«Κάποιοι φίλοι μας τις νύχτες
που τους λεν αλήτες
και μας βλέπουν και μας γνέφουν
απ’ τους ουρανούς…»
Μάνος Ελευθερίου
Ακόμη και με το φως του φεγγαριού διακρίνεται ολοκάθαρα στον νυκτερινό ουρανό ο αστερισμός του Ωρίωνα. Του γοητευτικού κυνηγού των θηραμάτων και του έρωτα.
Ο πιο εύκολα αναγνωρίσιμος αστερισμός του χειμώνα.
Εκεί τον τοποθέτησε η φαντασία των αρχαίων Ελλήνων και θα μείνει όσο θα ζούνε τ’ αστέρια που συνθέτουν τη νυχτερινή του υπόσταση.
Δηλαδή, για δισεκατομμύρια χρόνια ακόμη!
Ως κυνηγοί, που ήταν οι αρχαίοι μας πρόγονοι, όταν σήκωναν το βλέμμα της σκέψης τους προς τ’ αστέρια, έφτιαχναν με τους συνδυασμούς των κυνηγούς, λιοντάρια, τοξότες και βέβαια αρκούδες.
Σύμφωνα με τη μυθολογία ο Ωρίωνας πέθανε στη Δήλο από δάγκωμα σκορπιού.
Λέγεται πως έστειλε τον σκορπιό η Άρτεμη, επειδή ο Ωρίωνας είχε φύγει από κοντά της ερωτευμένος με την Ηώ, τη θεά της αυγής.
Μπορεί όμως να τον έστειλε ο ίδιος ο Δίας, μετά τα καμώματα του Ωρίωνα με τις Πλειάδες, που τις είχε ήδη μεταμορφώσει στον ομώνυμο αστερισμό προκειμένου να ξεφύγουν από το ερωτικό του μένος.
Πολλές οι εκδοχές, όπως συμβαίνει σε όλα τα όμορφα παραμύθια που εξάπτουν τη φαντασία.
Μετά τον θάνατό του και με παράκληση της αιώνια ερωτευμένης μαζί του Άρτεμης, ύστερα από απόφαση του Δία, ο Ωρίωνας, ακολουθούμενος από τα δύο έμπιστα σκυλιά του, ανέβηκε στον ουρανό.
Εκεί, έχει τις Πλειάδες να πορεύονται μπροστά του για να μην μπορεί να τις φτάσει, ενώ μοιράζεται την κυριαρχία του Ουράνιου θόλου με τον δολοφόνο του, τον σκορπιό, που ο Δίας τοποθέτησε στην αντίθετη πλευρά, έτσι ώστε όταν στον νυχτερινό ουρανό ανατέλλει ο Ωρίωνας, δηλαδή τον χειμώνα, ο σκορπιός να δύει, για να μην ανταμωθούν ποτέ ξανά.
Παράλληλα με αυτή την ωραία μυθολογία, οι αρχαίοι φιλόσοφοι προσπάθησαν να δώσουν απαντήσεις στα ερωτήματα για την προέλευση και τη λειτουργία του κόσμου.
Ακόμη και σήμερα υποκλινόμαστε στη σκέψη του Ηράκλειτου, του Αριστοτέλη του Πάτωνα και πολλών άλλων.
Από τότε δε που ο Γαλιλαίος έστρεψε το τηλεσκόπιο προς τα πάνω για συστηματικές παρατηρήσεις στον νυχτερινό Ουρανό, μάθαμε πολλά για τ’ άστρα, τους πλανήτες και τα φεγγάρια.
Με τα υπερσύγχρονα τηλεσκόπιά μας παίρνουμε σήμερα εικόνες από τα βάθη του σύμπαντος και τις αναλύσουμε με τη βοήθεια των ηλεκτρονικών μας υπολογιστών.
Στη βάση των νέων στοιχείων προσπαθούμε να βρούμε απάντηση στο τι είναι όλα αυτά που βλέπουμε και ποια η προέλευσή των;
Η μια θεωρία διαδέχεται την άλλη.
Από τη θεωρία του ενός και μοναδικού σύμπαντος, στην πιο πρόσφατη, τη θεωρία των πολλαπλών συμπάντων. Πολλοί μιλούν για έναν νέο διαφωτισμό. Άλλοι επιστήμονες διαφωνούν.
Όπως γινόταν και στην αρχαιότητα, τα φιλοσοφικά συστήματα κονταροχτυπιούνται ανελέητα.
Η πάλη μεταξύ γνώσης και άγνοιας που συνεχίζεται αδιάκοπα, θα κρατά στην επικαιρότητα τον παρακάτω διάλογο του Αλέξη Ζορμπά, γραμμένο από τον Νίκο Καζαντζάκη:
«Ο Ζορμπάς κοίταξε τ’ αστέρια, με το στόμα ανοιχτό, σα να τα ’βλεπε για πρώτη φορά.
– Τι να γίνεται εκεί απάνω! μουρμούρισε.
Και σε λίγο πήρε την απόφαση, μίλησε:
– Ξέρεις να μου πεις, αφεντικό, είπε κι η φωνή του ασκώθηκε επίσημη, συγκινημένη μέσα στη ζεστή νύχτα, ξέρεις να μου πεις τι πάει να πουν όλα αυτά; Ποιος τα ’καμε; Γιατί τα ’καμε; Και πάνω απ’ όλα ετούτο (η φωνή του Ζορμπά ήταν γεμάτη θυμό και τρόμο): Γιατί να πεθαίνουμε;
– Δεν ξέρω, Ζορμπά! αποκρίθηκα και ντράπηκα σα να με ρωτούσαν το πιο απλό πράμα, το πιο απαραίτητο και δεν μπορούσα να το ξηγήσω.
– Δεν ξέρεις! έκαμε ο Ζορμπάς και τα μάτια του γούρλωσαν.
– Τότε τι ’ναι αυτά τα παλιόχαρτα που διαβάζεις; Γιατί τα διαβάζεις; Άμα δε λένε αυτό τι λένε;
– Λένε τη στεναχώρια του ανθρώπου που δεν μπορεί να απαντήσει σε αυτά που ρωτάς, Ζορμπά, αποκρίθηκα…».
Δεν είναι σίγουρο αν ο Μάνος Ελευθερίου, όταν έγραφε για τους αλήτες που «μας βλέπουν και μας γνέφουν απ’ τους ουρανούς…» είχε κατά νου και τον Ωρίωνα.
Το βέβαιο είναι ότι, για να απολαύσουμε την ομορφιά του Ουρανού ή για να ανακαλύψουμε τα μυστικά του, είμαστε υποχρεωμένοι να στρέψουμε εξ ολοκλήρου προς αυτόν το πρόσωπό μας.
Όταν το κάνουμε, όσα κι αν έχουμε μάθει, όποια θεωρία κι αν δεχόμαστε, θα μένουμε με το στόμα ανοιχτό. Όπως ο Αλέξης Ζορμπάς, θα είναι σαν βλέπουμε τ’ άστρα και τους σχηματισμούς των για πρώτη φορά.
*καθηγητής – φυσικός
