» Προκόπιος Παυλόπουλος, Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα, 2018, σελ. 134
Eνα εξαιρετικό βιβλίο του προέδρου της δημοκρατίας (ΠτΔ) Κου Προκόπη Παυλόπουλου εξεδόθη με αφορμή την ομιλία του κατά την έναρξη των εργασιών του 6ου ετήσιου “ Athens Democracy Forum” με θέμα “Η δημοκρατία σε κίνδυνο – Λύσεις σε ένα κόσμο που αλλάζει“ στις 6/9/2018.
Ο συγγραφέας στο πόνημα του αυτό αναφέρεται αρχικά στα πλεονεκτήματα της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας η οποία, όπως αναφέρει, είναι σήμερα σχεδόν καθολικά αποδεκτή σαν ο αποτελεσματικότερος τρόπος δημοκρατικής διακυβέρνησης και εμφανίζεται σαν το πιο φιλικό προς τον άνθρωπο σύστημα άσκησης της εξουσίας. Το σύστημα όμως της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας αντιμετωπίζει σήμερα διάφορες απειλές οι οποίες το υποσκάπτουν και το υπονομεύουν και οι οποίες είναι δύσκολα ανιχνεύσιμες. Ο Κ. Πρ. Παυλόπουλος επικεντρώνει την ανάλυση του σε μία σοβαρή απειλή υπονόμευσης της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας που σχετίζεται με την επικυριαρχία του “οικονομικού” επί του “θεσμικού” η οποία διαβρώνει το κράτος δικαίου επί του οποίου εδράζεται κάθε δημοκρατικά οργανωμένη κοινωνία. Με την έννοια του “οικονομικού” ο ΠτΔ αναφέρεται στους μηχανισμούς της αγοράς και στους οργανισμούς οι οποίοι ελέγχονται από ιδιωτικά κυρίως συμφέροντα ενώ με την έννοια του “θεσμικού” αναφέρεται στους κανονισμούς και τις ρυθμίσεις της πολιτείας που καθορίζουν τη λειτουργία των σύγχρονων δημοκρατικών κοινωνιών. Ιστορικά η επικυριαρχία του “οικονομικού” επί του “θεσμικού” ξεκίνησε στις Δυτικές κοινωνίες με την απορρύθμιση των θεσμών και του κανονιστικού πλαισίου, πριν από λίγες δεκαετίες, όταν θεωρήθηκε ότι οι μηχανισμοί της αγοράς είναι πιο αποτελεσματικοί από τους θεσμούς και τους μηχανισμούς του κράτους στην ικανοποίηση των αναγκών και των προσδοκιών των πολιτών. Η μείωση των διαφόρων ρυθμιστικών κανόνων δημιούργησε ένα κενό στη λειτουργία του κράτους το οποίο έσπευσαν να καλύψουν νέα υποκείμενα/φορείς του ιδιωτικού τομέα τα οποία σταδιακά διογκώθηκαν και απέκτησαν μεγάλη δύναμη. Όπως αναφέρει ο ΠτΔ η μείωση αυτή του ρυθμιστικού πλαισίου και της τάξης εντός της οποίας λειτουργούσε μέχρι τότε το κράτος αύξησε την αταξία στη κοινωνία δηλαδή είχε σαν αποτέλεσμα την αύξηση της “εντροπίας” της. Η επιμονή σε λιγότερο κράτος συνέβαλε στην εμφάνιση νέων κανόνων που επιβάλλονται πλέον από τους μηχανισμούς των αγορών και στη δημιουργία νέων υποκειμένων, σε εθνική και διεθνή κλίμακα, με μεγάλη δύναμη εκπορευόμενων από τον ιδιωτικό τομέα. Ταυτόχρονα οδήγησε στη μείωση των κοινωνικών παρεμβάσεων του κράτους προς τους πολίτες. Στο πόνημα αυτό ο συγγραφέας αναφέρεται στις έννοιες του γενικού συμφέροντος το οποίο εκπορεύεται από τη κοινωνία των πολιτών αλλά και του δημόσιου συμφέροντος που πηγάζει από τη πολιτική κοινωνία. Καθώς όμως απορρυθμίζονται οι κρατικοί θεσμοί και κανόνες και διαταράσσονται οι υπάρχουσες ισορροπίες, ενδυναμώνονται αντίστοιχα οι μηχανισμοί των αγορών και αναδύονται νέα ισχυρά οικονομικά υποκείμενα ιδιωτικών συμφερόντων. Αυτό οδηγεί