Ο ρόλος τους στην προώθηση της ενεργειακής αειφορίας των κτηρίων και στην άμβλυνση της κλιματικής αλλαγής
Τα κτήρια καταναλώνουν ημαντικά ποσά ενέργειας και εκλύουν μεγάλες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα (CO2) στην ατμόσφαιρα ενός αερίου το οποίο συμβάλλει σημαντικά στη κλιματική αλλαγή. Σήμερα τα κτίρια στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) καταναλώνουν περίπου το 40% της συνολικά καταναλισκόμενης ενέργειας ενώ η υπόλοιπη καταναλώνεται στη βιομηχανία, τη γεωργία και τις μεταφορές.
Τα κτήρια χρησιμοποιούν ενέργεια για το φωτισμό, τη λειτουργία ηλεκτρικών συσκευών, τη παραγωγή θερμού νερού καθώς και για τη θέρμανση και ψύξη των χώρων τους. Δεδομένου ότι η συντριπτική πλειοψηφία των κτιρίων στη χώρα μας (τα οποία έχουν κατασκευασθεί πριν το 2010) έχουν ελλιπή θερμική μόνωση, η συνολική ενεργειακή κατανάλωση τους είναι αρκετά υψηλή συγκρινόμενη με τις ήπιες κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούν. Όπως είναι γνωστό η καύση ορυκτών καυσίμων συμβάλλει στην έκλυση θερμοκηπιακών αερίων στην ατμόσφαιρα και στην επίταση της κλιματικής αλλαγής. Συνεπώς ή άμβλυνση των επιπτώσεων τους σε αυτή λόγω της κατανάλωσης ενέργειας στα κτίρια επιβάλλει τη μείωση της χρήσης ορυκτών καυσίμων και την αντικατάσταση τους με ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ). Οι ΑΠΕ που χρησιμοποιούνται στα κτίρια για τη παραγωγή ηλεκτρισμού, θερμότητας και ψύξης είναι:
Α) Ηλιακή θερμική ενέργεια για τη παραγωγή θερμού νερού (με ηλιακούς θερμοσίφωνες),
Β) Ηλιακή ενέργεια για τη παραγωγή ηλεκτρισμού (με φωτοβολταϊκά πλαίσια),
Γ) Στερεά βιομάζα όπως ξύλο και διάφορα προϊόντα του για τη παραγωγή θερμότητας (με τζάκια και σόμπες),
Δ) Συστήματα τηλεθέρμανσης με τη χρήση καυσίμων χαμηλών εκπομπών άνθρακα (όπως βιομάζας και θερμότητας παραχθείσης από αντλίες θερμότητας),
Ε) Γεωθερμικές αντλίες θερμότητας ή άλλου τύπου αντλίες θερμότητας υψηλής απόδοσης , και
Στ) Συστήματα συμπαραγωγής θερμότητας και ηλεκτρισμού υψηλής απόδοσης με τη χρήση καυσίμων χαμηλών εκπομπών άνθρακα (τα οποία χρησιμοποιούνται μόνο σε μεγάλα κτίρια).
Όπως φαίνεται και στο πίνακα 1 οι περισσότερες τεχνολογίες ΑΠΕ που χρησιμοποιούνται στα κτίρια σχετίζονται με τη παραγωγή θερμότητας, η κατανάλωση της οποίας στα Ελληνικά κτίρια είναι υψηλή (περίπου τα δύο τρίτα της συνολικά καταναλισκόμενης ενέργειας στις κατοικίες είναι θερμότητα). Λόγω των διαφόρων τεχνολογικών καινοτομιών και βελτιώσεων τα τελευταία χρόνια οι τεχνολογίες των ΑΠΕ που χρησιμοποιούνται σήμερα στα κτίρια είναι πλέον ώριμες, αξιόπιστες και οικονομικές. Για το λόγο αυτό δεν χρειάζεται η επιδότηση τους από τη πολιτεία για την εφαρμογή τους σε διάφορα κτίρια. Η πολιτική της Ε.Ε. όσον αφορά τη χρήση ενέργειας στα κτίρια στοχεύει:
Α) Στην αύξηση της ενεργειακής αποδοτικότητας τους,
Β) Στη μείωση της χρήσης ορυκτών καυσίμων και την αύξηση της χρήσης ΑΠΕ, και
Γ) Στη μείωση των εκπομπών τους σε ανθρακούχα αέρια (CO2) για το μετριασμό της κλιματικής αλλαγής.
