» Ο αρχαιολόγος καθηγητής Μανώλης Στεφανάκης “σκάβει” και φέρνει στο φως τεράστιας σημασίας ευρήματα
Ήξερα από τα χείλη των Μονολιθιατών -που στην περιοχή τους υπάγεται η Κυμισάλα- πως εδώ υπήρχε όπως λένε ένα μεγάλο βασίλειο που το λέγανε Κυμισάλα και τον βασιλειά του Κυμισαλέα. Αυτό ακούγεται σαν την αρχή παραμυθιού, όμως τα αμέτρητα επιφανειακά ευρήματα το επιβεβαιώνουν.
Ήταν αυτή την εποχή να επισκευθούμε την Ρόδο με την σύζυγό μου, την Κατερίνα, όμως όταν έμαθα για την εκδήλωση – ξενάγηση που θα γινόταν στην περιοχή, επισπεύσαμε την αναχώρηση προς Ρόδο και έγινε μία από τις αιτίες της επίσκεψης μας στο Σμαραγδένιο νησί.
Έτσι, στις 10 Νοεμβρίου, βρισκόμασταν ήδη στον χώρο της εκδήλωσης, στο χωριό της Κατερίνας τον Μονόλιθο, στο οποίο υπάγεται η εν λόγω περιοχή της Κυμισάλας. Η τοποθεσία είναι κατάφυτη με οργιώδη βλάστηση από πεύκα και κυπαρίσσια, σε έκταση εκατοντάδων ή και χιλιάδων στρεμμάτων που απλώνεται όπου φτάνει το ανθρώπινο μάτι. Είναι ένα πανέμορφο μέρος, ένας παραδείσιος καταπράσινος τόπος, αληθινό χάρμα οφθαλμών. Φαίνεται πως κάτω από αυτή την καταπράσινη περιοχή και κάτω από τη σκιά των εικοσάμετρων πεύκων, βρίσκονται και κοιμούνται εδώ και αιώνες αρχαίοι πυκνοδομημένοι οικισμοί, με την Ακρόπολή τους, τον ονομαζόμενο σήμερα Άγιο Φωκά, τις απέραντες Νεκροπόλεις και το λιμάνι τους.
Ίσως από τούτο το λιμάνι να φεύγανε τα καράβια των Ροδίων για την Υδράμια της Λάππας.
Αυτά ανασκάπτει εδώ και καιρό ένας Αποκορωνιώτης καθηγητής – αρχαιολόγος ο Μανώλης Στεφανάκης, με πολύ μεράκι και όρεξη και τεράστιο επιστημονικό ενδιαφέρον. Φιλοδοξεί να φέρει σε κάμποσο καιρό σπουδαία αρχαιολογικά ευρήματα και να δημιουργήσει με την ομάδα του ένα αρχαιολογικό – οικολογικό πάρκο, που θα γίνει πόλος τουριστικής έλξης και εστία πολιτιστικής και οικονομικής ανάπτυξης.
Η ΑΡΧΑΙΑ ΚΥΜΙΣΑΛΑ
Την Κυριακή 10 Νοεμβρίου πραγματοποιήθηκε εκδρομή της Ένωσης Φίλων της Κυμισάλας, ενός μη κερδοσκοπικού σωματείου της Ρόδου που έχει ως στόχο την ανάδειξη της περιοχής της Κυμισάλας, ενός τόπου που ακόμη διατηρεί αλώβητη την παρθένα φύση του και κρύβει τα σημαντικά αρχαιολογικά κατάλοιπα του αρχαίου Δήμου των Κυμισαλέων της Ρόδου. Η εκδρομή είχε πολύ μεγάλη επιτυχία καθώς την παρακολούθησαν γύρω στα εκατό άτομα, φίλοι και μέλη της Ένωσης Φίλων της Κυμισάλας.
Την ξενάγηση στις αρχαιότητες έκανε ο κ. Μανόλης Ι. Στεφανάκης, επίκουρος καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας και Νομισματικής του Τμήματος Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου και πρόεδρος της Ένωσης Φίλων της Κυμισάλας.
Ο Μανόλης Στεφανάκης, γιος του Ιωάννη Στεφανάκη και της Ευαγγελίας Στεφανάκη (δασκάλας) από τις Καλύβες, “μισός Βαμιανός”, όπως υπερήφανα δηλώνει ο ίδιος, ζει από το 2005 στη Ρόδο, μαζί με τη νηπιαγωγό σύζυγό του και τα τρία παιδία τους και διδάσκει κλασική αρχαιολογία στο Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών. Παράλληλα διευθύνει, από το 2006 την πανεπιστημιακή αρχαιολογική έρευνα στην Κυμισάλα της Ρόδου, με απώτερο στόχο να μετατρέψει την περιοχή σε ένα τεράστιο αρχαιολογικό και οικολογικό πάρκο.
