Είναι παραπάνω από είκοσι χρόνια που σε μια αναγνωριστική περιοδεία στην περιοχή του χωριού Δρακόνα Κεραμειών, ένας ηλικιωμένος φίλος ο Χαρίτος Νικηφοράκης που γνώριζε καλά την περιοχή, εκτός των άλλων γνωστών σπηλαίων, μας ανάφερε για ένα σπηλαιοβάραθρο που βρίσκεται στην πέρα γειτονιά της Δρακόνας στον Σωματά.
Tο σπηλαιοβάραθρο αυτό άλλοι το ονομάζουν Τελωνότρυπα, που ίσως είναι και η πιο σωστή ονομασία του, και άλλοι Κολωνότρυπα.
Δεν είναι καταγεγραμμένο σε κανέναν πίνακα ερευνητού και γι’ αυτό το βάραθρο υπάρχει μια παλιά παράδοση πως σε περασμένους χρόνους όσα παιδιά από την περιοχή πέθαιναν χωρίς να προλάβουν να τα βαφτίσουν έριχναν το λείψανο τους εκεί μιας και το τοπικό της Εκκλησίας δεν δέχεται προς κανονική ταφή αβάπτιστους. Εκεί σε μια γραφική κατάφυτη περιοχή και πολύ κοντά στα σπίτια του οικισμού Σωματάς, υπήρχε ένας σχεδόν σύγχρονος Καιάδας, που δεν είχε γίνει γνωστός και που και τώρα ακόμη πολλοί αποφεύγουν να μιλούν γι’ αυτόν ή μιλούν με δέος. Και το όνομα ακόμη του βαράθρου αυτού έχει σχέση με την παράδοση που ανέφερα, γιατί από τα παλιά τα χρόνια ο λαός έχει τη γνώμη πως τα παιδιά που πεθαίνουν αβάπτιστα γίνονται τελώνια, καταχανεύουν.
Μετά από φωτιά, που είχε πιάσει πριν από χρόνια, η περιοχή του βαράθρου έχει αποκτήσει τόση άγρια βλάστηση που είναι πολύ δύσκολο να το βρεις μέσα σε ασπαλάθους και άγρια άλλα φυτά, και δέντρα, μιας και η είσοδός του είναι πολύ στενή όσο το άνοιγμα ενός στενού πηγαδιού.
Τα παιδιά της ομάδας ανυπομονούσαν να κατέβουν σ’ αυτό. Πρώτα καθαρίστηκε ο γύρω από την είσοδο χώρος για να μπορούν να δεθούν τα σχοινιά και οι σκάλες με ασφάλεια και μετά εγκαταστάθηκαν με προσοχή τα αναρριχητικά σχοινιά του ραπέλ και δύο σκάλες των δέκα μέτρων η καθεμία ενωμένες μεταξύ τους. Ασφαλισμένος καλά άρχισε πρώτος την κατάβαση ο Μανώλης Ρουμελιωτάκης, που μετά από κατακόρυφη κάθοδο για είκοσι μέτρα πάτησε σε ένα πατάρι και ζήτησε να κατέβει ο δεύτερος για ενίσχυση. Ακολούθησε ο Ιούλιος Γλαμπεδάκης. Από το σημείο στάσεως διεπίστωσαν ότι το πατάρι όπου είχαν σταθεί ήταν πολύ μικρό και είχε δημιουργηθεί από φερτά χώματα και πέτρες και από εκεί και κάτω διανοιγόταν ένα πραγματικό χάος, και το πατάρι αυτό υπήρχε άμεσος κίνδυνος να κατακρημνισθεί.
Όλη η εργασία εγκατάστασης, καθόδου και ανάβασης κράτησε δύο ώρες και ο Καιάδας αυτός παρέμεινε στο πρόγραμμα των εξερευνήσεων της ομάδας.
ΣΤΟ ΑΚΡΩΤΗΡΙ ΓΡΑΜΒΟΥΣΑΣ: Λαξευμένο το σπήλαιο “Τερσανάς”;
Στην πραγματικότητα ο Τερσανάς είναι ένα μικρό παλαιό κτίριο για τις βάρκες. Ευρίσκεται στην ακτή ενώ το ομώνυμο σπήλαιο ψηλότερα στην ανατολική βραχοπλαγιά του ακρωτηρίου της Γραμπούσας μετά το παλαιό μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη και τη σημερινή εκκλησούλα της Αγίας Ειρήνης στον δρόμο.
Η πρόσβαση είναι εύκολη από την ακτή το άνοιγμα του σπηλαίου βλέπει προς τον γραφικό κόλπο της Κισάμου και είναι αφάνταστα μεγαλοπρεπές, μοιάζει με λαξευτό θόλο υπερκόσμιου Γοτθικού Ναού.
Από την οροφή κρέμονται μικροί σταλακτίτες σαν δαντέλες και το εσωτερικό του είναι ανηφορικό με μικρές σταγονορροές, μικρά περάσματα σε θαλαμίσκους και αγριοπερίστερα. Είναι εντυπωσιακή η συμμετρία του και κατά τους ντόπιους βάθος, πλάτος, ύψος, υπολογίζονται όλα στα 70 μέτρα και ο μύθος θέλει να έχει λαξευτεί στα αρχαία χρόνια.
Η πραγματικότητα ως προς τις διαστάσεις λίγο απέχει από αυτές της παράδοσης. Ο Γερμανός ερευνητής R. Bouchal που το επισκέφθηκε το 1990 γράφει στο βιβλίο του για τα σπήλαια της Κρήτης ότι τόσο μεγαλοπρεπές και με αυτό το τεράστιο άνοιγμα σπήλαιο μόνον στη Σικελία έχει συναντήσει.
Φυσικό ή λαξευτό, ναός τη φύσης ή των αρχαίων, θέατρο η άλλο τι το θαυμάζουμε σε όλη την άγρια μεγαλοπρέπειά του όταν με κάποιο πλεούμενο περνάμε κοντά από την περιοχή αυτή μεταβαίνοντας από Καστέλλι προς Γραμπούσα – Μπάλο ή το αντίθετο.
