“Eνας ντελικανής”

Είναι γνωστό ότι η ταινία που διαφήμισε την Κρήτη σε όλο τον κόσμο, και κυρίως τα Χανιά, ήταν ο «Αλέξης Ζορμπάς» (1964) του Μιχάλη Κακογιάννη σε μουσική Μίκη Θεοδωράκη. Τη δεύτερη χρυσή δεκαετία (1960) του ελληνικού κινηματογράφου μια άλλη σημαντική ταινία, η οποία γυρίστηκε το 1963 στα Χανιά, με αξιόλογους πρωταγωνιστές ήταν η κωμωδία “Eνας ντελικανής”. Σεναριογράφος και σκηνοθέτης ο γνωστός λογοτέχνης Μανώλης Σκουλούδης, ο οποίος βασίστηκε στον “Πατούχα” του Κονδυλάκη, ενώ η μουσική επένδυση έγινε από τον Γιάννη Μαρκόπουλο. Οι αξιόλογοι πρωταγωνιστές Άλκης Γιαννακάς, Ίλυα Λυβικού, Μάνος Κατράκης, Κλειώ Σκουλούδη, Διονύσης Παπαγιανόπουλος και μια πλειάδα ακόμα ηθοποιών, όπως ο Κώστας Καζάκος, η Κατίνα Παΐζη, κ.ά. απέδωσαν με εξαιρετικό τρόπο την ηθογραφική κωμωδία. Η ταινία προβλήθηκε στις 16/12/1963 και πήρε πέντε βραβεία στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, καθώς και ένα βραβείο ερμηνείας (Iλυα Λιβυκού) σε διαγωνισμό στο Σαν Φραντσίσκο.
Η ταινία, η οποία περιγράφει τις ερωτικές περιπέτειες ενός νεαρού Κρητικού (Aλκης Γιαννακάς) στο πλαίσιο της κοινωνίας ενός ορεινού κρητικού χωριού, σώζει πλήθος λαογραφικών στοιχείων από τη ζωή της κρητικής υπαίθρου. Τα άγρια και όμορφα τοπία με τις κορυφές των Λευκών Ορέων, το φαράγγι της Σαμαριάς και τα πετρόκτιστα σπίτια του χωριού με τις λουλουδισμένες αυλές αποτελούν τον καμβά πάνω στον οποίο εκτυλίσσεται η ταινία. Το αλώνι για το άλεσμα του σιταριού, το μιτάτο με τα αιγοπρόβατα, τα ξυπόλητα παιδιά και τα φτωχικά ρούχα των ηθοποιών ολοκληρώνουν την εικόνα της σκληρής καθημερινότητας της αγροτοκτηνοτροφικής κοινωνίας της δεκαετίας του 1960. Η έντονη παρουσία της εκκλησίας στη ζωή της αγροτικής κοινωνίας φαίνεται με την προβολή της ψαλτικής τέχνης, ενώ ταυτόχρονα προβάλλονται τα ήθη της εποχής και τα έθιμα του τόπου. Η αυστηρότητα και ο έλεγχος στις σχέσεις των δυο φύλων στην κοινωνία του χωριού αποτυπώνονται με τη στιβαρή προσωπικότητα της θείας Ρηνάκαινας (Iλυα Λιβυκού), η οποία διοικεί με σιδερένια πυγμή ένα μιτάτο με μουστακοφόρους οπλισμένους βοσκούς. Ταυτόχρονα, υπάρχει και η αντίδραση, η οποία φαίνεται από την παράνομη ερωτική σχέση μιας παντρεμένης (Κλειώ Σκουλούδη) με ένα νέο (Aλκης Γιαννακάς), που μένει έγκυος και κάνει ένα παιδί μαζί του. Είναι φανερές οι νύξεις του σεναριογράφου και σκηνοθέτη Σκουλούδη για την κοινωνική θέση της γυναίκας τη δεκαετία του 1960 στην Ελλάδα, καθώς στη Δυτική Ευρώπη και στην Αμερική έχει ήδη ξεκινήσει η ισότητα των δυο φύλων.
Όσον αφορά στα έθιμα χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η έναρξη της ταινίας με ένα χανιώτικο συρτό υπό τους ήχους της κλασικής ζυγιάς λύρας-λαγούτου στην πλατεία του ορεινού χωριού κάτω από τα βλέμματα των γέρων Kρητικών που κάθονται στο καφενείο, ενώ λίγο αργότερα χορεύεται κι ένα πεντοζάλι. Οι παραδοσιακές κρητικές ενδυμασίες συνυπάρχουν με τα ευρωπαϊκά ρούχα του ψάλτη, ενώ ο παραδοσιακός αργαλειός υπενθυμίζει στους θεατές την υφαντική τέχνη. Το τοπικό γλωσσικό ιδίωμα αποδίδεται με γνησιότητα και σεβασμό από τους ηθοποιούς.
Εκτός από την ύπαιθρο το έργο ξεναγεί τον θεατή και στο παλιό ενετικό λιμάνι των Χανίων, το οποίο το 1963 δεν έχει αποκαταστήσει ακόμα τις πληγές του πολέμου, όπως φαίνεται από τα παλιά ερειπωμένα κτήρια. Σημαντική είναι και η εικόνα του κατεστραμμένου πλέον ιστορικού αγάλματος της Ελευθερίας στους τάφους των Βενιζέλων. Από τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι η ταινία ήταν ένας ύμνος στις φυσικές ομορφιές του Νομού Χανίων.