Η περιοχή της Κυμισάλας, ορεινή, πυκνά δασωμένη και γεμάτη άγρια ομορφιά βρίσκεται περίπου 70 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της πόλης της Ρόδου, στα όρια της Δημοτικής Ενότητας Αταβύρου. Μικρά εύφορα λεκανοπέδια, λόφοι, κοιλάδες και ένα απέραντο δάσος, δημιουργούν ένα τοπίο εξαιρετικού φυσικού κάλλους, στο οποίο δεσπόζει ο επιβλητικός Ακραμίτης, σιωπηλός και πανάρχαιος φύλακας μιας πολιτισμικής κληρονομιάς ανυπολόγιστης αξίας.
Η οκταετής αρχαιολογική έρευνα έχει καταδείξει ότι η έκταση που καταλαμβάνουν σήμερα οι αρχαιότητες ξεπερνά τα 10.000 στρέμματα και περιλαμβάνει ακρόπολη, τουλάχιστον επτά εγκαταστάσεις/οικισμούς, μια μεγάλη κεντρική νεκρόπολη και άλλα πέντε τουλάχιστον μικρότερα περιφερειακά νεκροταφεία.
Μέσα σε αυτή την τεράστια έκταση αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, η οποία ερευνήθηκε συστηματικά με περιοδείες -κάτω από εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες λόγω της πυκνής δασώδους βλάστησης και των δυσκολιών που δημιουργεί η ορεινή γεωμορφολογία του τόπου- και χαρτογραφήθηκε, επιλέχτηκαν η ακρόπολη και η κεντρική νεκρόπολη για τη διενέργεια συστηματικότερης ανασκαφικής έρευνας.
ΝΕΚΡΟΠΟΛΗ
Η ξενάγηση ξεκίνησε από την κεντρική νεκρόπολη της Κυμισάλας η οποία εκτείνεται στην κοιλάδα που δημιουργείται ανάμεσα στους λόφους του Αγίου Φωκά και της Κυμισάλας, ενώ καλύπτει και τη βόρεια και τη δυτική πλευρά του τελευταίου.
Η έντονη, δυστυχώς, αρχαιοκαπηλική, αλλά και τυχοδιωκτική αρχαιολογική δραστηριότητα στον χώρο της κεντρικής νεκρόπολης, από τα μέσα κυρίως του 19ου αι. μέχρι και τα τελευταία χρόνια, έχει απομακρύνει μεγάλη ποσότητα τεχνουργημάτων και έχει καταστρέψει πολλές εκατοντάδες τάφων, στερώντας μας σημαντική γνώση για τον πολιτισμό και την ιστορία του αρχαίου δήμου των Κυμισαλέων.
Οι τάφοι είναι κατά κύριο λόγο θαλαμοειδείς, λαξευμένοι στον φυσικό βράχο, έχουν ένα προθάλαμο ή δρόμο με σκαλοπάτια, έναν ή δύο ταφικούς θαλάμους και διατάσσονται σε σειρές, κλιμακωτά στις πλαγιές των λόφων. Δε λείπουν και τα υπέργεια ταφικά μνημεία, κτιστές επιτάφιες κατασκευές, ισοδομικής τοιχοδομίας, στις οποίες ίσως εδράζονταν ορθογώνια βάθρα, διακοσμημένα με κυμάτια, πεσμένα σήμερα εμπρός από τους τάφους. Ανάμεσά τους υφίστανται και επιγραφές, μνημεία αιώνια επιφανών ανδρών και γυναικών. Εδώ τάφηκε ο Κάλλιππος, εδώ και ο Κυμισαλέας Δαμαγόρας Αριστοδάμου, μαζί με τη γυναίκα του τη Χρυσώ, κόρη του Νικασαγόρα από την Κρυασσό της Καρίας.
