η τάση µέχρι το 2050 ο πλούτος που θα «µεταναστεύσει» χωρίς καµία «µάχη», µόνο προς την Κίνα, µέσω των εµπορικών ελλειµµάτων θα ξεπεράσει τα €20 τρις!

Το έλλειµµα στο εµπορικό ισοζύγιο σηµαίνει ότι η χώρα ξοδεύει περισσότερα χρήµατα στο εξωτερικό από όσα λαµβάνει. Αυτό µεταφράζεται σε µια συνεχή µεταφορά πλούτου στο εξωτερικό και στην ανάγκη για δανεισµό ή πώληση περιουσιακών στοιχείων για την κάλυψη των απωλειών. Αυτό µπορεί να οδηγήσει σε µια κατάσταση όπου η χώρα έχει ένα σηµαντικό έλλειµµα στη θέση των καθαρών επενδύσεων, και οι πλεονασµατικές χώρες, να κατέχουν ολοένα και µεγαλύτερο ποσοστό των εθνικών περιουσιακών στοιχείων.
Τα εµπορικά ελλείµµατα µπορούν να δηµιουργήσουν σηµαντικά προβλήµατα µακροπρόθεσµα για την διακυβέρνηση µιας χώρας. Το χειρότερο και πιο προφανές πρόβληµα είναι ότι τα εµπορικά ελλείµµατα µπορούν να διευκολύνουν ένα είδος οικονοµικής αποικιοποίησης. Εάν µια χώρα συνεχώς έχει εµπορικά ελλείµµατα, οι πολίτες άλλων χωρών αποκτούν κεφάλαια µέσω των αντίστοιχων εµπορικών πλεονασµάτων τα οποία χρησιµοποιούν για να αγοράσουν κεφαλαιουχικό εξοπλισµό και να αναπτύξουν τις οικονοµίες τους. Αυτό µπορεί να σηµαίνει νέες επενδύσεις που αυξάνουν την παραγωγικότητα και δηµιουργούν θέσεις εργασίας για αυτές τις χώρες και περαιτέρω εξαγωγικά πλεονάσµατα καθώς η παγκόσµια παραγωγή µεταφέρεται προς τις χώρες αυτές.
Η συνεχής ύπαρξη ελλειµµάτων µπορεί να οδηγήσει σε αυξανόµενο εξωτερικό χρέος και εξάρτηση από δανεικά ξένα κεφάλαια. Αν οι ξένοι επενδυτές συνεχίσουν να αγοράζουν υφιστάµενες επιχειρήσεις και περιουσιακά στοιχεία, στις ΗΠΑ και στην ΕΕ, θα καταλήξουν να κατέχουν ένα σηµαντικό µέρος της εθνικής οικονοµίας. Η συνεχής δηµιουργία ελλειµµάτων µπορεί να επιτρέψει σε ξένους επενδυτές να αποκτήσουν σηµαντικά ποσοστά του εθνικού κεφαλαίου, όπως ακίνητα, επιχειρήσεις κρατικά οµόλογα και άλλους πόρους. Η συνεχής αυτή αγορά µπορεί να οδηγήσει σε υπερβολική συγκέντρωση της ιδιοκτησίας στα χέρια των ξένων, µείωση του ελέγχου των τοπικών επιχειρηµατιών και της εθνικής κυβέρνησης επί της οικονοµίας, και αύξηση της εξάρτησης της χώρας από τις αποφάσεις και τα συµφέροντα των ξένων επενδυτών.

Τα εµπορικά ελλείµµατα και η εξάρτηση από ξένες επενδύσεις µπορεί να επηρεάσουν την εθνική πολιτική και να δηµιουργήσουν εντάσεις µεταξύ των τοπικών και ξένων συµφερόντων. Η απώλεια ελέγχου επί σηµαντικών οικονοµικών τοµέων µπορεί να οδηγήσει σε κοινωνικές αντιδράσεις και πολιτική αστάθεια.
Οι ξένοι επενδυτές δεν επενδύουν πάντα σε νέες επιχειρήσεις ή στην ανάπτυξη νέων πόρων. Πολύ συχνά, επιλέγουν να αγοράσουν υφιστάµενες επιχειρήσεις, φυσικούς πόρους, και άλλα περιουσιακά στοιχεία. Αυτές οι αγορές µπορεί να περιλαµβάνουν βιοµηχανικές και εµπορικές επιχειρήσεις, γη και ακίνητα, φυσικούς πόρους όπως ορυκτά, πετρέλαιο φυσικό αέριο, νερό κλπ.