στη μετάλλαξη/διάβρωση του δημοσίου συμφέροντος σε βαθμό που πλέον δεν εξυπηρετεί όλο το κοινωνικό σύνολο δηλαδή δεν εκφράζει το γνήσιο δημόσιο συμφέρον. Έτσι, αναφέρει ο Κ. Πρ. Παυλόπουλος, η δημιουργία νέων Εθνικών και διεθνικών υποκειμένων, που εκπορεύονται από τον ιδιωτικό τομέα, σαν αποτέλεσμα της απορύθμισης του κανονιστικού/θεσμικού πλαισίου του κράτους, σηματοδοτούν σήμερα την επικυριαρχία του ισχυρού πλέον “οικονομικού” επί του αποδυναμωμένου “θεσμικού”. Αυτό δεν συνέβαινε πριν από τη δεκαετία του ’80 όπου, στις δυτικές κοινωνίες, οι ισχυροί θεσμοί διασφάλιζαν την πρωτοκαθεδρία τους επί του “οικονομικού”. Η νέα αυτή πραγματικότητα και ισορροπία που έχει διαμορφωθεί σήμερα όπου η πλάστιγγα γέρνει πλέον προς τη μεριά των ιδιωτικών οικονομικών συμφερόντων αποτελεί σύμφωνα με το Κ. Πρ. Παυλόπουλο τον υποδόριο και δύσκολα ανιχνεύσιμο κίνδυνο που απειλεί και διαβρώνει σιγά-σιγά την αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Ορισμένοι ακαδημαϊκοί έχουν διατυπώσει παρεμφερείς σκέψεις, προβληματισμούς και απόψεις για την αλλοίωση και τη μετάλλαξη της παραδοσιακής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας στις σύγχρονες κοινωνίες. Ο Βρετανός καθηγητής κοινωνιολογίας στο πανεπιστήμιο Warwick της Αγγλίας, Colin Crouch (1) υποστηρίζει ότι το κοινοβουλευτικό κράτος μετασχηματίζεται/μεταλλάσσεται (χωρίς να χάνει τη δημοκρατική του νομιμοποίηση) σε μεταδημοκρατικό κράτος όπου στη λήψη σημαντικών αποφάσεων κυρίαρχο ρόλο έχουν τα μεγάλα (ιδιωτικά κυρίως) οικονομικά συμφέροντα μέσω διαφόρων μηχανισμών. Ο Ιταλός καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Μπολόνια Carlo Gali (2) υποστηρίζει ότι η δημοκρατία βρίσκεται σε αμηχανία λόγω των προκλήσεων που αντιμετωπίζει. Η αμηχανία της δημοκρατίας και των θεσμών της σχετίζεται με την αδυναμία της να τηρήσει τις δεσμεύσεις της προς τους πολίτες προσφέροντας τους ίδια δικαιώματα, ελευθερίες και αξιοπρέπεια. Η αμηχανία του πολίτη σαν ενεργού υποκειμένου της δημοκρατίας σχετίζεται με την αδιαφορία του, την αποστασιοποίηση του, τη περιορισμένη συμμετοχή του στους θεσμούς και την αναχωρητική του στάση.
Ποιά όμως είναι τα όπλα που διαθέτει η αντιπροσωπευτική δημοκρατία για να αντιμετωπίσει τους κινδύνους που την απειλούν και την υπονομεύουν ? Ο συγγραφέας θεωρεί ότι σύμμαχοι του κράτους δικαίου για την αντιμετώπιση των κινδύνων που απειλούν τη κοινοβουλευτική δημοκρατία είναι:
Α) Ο Εθνικός νομοθέτης ο οποίος διαθέτοντας δημοκρατική νομιμοποίηση θα πρέπει να εναντιωθεί στις όποιες πιέσεις για απορρύθμιση,
Β) Ο Ευρωπαίος νομοθέτης ο οποίος βέβαια ευαισθητοποιείται και υποκύπτει στις απαιτήσεις της διεθνούς οικονομικής συγκυρίας και της πορείας του Ευρώ,
Γ) Ο Εθνικός δικαστής ο οποίος ελέγχει τη συνταγματικότητα η μη των κανόνων δικαίου και επιτρέπει ανάλογα την εφαρμογή τους,
Δ) Ο Ευρωπαίος δικαστής και το δικαστήριο της Ευρωπαικής Ένωσης οι οποίοι μπορούν να υπερασπισθούν τους Ευρωπαϊκούς θεσμούς, και τέλος
Ε) Το Ευρωπαϊκό δικαστήριο των δικαιωμάτων του ανθρώπου το οποίο διασφαλίζει τα κάθε είδους δικαιώματα του ανθρώπου συμπεριλαμβανομένων και των κοινωνικών.