Από το αρχαϊκό τμήμα της κεντρικής νεκρόπολης μάθαμε ότι προέρχεται η περίφημη στήλη της Κυμισάλας, ένα μοναδικό μέχρι σήμερα επιτύμβιο σήμα από ασβεστόλιθο, που σώζεται σε ύψος 83 εκ.. Έχει τη μορφή χοντρού δίσκου πάνω σε πεσσό και επιστέφεται στην κορυφή της από έναν ορθογώνιο πλίνθο, πάνω στον οποίο στηριζόταν κάποιο επιπρόσθετο στοιχείο. Στον δίσκο απεικονίζονται, σε αβαθές εσώγλυφο, έξι πτηνά εντός οδοντωτού εγχάρακτου κοσμήματος που περιτρέχει ολόκληρη την πλευρά, ενώ ένας μεγάλος εξάφυλλος ρόδακας και ένας μικρότερος εννεάφυλλος, εντός αντίστοιχου οδοντωτού κοσμήματος, υπάρχουν στην άλλη πλευρά. Πρόκειται για ένα από τα πρωιμότερα σωζόμενα μνημεία της νεκρόπολης, που φαίνεται να έχει ομοιότητες με έναν τύπο πήλινων ειδωλίων, τα οποία κοσμούσαν μυκηναϊκές λάρνακες από την Τανάγρα.
Στον ίδιο χώρο, πιθανότατα, εντοπίστηκαν για πρώτη φορά και μια ιδιαίτερη κατηγορία κυλίκων, του πρώτου μισού του 6ου αι. π.Χ., που χάριν του όμορου σύγχρονου οικισμού των Σιάννων, καταγράφηκαν στην ιστορία της τέχνης ως οι περίφημες κύλικες τύπου “Σιάννα”.
Οι μέχρι σήμερα έρευνες στην κεντρική νεκρόπολη της Κυμισάλας έχουν πετύχει να προσδιορίσουν τη χρήση της από τους αρχαϊκούς χρόνους (7ος αι. π.Χ.) μέχρι και την Υστερη Αρχαιότητα (4ος-6ος αι.), κυρίως μέσα από σύνολα κεραμικής που προέρχονται από ασύλλητους τάφους, όσο και από κατάλοιπα σύλλησης.
Η ΑΚΡΟΠΟΛΗ
Ο λόφος του Αγίου Φωκά αποτελεί τον κεντρικό πυρήνα του Δήμου των Κυμισαλέων και δεσπόζει στην περιοχή. Μετά από 10λεπτη ανάβαση στην πυκνά δασωμένη και βραχώδη δυτική πλαγιά του λόφου, ακολουθώντας το αρχαίο μονοπάτι, φτάσαμε στα αρχαία λατομεία, απ’ όπου γινόταν η εξόρυξη του υλικού με το οποίο κατασκευάστηκαν τα μνημεία της νεκρόπολης. Δεκαπέντε λεπτά αργότερα είδαμε να ξεπροβάλουν μπροστά μας εντυπωσιακά τμήματα του οχυρωματικού περιβόλου, που περιέτρεχε την ακρόπολη και ο οποίος χρονολογείται στο 4ο αι. π.Χ..
Ένα τμήμα του στη δυτική πλευρά, το οποίο σώζεται σε μήκος περίπου 18 μ. και σε ύψος που φθάνει σε κάποια σημεία έως και τα 3 μ., είναι ιδιαίτερα φροντισμένο, καθώς πρόβαλε ακριβώς κάτω από τον ναό της κορυφής και ήταν ορατό από μακρυά.
Διασχίζοντας τα τείχη, φτάσαμε στο πλάτωμα της κορυφής όπου κείτονται τα κατάλοιπα ενός μικρού ελληνιστικού ναού του 3ου-2ου αι. π.Χ.. Το κτήριο, με εξωτερικές διαστάσεις 13,50 μ. μέγιστο μήκος και 5,80 μ. μέγιστο πλάτος, έχει προσανατολισμό ανατολή-δύση, με είσοδο στα ανατολικά και αποτελείται από πρόναο και κυρίως ναό. Είναι σίγουρα ο σημαντικότερος ναός του Δήμου των Κυμισαλέων, αλλά η θεότητα στην οποία ήταν αφιερωμένος ο ναός είναι ακόμη άγνωστη.
ΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ
Με την ακρόπολη στο λόφο του Αγίου Φωκά μάθαμε ότι επικοινωνούν οπτικά οι επτά μέχρι σήμερα εντοπισμένες από τους αρχαιολόγους εγκαταστάσεις/οικισμοί, που φαίνεται πως ανήκαν στο Δήμο των Κυμισαλέων: οι θέσεις Βασιλικά, Νάπες, Χάρακας, Γλυφάδα/Μονοσύρια (πιθανότατα το αρχαίο Μνασήριον που αναφέρει ο Στράβωνας, επίνειο των Κυμισαλέων), Στελιές, Μαρμαρούνια και Καμπάνες.