Για το λόγο αυτό η Ε.Ε. έχει εκδώσει δύο οδηγίες [τις 2010/31/EU και 2018/844/EU] μέσω των οποίων προωθεί τη κατασκευή νέων κτιρίων καθώς και την ενεργειακή αναβάθμιση των υπαρχόντων ούτως ώστε να έχουν σχεδόν μηδενική ενεργειακή κατανάλωση (Nearly Zero Energy Buildings). Σύμφωνα με τις δύο προαναφερθείσες οδηγίες όλα τα νέα δημόσια κτίρια που θα κατασκευάζονται μετά την 31/12/2018 και όλα τα ιδιωτικά κτίρια που θα κατασκευάζονται μετά την 31/12/2020 θα πρέπει να είναι κτίρια σχεδόν μηδενικής ενεργειακής κατανάλωσης. Ταυτόχρονα θα πρέπει σταδιακά να αναβαθμίζονται ενεργειακά και τα ήδη υπάρχοντα κτίρια. Ένας άλλος τύπος κτιρίων τα οποία συμβάλλουν στο μετριασμό της κλιματικής αλλαγής είναι τα κτίρια μηδενικών εκπομπών (CO2) λόγω της χρήσης ενέργειας. Ένα τέτοιο κτίριο γίνεται αντιληπτό σαν:
1. Το κτίριο το οποίο έχει υποκαταστήσει τη χρήση ορυκτών καυσίμων με ΑΠΕ, και
2. Όλη η ηλεκτρική ενέργεια του δικτύου που χρησιμοποιεί και παράγεται από ορυκτά καύσιμα αντισταθμίζεται σε ετήσια βάση με ηλεκτρική ενέργεια που παράγεται από τον ήλιο (Φωτοβολταική ενέργεια)
Η ενεργειακή αναβάθμιση των δημόσιων και ιδιωτικών κτιρίων ούτως ώστε να αυξηθεί η ενεργειακή τους αποδοτικότητα απαιτεί αρκετά κεφάλαια τα οποία σήμερα φαίνεται ότι δεν είναι διαθέσιμα στην Ελλάδα (εκτός από εκείνα που προέρχονται από τα Ευρωπαικά διαρθρωτικά ταμεία μέσω του ΕΣΠΑ). Η χρημοτοδότηση της ενεργειακής τους αναβάθμισης μπορεί να επιτευχθεί με:
1. Ιδιωτικά κεφάλαια,
2. Τραπεζικό δανεισμό,
3. Επιδοτήσεις των ενεργειακών επενδύσεων οι οποίες μπορεί να προέρχονται και από Ευρωπαικούς πόρους, και
4. Χρηματοδότηση από τρίτους και συγκεκριμένα από εταιρείες παροχής ενεργειακών υπηρεσιών όπως προβλέπεται από τη νομοθεσία. Οι εταιρείες αυτές έχουν τα απαραίτητα κεφάλαια και την απαιτούμενη τεχνογνωσία για να υλοποιήσουν σύνθετα ενεργειακά έργα.
Η ίδρυση ενεργειακών συνεταιρισμών (ενεργειακών κοινοτήτων) θα δημιουργήσει συνεργατικούς οργανισμούς με επαρκή οικονομική επιφάνεια για να μπορέσουν να υλοποιήσουν ενεργειακά έργα στους τομείς της εξοικονόμησης ενέργειας και των ΑΠΕ. Η συμμετοχή των πολιτών σε ενεργειακές κοινότητες/συνεταιρισμούς θα τους προσφέρει πολλά οφέλη όπως:
Α) Οικονομικά οφέλη από τη διανομή των ετησίων κερδών που θα επιτυγχάνει ο συνεταιρισμός,
Β) Περιβαλλοντικά οφέλη καθώς τα υλοποιούμενα ενεργειακά έργα θα συμβάλλουν στο μετριασμό της κλιματικής αλλαγής. Το μέλος της ενεργειακής κοινότητας θα συμμετέχει κατά τη διάρκεια της τρίτης βιομηχανικής/τεχνολογικής επανάστασης στη προσπάθεια μετάβασης από την εποχή του άνθρακα και των ορυκτών καυσίμων στην μετά τον άνθρακα εποχή, και
Γ) Προσωπική ικανοποίηση καθώς θα συμβάλλουν στη παραγωγή ενός βασικού αγαθού το οποίο χρησιμοποιούν καθημερινά, όπως η ενέργεια, και δεν θα εξαρτώνται για τη προμήθεια του από μεγάλους και συνήθως απρόσωπους και γραφειοκρατικούς δημόσιους και ιδιωτικούς οργανισμούς.
Βέβαια σήμερα είναι δικαιολογημένη η επιφύλαξη του καθ ενός για τη συμμετοχή του σε συνεταιριστικά σχήματα/οργανώσεις δεδομένης αφ ενός της δυσμενούς οικονομικής συγκυρίας στη χώρα και αφ ετέρου των πολλών αποτυχιών που είχαν τις τελευταίες δεκαετίες διάφοροι αγροτικοί και αστικοί συνεταιριστικοί οργανισμοί στην Ελλάδα. Η Ελληνική νομοθεσία για τη δημιουργία/λειτουργία των ενεργειακών συνεταιρισμών είναι πρόσφατη και περιλαμβάνει:
Α) Το νόμο 4513/2018 που αφορά τη δημιουργία ενεργειακών κοινοτήτων, και
Β) Την Υπουργική απόφαση (του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας) 15084/382/2019 που αφορά τη πραγματοποίηση εικονικού ενεργειακού συμψηφισμού από τις ενεργειακές κοινότητες (δηλαδή την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών συστημάτων ηλεκτροπαραγωγής σε διαφορετικό χώρο από εκεί που είναι εγκατεστημένοι οι (δυνητικά πολλοί) μετρητές ηλεκτρικής ενέργειας με τους οποίους θα γίνεται ο ενεργειακός συμψηφισμός).