Το βιβλίο αυτό του προέδρου της Δημοκρατίας εστιάζει στη (σταδιακή) διαφοροποίηση/μετασχηματισμό της παραδοσιακής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας σε ένα νέο “μεταλλαγμένο” δημοκρατικό καθεστώς όπου την επικυριαρχία κατέχει πλέον το “οικονομικό” σε βάρος του “θεσμικού”. Παρουσιάζει το ιστορικό πλαίσιο που συνέβαλε στην αλλαγή αυτή και προτείνει τρόπους άμυνας της δημοκρατίας στους κινδύνους που την απειλούν και τη διαβρώνουν. Θεωρεί ότι οι διορθωτικές επεμβάσεις για την επαναφορά της ισορροπίας μεταξύ “θεσμικού” και “οικονομικού” στις σύγχρονες κοινοβουλευτικές δημοκρατίες θα προέλθει από “πάνω προς τα κάτω” χωρίς να επεκτείνεται στις δράσεις και στη πίεση που θα μπορούσε να ασκηθεί από “κάτω προς τα πάνω” με πρωτοβουλίες της κοινωνίας των πολιτών. Συμβάλλει δε με τις πολύπλευρες γνώσεις και την εμπειρία του στο σημερινό γόνιμο προβληματισμό για τη βελτίωση των θεσμών της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας και της κοινωνίας μας όπου τα ιδιωτικά οικονομικά συμφέροντα δεν θα καθορίζουν πλέον τις σημαντικές επιλογές και δεν θα επηρεάζουν τις πολιτικές αποφάσεις προς όφελος τους. Είναι χρήσιμο, πέρα από τους εμπλεκόμενους με τη πολιτική σε τοπική, περιφερειακή, Εθνική και Ευρωπαϊκή κλίμακα και σε κάθε σκεπτόμενο και ενεργό πολίτη ο οποίος προβληματίζεται για τη ποιότητα των δημοκρατικών θεσμών και αγωνίζεται για τη κοινωνική πρόοδο και για μια καλύτερη κοινωνία ενώ περιλαμβάνει και την μετάφραση του κειμένου στην Αγγλική γλώσσα. Σήμερα πολλοί θεωρούν ότι η κοινοβουλευτική δημοκρατία καλείται να εκπληρώσει τις προσδοκίες των πολιτών για ακριβοδικία (όπου κανείς δεν θα υστερεί έναντι των άλλων σε μία συμπεριληπτική κοινωνία), για ελευθερία (οικονομική, πολιτική και κοινωνική) και για περιβαλλοντική βιωσιμότητα (διαφύλαξη του οικοσυστήματος για τις μελλοντικές γενεές και για όλους τους έμβιους οργανισμούς). Συμπερασματικά θα μπορούσε να λεχθεί ότι ο Κ. Πρ. Παυλόπουλος διακατέχεται από αισιοδοξία όσον αφορά το μέλλον του κοινοβουλευτικού δημοκρατικού πολιτεύματος και τις δυνατότητες ποιοτικής βελτίωσης του, εκτιμώντας ότι η κοινοβουλευτική δημοκρατία θα μπορέσει να θεσπίσει η ίδια τους νόμους και τους ρυθμιστικούς κανόνες που θα διασφαλίζουν την ελευθερία και την αξιοπρέπεια όλων των πολιτών όπου όμως το “θεσμικό” θα έχει τη πρωτοκαθεδρία έναντι του “οικονομικού”.
(1) Colin Crouch, “Μεταδημοκρατία“, εκδόσεις Εκκρεμές, Αθήνα, 2006.
(2) Carlo Galli “Η Αμηχανία της Δημοκρατίας”, εκδόσεις Πόλις, Αθήνα, 2016.
