Ενας Οθωμανός στρατηγός, μία αγωνιώδης νύχτα και η μοίρα μιας Πόλης *

1 από 3

«…Απ’ αυτούς πήραμε τη Θεσσαλονίκη, σ’ αυτούς θα την παραδώσουμε…»
[Hasan Tahsin Pasha, Οθωμανός στρατηγός που παρέδωσε τη Θεσσαλονίκη στους Έλληνες στις 26 Οκτωβρίου του 1912] (1)

ΑΠΟ τις πιο κομβικές, αινιγματικές αλλά και μοιραίες φυσιογνωμίες στη νεότερη Ιστορία της Θεσσαλονίκης (και όχι μόνο) υπήρξε ο Χασάν Ταχσίν Πασάς (Hasan Tahsin Pasha, 1845-1918).
ΣΥΜΦΩΝΑ με το δημοσιογράφο/συγγραφέα Χρίστο Κ. Χριστοδούλου που διερεύνησε εξονυχιστικά τη ζωή του Χασάν, πρόκειται για έναν βαθιά «ελληνοσπουδαγμένο» Αλβανό εξαίρετο Στρατηγό του οθωμανικού στρατού, ευρισκόμενο στη Θεσσαλονίκη την περίοδο των Βαλκανικών Πολέμων. Είναι αυτός που την αγωνιώδη νύχτα της 26ης Οκτωβρίου 1912 υπέγραψε το πρωτόκολλο παράδοσης της πόλης στους Έλληνες ΚΑΙ όχι ΚΑΙ στους Βούλγαρους.
ΣΤΗΝ ελληνική έκδοση της Wekipedia διαβάζουμε μεταξύ άλλων ότι ο Χασάν Ταχσίν (ή Ταξίν) Πασάς «ήταν γόνος της ευγενούς αλβανικής οικογενείας των Μεσαρέ. Γεννήθηκε στη Μεσσαριά της Ηπείρου, σημερινή Μόλιστα και σπούδασε στη Ζωσιμαία Σχολή των Ιωαννίνων. Μιλούσε άπταιστα ελληνικά. Ως αξιωματικός του οθωμανικού στρατού υπηρέτησε για σαράντα χρόνια, σε Κρήτη (2), Θεσσαλία, Κωνσταντινούπολη, Ήπειρο, Αλβανία, Συρία και Υεμένη. Τον καιρό του Πρώτου Βαλκανικού Πολέμου ήταν διοικητής της 8ης Στρατιάς του Αυτοκρατορικού Οθωμανικού Στρατού της Μακεδονίας. Μετά την εκβίαση των Στενών του Σαρανταπόρου από τον ελληνικό στρατό, ο τουρκικός στρατός συμπτύχθηκε στην τοποθεσία των Γιαννιτσών, όπου έδωσε αμυντική μάχη με σκοπό να ανακόψει την πορεία του ελληνικού στρατού προς τη Θεσσαλονίκη. Η ελληνική νίκη όμως ήταν αποφασιστική και αυτό ώθησε τον Χασάν Ταχσίν Πασά να συνθηκολογήσει και να παραδώσει την πόλη της Θεσσαλονίκης, ενέργεια για την οποία καταδικάστηκε ερήμην σε θάνατο ως προδότης. Η παράδοση στον ελληνικό στρατό της Θεσσαλονίκης, που αποτελούσε μήλο της έριδος των βαλκανικών κρατών, κατέστησε την Ελλάδα τον μεγάλο κερδισμένο του πολέμου. Το πρωτόκολλο της παράδοσης έχει χαθεί από τα αρχεία του Γενικού Επιτελείου Στρατού, αλλά σώζεται ανυπόγραφο αντίγραφό του στα γαλλικά. Μετά το πέρας των πολέμων έζησε στη Γαλλία και κατόπιν στην Ελβετία, όπου στάλθηκε από την κυβέρνηση Βενιζέλου για λόγους ασφάλειας και υγείας. Πέθανε στη Λωζάννη το 1918. (…) Είχε νυμφευτεί εξισλαμισμένη Ελληνίδα και γιος του ήταν ο (και στρατιωτικός) ζωγράφος Κενάν Μεσαρέ…».
ΕΝΤΥΠΩΣΙΑΖΕΙ η φιλελληνική στάση του ανθρώπου που υπερβαίνει το στρατιωτικό του καθήκον. Ο Χρίστος Κ. Χριστοδούλου στο βιβλίο του (σελ. 9 κ.ε.)  περιγράφει με γλαφυρότητα και λυρισμό τις δύσκολες στιγμές της παράδοσης της πόλης (3):