Σύμφωνα με τη νομοθεσία για τη δημιουργία και λειτουργία μιας ενεργειακής κοινότητας στην Ελλάδα απαιτούνται μεταξύ άλλων:
1.Τουλάχιστον η συμμετοχή 5 ιδιωτών εκ των οποίων τουλάχιστον το 50% συν ένα των εταίρων πρέπει να σχετίζονται με το τόπο που βρίσκεται η έδρα του συνεταιρισμού,
2.Ο μέγιστος αριθμός των μερίδων που μπορεί να κατέχει ένας ιδιώτης εταίρος δεν μπορεί να υπερβαίνει το 20% του συνόλου,
3. Τουλάχιστον το 10% των ετήσιων κερδών της ενεργειακής κοινότητας θα πρέπει να αποθεματοποιούνται, και
4.Ανώτατο όριο εγκατεστημένης ισχύος συστημάτων ηλεκτροπαραγωγής από ΑΠΕ της κοινότητας για τη Κρήτη είναι τα 500 KW.
Μέσω του ΕΣΠΑ 2013-2020 η κυβέρνηση έχει προαναγγείλει την οικονομική στήριξη των επενδύσεων ενεργειακών κοινοτήτων οι οποίες περιλαμβάνουν:
Α) Επιδότηση του κεφαλαίου της επένδυσης η οποία ανέρχεται σε ποσοστό 45-75% ανάλογα με τη περιφέρεια της χώρας όπου δραστηριοποιείται η κοινότητα,
Β) Το μέγιστο ποσό της ενεργειακής επένδυσης που δύναται να επιδοτηθεί κυμαίνεται σε 250.000-1.000.000 Ευρώ, και
Γ) Η μέγιστη διάρκεια υλοποίησης της επένδυσης ανέρχεται σε 30 μήνες.
Ενεργειακές κοινότητες υπάρχουν σήμερα σχεδόν σε όλες τις Ευρωπαικές χώρες. Το 2014 είχαν καταγραφεί περίπου 2.400 ενεργειακές κοινότητες στην Ε.Ε. Ενδεικτικά:
1.Στη Γερμανία λειτουργούν σήμερα 869 ενεργειακές κοινότητες με 183.000 μέλη. Αυτές έχουν επενδύσει 2.7 δις Ευρώ σε έργα ΑΠΕ εκ των οποίων τα περισσότερα αφορούν φωτοβολταϊκές εγκαταστάσεις.
2. Στην Αγγλία λειτουργούν σήμερα 198 ενεργειακές κοινότητες, και
3.Στη Γαλλία ο συνεταιριστικός οργανισμός ENERCOOP έχει 18.000 μέλη παράγοντας το 2015 120 GWh ηλεκτρικής ενέργειας από εγκαταστάσεις αξιοποίησης της ηλιακής, αιολικής, υδροδυναμικής ενέργειας και της βιομάζας.
Συνεπώς στην σημερινή εποχή της αειφόρου ανάπτυξης, η επιτυχής μέχρι σήμερα Ευρωπαική εμπειρία από τη λειτουργία των ενεργειακών κοινοτήτων/συνεταιρισμών δίδει το έναυσμα στο κάθε πολίτη να συμμετέχει προσωπικά στη μετάβαση σε ένα νέο ενεργειακό σύστημα, διαφορετικό από το υπάρχον που βασίζεται στα ορυκτά καύσιμα και διαταράσσει το κλίμα στο πλανήτη. Το νέο αυτό σύστημα θα βασίζεται σε μη ρυπογόνες ανθρακούχες ενεργειακές πηγές όπου η παραγωγή της ενέργειας θα γίνεται συνεργατικά σε τοπικό επίπεδο.
Το κείμενο αυτό αποτελεί περίληψη της εισήγησης του γράφοντος με τίτλο “Contribution of energy communities in the promotion of energy sustainability in buildings and the mitigation of climate change“ κατά τη διάρκεια του 6ου διεθνούς επιστημονικού συνεδρίου με θέμα ECOLOGICAL THEOLOGY AND ENVIRONMENTAL ETHICS (ECOTHEE – 2019) που πραγματοποιήθηκε με επιτυχία στην Ορθόδοξη Ακαδημία Κρήτης (υπό την αιγίδα του Οικουμενικού Πατριαρχείου) στις 23-26/9/2019. Το συνέδριο αυτό όπως και τόσα άλλα πραγματοποιήθηκε με την άοκνη προσπάθεια του διευθυντή κ. Κωσταντίνου Ζορμπά, των στελεχών κ. Αντώνη Καλογεράκη και κ. Λουκά Ανδριανού και φυσικά όλου του προσωπικού της ΟΑΚ.
