» William Melvin Kelley (μτφρ. Γιώργος – Ίκαρος Μπαμπασάκης, εκδόσεις Μεταίχμιο)
Η λογική υπαγόρευε: βάστα μικρό καλάθι. Ένα ξεχασμένο αριστούργημα ανασύρεται από τη λήθη λίγο μετά τον θάνατο του συγγραφέα του, την επανέκδοση συνοδεύουν αφιερώματα και μεταφράσεις σε άλλες γλώσσες. Δεν είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει κάτι τέτοιο, ούτε και η τελευταία. Η ανάγκη για διεύρυνση της αποκαλούμενης κλασικής λογοτεχνίας είναι πάντοτε επίκαιρη στο εκδοτικό σύμπαν. Αυτός είναι ένας από τους λόγους που τέτοια έργα ανασύρονται από τη λήθη του χρόνου. Ταυτόχρονα, συγγραφείς όπως ο Γουίλιαμ Κέλι, παραγνωρισμένοι και πια ξεχασμένοι, ενδιαφέροντες ωστόσο, αποτελούν ζητούμενο της ακαδημαϊκής κοινότητας κατά την ιχνηλάτηση του πεδίου της λογοτεχνίας, καθώς εξασφαλίζουν στον μελετητή την απαραίτητη θεματική πρωτοτυπία. Στο πλαίσιο της εκάστοτε μελέτης η διάνθηση του υπό εξέταση έργου με εντυπωσιακές αναλογίες δεν λείπουν καθώς προσδίδουν περαιτέρω κύρος και φήμη. Επιπρόσθετα, στην περίπτωση του έργου του Κέλι είναι ο θεματικός πυρήνας των φυλετικών διακρίσεων που έρχεται να προσδώσει μια διαρκώς επίκαιρη διάσταση. Στα παραπάνω πατούσε η λογική, τη στιγμή που η διαίσθηση του αναγνώστη επέμενε: θα σου αρέσει πολύ το βιβλίο αυτό. Η λογική, ξέρετε, δεν κερδίζει πάντα.
Η αλήθεια είναι πως διαβάζοντας σχετικά με το πρωτόλειο μυθιστόρημα του Γουίλιαμ Κέλι, τόσο το επίμετρο της έκδοσης, όσο και σκόρπια κείμενα στο διαδίκτυο, δεν μου έκανε τόση εντύπωση ο περιορισμός των αναλογιών, τραβηγμένων ή όχι, του έργου του Αφροαμερικανού συγγραφέα με συγγραφείς ορόσημα όπως ο Φόκνερ ή ο Τζόυς, όση η απουσία αναφοράς στο πειραματικό μυθιστόρημα που ως έννοια, στο πλαίσιο του Νατουραλισμού, εισήγαγε ο Ζολά. Αυτό το οποίο διαπραγματεύεται ο Κέλι στο Ένας διαφορετικός τυμπανιστής δεν είναι άλλο παρά η αντίδραση των λευκών κατοίκων μιας φανταστικής αμερικανικής πολιτείας του νότου στην απόφαση των μαύρων κατοίκων της να την εγκαταλείψουν. Το εύρημά του αυτό το πλαισιώνει αφηγηματικά δίνοντας τον λόγο αποκλειστικά στους λευκούς. Και αν το εύρημα της εγκατάλειψης της πολιτείας από το σύνολο των μαύρων κατοίκων της είναι ευφάνταστο και πρωτότυπο, η επιλογή της αφήγησης της ιστορίας αποκλειστικά από την πλευρά των λευκών είναι πραγματικά ευφυής, αφού η απουσία οποιασδήποτε εξήγησης των ίδιων των μαύρων σχετικά με την απόφαση τους να εγκαταλείψουν την πολιτεία λειτουργεί περίφημα, καθώς καθιστά προφανείς και δεδομένους τους λόγους αυτούς, παραμερίζοντας την εν πολλοίς επαναλαμβανόμενη θεωρητική συζήτηση και περνώντας στη δράση. Οι μαύροι πήραν την απόφασή τους και τραβούν τον δρόμο που επέλεξαν, το μπαλάκι περνά τώρα στην πλευρά των λευκών.
Η πολυφωνική αφήγηση επιτρέπει στον Κέλι να διερευνήσει πολύπλευρα την αντίδραση των εναπομείναντων κατοίκων, συμπεριλαμβάνοντας ετερόκλητα μέλη της τοπικής λευκής κοινωνίας. Αγόρια, κορίτσια, άντρες και γυναίκες διαφόρων ηλικιών και τάξεων, φιλελεύθεροι και συντηρητικοί, μορφωμένοι ή όχι, παρά τις όποιες διαφωνίες τους, αδυνατούν αρχικά να κατανοήσουν την απόφαση των μαύρων να φύγουν και να αφήσουν πίσω τις περιουσίες τους, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο οργανώθηκαν. Η συζήτηση και οι σκέψεις για την επόμενη μέρα θα ακολουθήσουν σύντομα. Η σιωπή των μαύρων αποτυπώνεται κυρίως στο πρόσωπο του νεαρού μαύρου αγρότη Τάκερ Κάλιμπαν. Οι περισσότεροι λευκοί τον θεωρούν υποκινητή της φυγής αυτής. Σύμφωνα με μια ιστορία, που με τα χρόνια έχει αποκτήσει διαστάσεις θρύλου, ο Τάκερ είναι απόγονος ενός πανύψηλου Αφρικανού δούλου που έφτασε πριν από πολλά χρόνια στα μέρη εκείνα κρατώντας ένα βρέφος στην αγκαλιά του. Ήταν τόσο ψηλός και δυνατός που κατάφερε να σπάσει τις αλυσίδες που τον κρατούσαν ακίνητο και να διαφύγει. Ο Ντιούιτ Γουίλσον, αρχιτέκτονας της επικράτησης των Νοτίων, και νικητής της δημοπρασίας για την απόκτηση του συγκεκριμένου δούλου, θα τον κυνηγήσει συνοδευόμενος από ομάδες ένοπλων λευκών. Η αποστασία ενός μαύρου και η προδοσία της θέσης των πρώην συντρόφων του θα επιτρέψει στους λευκούς να τους περικυκλώσουν. Ο πρόγονος του Τάκερ δεν θα παραδοθεί. Έτσι, παρότι ο Γουίλσον τον ήθελε ζωντανό, θα τον σκοτώσουν. Το βρέφος θα επιζήσει και από τότε οι Κάλιμπαν ανήκουν στους Γουίλσον. Είναι η εκδίκηση του Τάκερ για τη δολοφονία του προγόνου του, ισχυρίζονται αρκετοί.