«Διοικητήριο Θεσσαλονίκης, απόγευμα 27 Οκτωβρίου – 9 Νοεμβρίου 1912. Επιτελικό γραφείο Αρχιστρατήγου της 8ης Στρατιάς του Οθωμανικού Στρατού.
Ο αρχιστράτηγος Χασάν Ταχσίν, πήρε από το χέρι του υπασπιστή του το έγγραφο της παράδοσης της Θεσσαλονίκης στον Ελληνικό Στρατό και άρχισε να το μελετά με προσοχή. Το κείμενο -δυο χειρόγραφες σελίδες όλο κι όλο- ήταν γραμμένο στα γαλλικά και τα ελληνικά. Παραδόξως όμως, ο Οθωμανός Πασάς διάβαζε με απόλυτη άνεση την ελληνική εκδοχή του πρωτοκόλλου. Στο τρίτο άρθρο παρέμεινε λίγο περισσότερο. «Η Θεσσαλονίκη παραδίδεται εις τον ελληνικόν στρατόν μέχρι της υπογραφής ειρήνης»…
Ηρεμος και με πλήρη αυτοκυριαρχία συνέχισε την ανάγνωση χωρίς κανένα σχόλιο. Πότε – πότε κοίταγε αφηρημένα έξω απ’ το παράθυρο, όπου το ψιλόβροχο, η ομίχλη και το σούρουπο, βάραιναν ακόμη περισσότερο την ατμόσφαιρα της περικυκλωμένης από τους Ελληνες πόλης. Κάτι σαν θρήνος, σαν βοή απόκοσμη, κάτι σαν μακρινές βροντές ακούγονταν από τη μεριά της θάλασσας και τον κάμπο. Κούνησε αδιόρατα το κεφάλι του καθώς αφουγκράστηκε. Ξαναέσκυψε στο κείμενο και μετά κάμποση ώρα σηκώθηκε από το γραφείο του (…)  Φόρεσε το στραταρχικό σκούφο του από αστρακάν με το ολόχρυσο αυτοκρατορικό έμβλημα του βαθμού του. Ο νεαρός υπασπιστής που στεκόταν ασάλευτος μπροστά του ήταν καταφανώς συγκινημένος (…)
Ο στρατηγός πήρε ξανά στο χέρι του το χειρόγραφο πρωτόκολλο και το κράτησε με ένα τρόπο σαν να το ζύγιζε. Αυτό το σύντομο έγγραφο, με τα 11 άρθρα του, άξιζε όσο η τύχη της πόλης, οι ζωές των κατοίκων της και -ίσως- η μοίρα μιας ολόκληρης αυτοκρατορίας (…) Απ’ έξω, οι απεσταλμένοι του Διαδόχου Κωνσταντίνου περίμεναν καταφανώς εκνευρισμένοι και κουρασμένοι. Επικεφαλής τους ήταν δυο φημισμένοι επιτελικοί. Ο λοχαγός Μηχανικού Ιωάννης Μεταξάς και ο αντισυνταγματάρχης Μηχανικού Βίκτωρ Δούσμανης…».
Αν ο τίτλος των νικητών/ελευθερωτών της Θεσσαλονίκης ανήκει στους Ελευθέριο Βενιζέλο και διάδοχο Κωνσταντίνο, τότε ο τίτλος και η τιμή του «σωτήρα» της πόλης θα ταίριαζε να δοθεί στον Χασάν Ταχσίν Πασά! Για τον οποίο οι νεότεροι ιστορικοί εκτιμούν πως, με τα δεδομένα που αντιμετώπισε τότε, έπραξε το σωστό. Ο Οθωμανός Στρατηγός παρέδωσε την Θεσσαλονίκη «ενέπαφη και άθικτη» στους Έλληνες (σελ. 11), χωρίς να ακολουθήσει άλλος ένας Βαλκανικός Πόλεμος. Η Θεσσαλονίκη όμως, αν και πέρασαν πάνω από 100 χρόνια από την απελευθέρωσή της, δεν αποτόλμησε μέχρι τώρα το αυτονόητο: να τιμήσει όπως του πρέπει έναν ευεργέτη της!