Όλα αυτά αγοράζονται µε τα κεφάλαια των χωρών που έχουν εµπορικά πλεονάσµατα τα οποία τα δηµιούργησαν από τα εµπορικά ελλείµµατα των άλλων χωρών. Οι χώρες για να καλύψουν τις απώλειες από τα εµπορικά ελλείµµατα, δανείζονται ή εκτυπώνουν χρήµα, που οδηγώντας στην υπερχρέωση και στην τροφοδότηση του πληθωρισµού. Η Κίνα για παράδειγµα το 2023 κατάφερε εµπορικά πλεονάσµατα σχεδόν $1 τρις τα οποία προέρχονται περίπου κατά 290 δις από την ΕΕ και κατά 320 δις από τις ΗΠΑ.
Περαιτέρω αποτέλεσµα είναι η µείωση των εθνικών εσόδων, καθώς τα κέρδη και οι πόροι µεταφέρονται στο εξωτερικό. Ακολουθεί η µείωση των επενδύσεων σε τοπικές κοινότητες και υποδοµές και ενδεχόµενη αποσταθεροποίηση της τοπικής αγοράς εργασίας, καθώς οι ξένοι επενδυτές µπορεί να δώσουν προτεραιότητα σε κέρδη έναντι της ευηµερίας των εργαζοµένων.

Οι αρνητικές οικονοµικές επιπτώσεις οδηγούν σε κοινωνικές και πολιτικές επιπτώσεις. Η εκτεταµένη ιδιοποίηση από ξένους επενδυτές µπορεί επίσης να οδηγήσει σε αυξηµένες κοινωνικές εντάσεις και ανισότητες, καθώς οι τοπικές κοινότητες µπορεί να αισθανθούν αποξενωµένες και αδικηµένες. Η εθνικές πολιτικές πιέζονται, καθώς οι κυβερνήσεις µπορεί να βρεθούν υπό πίεση να προστατεύσουν τα τοπικά συµφέροντα έναντι των ξένων. Αυτό οδηγεί σε αλλαγές στην εθνική πολιτική και νοµοθεσία για την προστασία των εγχώριων πόρων και της οικονοµικής κυριαρχίας µε επιβολή δασµών κυρώσεων, απαγορεύσεων εξαγορών και άλλων µέτρων.
Η συνέχιση των εµπορικών ελλειµµάτων των ΗΠΑ και τις ΕΕ µε την Κίνα, η εξαγορά υφιστάµενων επιχειρήσεων, φυσικών πόρων και άλλων περιουσιακών στοιχείων από την Κίνα στα εδάφη των ΗΠΑ και της ΕΕ, έχουν ήδη οδηγήσει σε σηµαντικά µακροπρόθεσµα προβλήµατα. Εάν αυτή η τάση συνεχιστεί, οι Κινέζοι επενδυτές µπορεί να καταλήξουν να κατέχουν σηµαντικό πλούτο στις ΗΠΑ και στην ΕΕ, µειώνοντας την οικονοµική ανεξαρτησία και προκαλώντας σοβαρές κοινωνικές και πολιτικές επιπτώσεις που εν µέρει ήδη εµφανίζονται στα εκλογικά αποτελέσµατα. Είναι κρίσιµο για τις κυβερνήσεις να αντιληφθούν προσεκτικά την διαδικασία µε την οποία τα εµπορικά ελλείµατα, υπερχρεώνουν και υποτιµούν την αξία του νοµίσµατος και επιπλέον σήµερα συµβάλλουν στην αύξηση του πληθωρισµού. Παράλληλα οι χώρες που καρπούνται τα εξαγωγικά πλεονάσµατα, συσσωρεύουν κεφάλαια µε τα οποία εξαγοράζουν τον πλούτο των ελλειµµατικών χωρών. Οι ελλειµµατικές χώρες θα πρέπει να θεσπίσουν πολιτικές που θα προστατεύουν τα εθνικά συµφέροντα και θα εξασφαλίσουν την οικονοµική ευηµερία των πολιτών τους και παράλληλα να διευρύνουν το υγιές διεθνές εµπόριο.

*Ο Γιώργος Ατσαλάκης είναι oικονοµολόγος, αναπληρωτής καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης
Εργαστήριο Ανάλυσης ∆εδοµένων και Πρόβλεψης