Σε όλες τις θέσεις υπάρχουν εκτεταμένα οικιστικά κατάλοιπα, αλλά η επίσκεψή τους, τουλάχιστον στα Βασιλικά, που ο οικισμός σώζεται σε εξαιρετική κατάσταση δεν ήταν εφικτή λόγω χρόνου. Επιφυλασσόμαστε να τον επισκεφτούμε σε μια επόμενη εκδρομή της Ένωσης Φίλων της Κυμισάλας.
Σήφης Ιωάννου Πετράκης
sifipetraki@hotmail.com
ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Η περιοχή βέβαια δεν παρουσιάζει μόνο τεράστιο αρχαιολογικό ενδιαφέρον. Οι αρχαιολογικές θέσεις του Δήμου των Κυμισαλέων βρίσκονται στο κέντρο της περιοχής “Ακραμίτης – Αρμενιστής – Ατάβυρος”, η οποία έχει ενταχθεί στο Ευρωπαϊκό δίκτυο οικοτόπων “Natura 2000” (κωδικός GR 4210005) και προστατεύεται ως Μνημείο της Φύσης. Σε αυτή την κατηγορία κηρύσσονται εκτάσεις, δημόσιες ή μη, που παρουσιάζουν παλαιοντολογικό, γεωμορφολογικό και ιστορικό ενδιαφέρον, καθώς και συστάδες δέντρων ή δέντρα και σπάνια είδη φυτών που έχουν ιδιαίτερη βοτανική, φυτογεωγραφική, αισθητική και ιστορική σημασία.
Στη συγκεκριμένη προστατευόμενη περιοχή της Ρόδου, που καλύπτει πάνω από δεκαεπτά χιλιάδες εκτάρια και καταλαμβάνει το νοτιοδυτικό τμήμα της Ρόδου απαντούν πολλοί τύποι οικοτόπων, από τα υποθαλάσσια λιβάδια, τις αμμουδιές με αμμοθίνες και τις φωκοσπηλιές, μέχρι τα πευκοδάση και τα αυτοφυή κυπαρισσοδάση.
Οι εναλλαγές, που παρουσιάζει το τοπίο, και το θαυμάσιο ανθρωπογενές περιβάλλον, με τους παραδοσιακούς οικισμούς και τις δραστηριότητες των κατοίκων, καθιστούν την περιοχή μοναδική.
Αυτό το συγκριτικό πλεονέκτημα της περιοχής, σε συνδυασμό με την ανάδειξη των αρχαιολογικών θέσεων και μνημείων της Κυμισάλας, θα μπορούσε να οδηγήσει σύντομα στη δημιουργία ενός μοναδικού αρχαιολογικού – οικολογικού πάρκου, το οποίο θα διασφαλίσει τη φυσιογνωμία της περιοχής, θα αναδείξει τα ιδιαίτερα πολιτισμικά, φυσικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά του τόπου και θα οδηγήσει σε μια ήπια, αειφορική και βιώσιμη ανάπτυξη την ημιορεινή περιοχή του Ακραμίτη.
Το Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου και η ΚΒ’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, η συνεργαζόμενη Σχολή Αγρονόμων Τοπογράφων Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και η Τοπική Αυτοδιοίκηση συνεργάζονται αρμονικά και στοχευμένα στην περιοχή με στόχο την ανάδειξη και προστασία των αρχαιοτήτων, αλλά και τη δημιουργία βασικών υποδομών για την ίδρυση ενός αρχαιολογικού – οικολογικού πάρκου στο μέλλον.
Κεντρικός άξονας αναφοράς θα είναι το τρίπτυχο Ακρόπολη – Νεκρόπολη – Πόλη, ενώ έχει προταθεί και η ανάπτυξη αειφόρων δράσεων, βασισμένων, αφενός σε ένα εκτεταμένο υπαίθριο αρχαιολογικό μουσείο (που θα απαρτίζεται από διάφορες σημαντικές αρχαιολογικές θέσεις και μνημεία της περιοχής) και αφετέρου θέσεις περιβαλλοντικού και οικολογικού ενδιαφέροντος, που θα διασυνδέονται μεταξύ τους με περιπατητικά μονοπάτια.
Ενημερωθείτε για την αρχαιολογική έρευνα του Παν/μιου Αιγαίου και της ΚΒ’ ΕΠΚΑ στην Κυμισάλα και τις προοπτικές της:
“http://www.eulimene.eu/kymissala.php”http://www.eulimene.eu/kymissala.php
και “http://www.facebook.com/pages/Archaeological-Research-in-Kymissala-Rhodes/110523398977961″http://www.facebook.com/pages/Archaeological-Research-in-Kymissala-Rhodes/110523398977961