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

– (1) Χριστοδούλου Κ. Χρίστος: «Οι τρεις ταφές του Χασάν Ταχσίν Πασά» (3η έκδοση, «Επίκεντρο», 2012). Στο γοητευτικό αυτό «ιστορικό μυθιστόρημα» παρουσιάζεται αρκετά ολοκληρωμένη η προσωπικότητα, αλλά και οι μετά θάνατον περιπέτειές του Χασάν. Του οποίου η σωρός ετάφη τρεις φορές σε τρία διαφορετικά μέρη: στην Ελβετία, όπου πέθανε το 1918, στο αλβανικό νεκροταφείο της Θεσσαλονίκης, όπου ο γιός του μετέφερε τα οστά του το 1936, και στην αυλή του Μουσείου Βαλκανικών Πολέμων, το 2002. Η παραθεματική ρήση του Χασάν στο κείμενό μας, ένδειξη μάλλον της βαθιάς ελληνικής παιδείας του, αιτιολογεί τη «λογική» (σελ. 11), παράδοσης της Θεσσαλονίκης στους Έλληνες. Μια κίνηση της Ιστορίας που άλλαξε έτσι, «αμαχητί» και «άνευ όρων», τη μοίρα της πόλης, της Ελλάδας και των Βαλκανίων!
– (2) Ο Διονύσιος Μουσμούτης (1960-), συγγραφέας, κριτικός και διευθυντής του περιοδικού «Ιστορία Εικονογραφημένη», σε άρθρο του στην «Καθημερινή» (23/3/2013), γράφει: «…Ο Χασάν Ταχσίν Πασάς πέρασε από την Κρήτη ως στρατιωτικός διοικητής, διοικητής χωροφυλακής και βοηθός γενικός διοικητής Κρήτης. Εμεινε στη Μεγαλόνησο επτά χρόνια, στη διάρκεια των οποίων προσπάθησε να εξομαλύνει τις θανάσιμες διαφορές Ελλήνων και Μουσουλμάνων. Στην Κρήτη άφησε μνήμη δίκαιου, έντιμου και ικανού ανθρώπου. Πλήθος τεκμηρίων επιβεβαιώνουν την αντικειμενική στάση του έναντι όλων. Η γνωριμία του εκεί με τον Βενιζέλο έπαιξε αργότερα μεγάλο ρόλο στις αποφάσεις που πήρε για τη Θεσσαλονίκη, τον Οκτώβριο του 1912. Πρόκειται για ένα ακόμα αγνοημένο κεφάλαιο που επηρέασε καταλυτικά τις ελληνοτουρκικές εξελίξεις». [Στοιχεία της παραμονής του Χασάν στην Κρήτη παρουσιάστηκαν και στα «Χ.Ν.» (15/9/12). Περισσότερες λεπτομέρειες, με τίτλο «Στην Κρήτη και τη Θεσσαλία», στο βιβλίο του Χρ. Χριστοδούλου (σσ. 65-126). Το θέμα όμως, παραμένει «παντελώς ανεξερεύνητο»]
– (3) Τα αποσπάσματα είναι από το βιβλίο του Χρ. Χριστοδούλου (σημ. 1), σελ. 9 κ.ε.

* Αναφορές για την προσωπικότητα του Χασάν Ταχσίν Πασά καθώς και του «Θεσσαλονικού» γιου του Κενάν Μεσαρέ υπάρχουν και στα αφιερώματα για τη Θεσσαλονίκη: «Η μνήμη της Πόλης» (ένθετο της εφημερίδας «Ο Αγγελιοφόρος της Κυριακής»,  2004) και «100 χρόνια από την Απελευθέρωση» («Τα Νέα», 2012).