Στοίχημα για κάθε πολυφωνική αφήγηση αποτελεί η επιτυχία στη σύνθεση των φωνών που τη συνθέτουν. Παρότι και σε μια μονοφωνική αφήγηση η αληθοφάνεια αποτελεί πρωταρχικό ζητούμενο, στην περίπτωση μυθιστορημάτων όπως αυτό, η αναπόφευκτη σύγκριση μεταξύ των φωνών καθιστά το διακύβευμα αυτό ακόμα πιο απαιτητικό. Ο Κέλι τα καταφέρνει περίφημα. Κάθε φωνή όχι απλώς στέκει διακριτή και απολύτως σύμφωνη με τα χαρακτηριστικά του κάθε αφηγητή, αλλά ταυτόχρονα μοιράζεται τα κοινά στοιχεία ταυτότητας που οι αφηγητές φέρουν. Έτσι, οι φωνές της οικογένειας Γουίλσον για παράδειγμα, παρότι διακριτές, καθώς υπόκεινται στις διαφορές που ο χαρακτήρας, το φύλο και η ηλικία επιτάσσουν, μοιράζονται εντούτοις ομοιότητες που έχουν να κάνουν με το κοινό κοινωνικό και μορφωτικό υπόβαθρο. Αυτές οι λεπτές, σχεδόν αδιόρατες, αποχρώσεις του λόγου καθενός από τους αφηγητές καθιστούν την επιλογή της πολυφωνικής αφήγησης κάτι παραπάνω από απλώς αφηγηματικά λειτουργική, καθώς επιτρέπουν στο μυθιστόρημα να υπερκεράσει τους περιορισμούς του αρχικού ευρήματος.
Το μυθιστόρημα του Κέλι είναι πολυεπίπεδο και δεν αναλώνεται στο φυλετικό ζήτημα και την σκληρή καθημερινότητα της μαύρης κοινότητας, δεν εξαντλείται σε μια μονοδιάστατη πρόσληψη της πραγματικότητας, δεν αποσκοπεί σε μια λογοτεχνία στρατευμένη να υπηρετήσει έναν και μόνο σκοπό. Ο ρατσισμός που γνωρίζουν οι μαύροι, παρά τη δεδομένη σημασία του, δεν αποτελεί το μοναδικό γνώρισμα της εποχής, αλλά μία από τις πολλές εκφάνσεις των κοινωνικοπολιτικών συνθηκών που επικρατούν, και που σε αναλογία εντοπίζονται τόσο στη σημερινή εποχή όσο και εκτός του αμερικανικού νότου, καθιστώντας το Ένας διαφορετικός τυμπανιστής ένα οικουμενικό και διαχρονικό μυθιστόρημα. Η οικονομική ανισότητα, οι ιδεολογικές διώξεις και η θέση της γυναίκας βρίσκονται ανάμεσα στα ζητήματα που διαπραγματεύεται ο Κέλι. Το γεγονός πως ένας μαύρος συγγραφέας μιλάει εξ ονόματος των λευκών δεν έχει μόνο σημειολογική αξία. Στην επιμονή όμως του Κέλι να τοποθετεί στον πυρήνα των έργων του τη λευκή ματιά ίσως να οφείλεται η περιορισμένη αποδοχή του έργου του, καθώς οι λευκοί αναγνώστες στέκουν μάλλον αμήχανοι απέναντι σε έναν μαύρο που μιλάει εξ ονόματός τους, την ίδια στιγμή που οι μαύροι δεν αναγνωρίζουν σε εκείνον κάποιον που μάχεται για τα δικαιώματά τους.
Η ανάγνωση δικαίωσε εν τέλει το αναγνωστικό ένστικτο έναντι στη φωνή της λογικής. Το Ένας διαφορετικός τυμπανιστής είναι ένα σπουδαίο βιβλίο, που ανήκει στο κυρίως σώμα της μεγάλης αμερικανικής -και όχι- μόνο λογοτεχνίας.
Υ.Γ. Δεν είναι η πρώτη φορά, που αφορμής δοθείσης, θα εκφράσω την προτροπή μου να διαβάσετε το Graffiti Palace του A. G. Lombardo (μτφρ. Κάλλια Παπαδάκη, εκδόσεις Μεταίχμιο), βιβλίο που πέρασε δυστυχώς απαρατήρητο, και το οποίο αφηγείται την περιπέτεια του Μονκ, ενός νεαρού μαύρου, να γυρίσει σπίτι του, στην άλλη πλευρά της πόλης, εν μέσω των φυλετικών ταραχών στο Λος Άντζελες της δεκαετίας του ’70.
