Καθώς τα εισοδήματα στις αναπτυσσόμενες χώρες του πλανήτη αυξάνονται, η μεσαία τάξη διογκώνεται και περισσότεροι άνθρωποι έχουν πλέον τη δυνατότητα να ταξιδέψουν και να επισκεφθούν άλλα μέρη για ψυχαγωγία και αναψυχή.
H παγκόσμια τουριστική βιομηχανία αναπτύσσεται διαρκώς ενώ νέες μορφές τουρισμού δημιουργούνται εστιάζοντας στην προσέλκυση επισκεπτών οι οποίοι έχουν ειδικά ενδιαφέροντα. Σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού (World Tourism Organization) η μέση ετήσια αύξηση της τουριστικής βιομηχανίας είναι περίπου 4% ενώ ο αριθμός του τουριστών αναμένεται να προσεγγίσει ή και να υπερβεί τα 2 δισ. άτομα το 2030 σε σχέση με το 1 δισ. το 2012. Υπολογίζεται δε ότι η τουριστική βιομηχανία, συμπεριλαμβανομένων των αεροπορικών μεταφορών, συμβάλλει κατά 8% περίπου στις παγκόσμιες εκπομπές θερμοκηπιακών αερίων. Το κείμενο που ακολουθεί αναφέρεται στη δυνατότητα ανάπτυξης του “Ενεργειακού τουρισμού” στην Κρήτη μια μορφή θεματικού τουρισμού η οποία διαφοροποιεί το υπάρχον τουριστικό προϊόν του νησιού προσφέροντας στους επισκέπτες μία “εναλλακτική εμπειρία” την οποία μπορούν να απολαύσουν κατά τη διάρκεια των διακοπών τους.
1. Η τουριστική βιομηχανία της Κρήτης
Η Κρήτη αποτελεί ένα πολύ ελκυστικό προορισμό της ανατολικής Μεσογείου ενώ επισκέπτες από όλο το κόσμο έρχονται κάθε χρόνο για να απολαύσουν τις μοναδικές ομορφιές της. Η τουριστική βιομηχανία του νησιού έχει αναπτυχθεί σημαντικά, δημιουργώντας τοπικά πολλές θέσεις εργασίας και πλούτο. Σήμερα υπολογίζεται ότι η τουριστική βιομηχανία της Κρήτης συμβάλλει στη δημιουργία περίπου του μισού ακαθάριστου προϊόντος της, ενώ ο πρωτογενής τομέας που παλαιότερα αποτελούσε τον κύριο τομέα απασχόλησης στο νησί συρρικνώθηκε σε βάρος του τριτογενούς τομέα. Με πληθυσμό περίπου 630.000 κατοίκων η Κρήτη διαθέτει σήμερα περίπου 270.000 κλίνες (οι οποίες σταδιακά αναβαθμίζονται ποιοτικά, ενώ προστίθενται συνεχώς νέες) και φιλοξενεί περισσότερους από 5 εκατ. επισκέπτες ετησίως. Ο κύριος όγκος των τουριστών επισκέπτεται το νησί τους θερινούς μήνες ενώ η παρουσία επισκεπτών κατά τη διάρκεια του χειμώνα είναι λιγοστή. Αξίζει να σημειωθεί ότι το τουριστικό προϊόν της Κρήτης έχει θεματικά διαφοροποιηθεί προσφέροντας στους επισκέπτες τη δυνατότητα να συνδυάσουν την παρουσία τους στο νησί με επισκέψεις σε αρχαιολογικούς χώρους (αρχαιολογικός τουρισμός), ιστορικά μοναστήρια και εκκλησίες (θρησκευτικός τουρισμός), στην ενδοχώρα και στα παραδοσιακά χωριά απολαμβάνοντας το εξαίρετο φυσικό περιβάλλον και τα παραδοσιακά εδέσματα (φυσιολατρικός και αγροτικός τουρισμός), καθώς και να συμμετάσχουν σε επιστημονικά συνέδρια (συνεδριακός τουρισμός). Η πολιτεία τα τελευταία χρόνια προσπαθεί να αναδείξει και να προβάλλει νέες θεματικές μορφές τουρισμού διαφοροποιώντας το τουριστικό προϊόν της Κρήτης από την παραδοσιακή μορφή του η οποία εστιάζει “στον ήλιο και τη θάλασσα”.
2.Η ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην Κρήτη
Η Κρήτη είναι ένα νησί όπου αφθονούν οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ) και ιδιαίτερα η ηλιακή ενέργεια, αιολική ενέργεια και η βιομάζα. Οι τεχνολογίες αξιοποίησης τους για παραγωγή θερμότητας και ηλεκτρικής ενέργειας είναι ώριμες, αξιόπιστες και οικονομικές. Η ηλιακή ενέργεια χρησιμοποιείται για τη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας με φωτοβολταϊκά πλαίσια και για τη παραγωγή θερμότητας με τους γνωστούς σε όλους ηλιακούς θερμοσίφωνες. Η αιολική ενέργεια χρησιμοποιείται για την παραγωγή ηλεκτρικής με ανεμογεννήτριες ενώ η βιομάζα με διάφορα συστήματα καύσης της παράγει θερμότητα. Σήμερα υπολογίζεται ότι περίπου το 20-22% της ηλεκτρικής ενέργειας στη Κρήτη παράγεται με ΑΠΕ, κυρίως με ηλιακή και αιολική ενέργεια. Τα ενεργειακά συστήματα αξιοποίησης των ΑΠΕ βρίσκονται διεσπαρμένα σε διάφορα σημεία στην Κρήτη.
3.Η έννοια του ενεργειακού τουρισμού
Πολλοί επισκέπτες στην Κρήτη επιδιώκουν κατά τη διάρκεια της παραμονής τους να επισκεφθούν και να γνωρίσουν ορισμένα μνημεία, τοποθεσίες ή/και χώρους ειδικού ενδιαφέροντος όπως αρχαιολογικούς χώρους, θρησκευτικά μνημεία, τοποθεσίες ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους κ.α. Η έννοια του ενεργειακού τουρισμού (ή διαφορετικά του οικολογικού ή βιομηχανικού τουρισμού) αναφέρεται στη δυνατότητα επίσκεψης (κατά τη διάρκεια μισής ή μιας ημέρας) των τουριστών σε εγκαταστάσεις ΑΠΕ στην Κρήτη και ενημέρωσης τους για τις τεχνολογίες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και θερμότητας με την αξιοποίηση φιλικών στο περιβάλλον ενεργειακών πηγών. Η επίσκεψη αυτή συνδυάζεται με την ψυχαγωγία καθώς και με την απόκτηση νέων γνώσεων και εμπειριών. Με τον τρόπο αυτό οι επισκέπτες κατά τη διάρκεια της πολυήμερης παραμονής τους στο νησί έχουν την ευκαιρία να επισκεφθούν και να γνωρίσουν – με τη συνοδεία κάποιου ειδικού – ορισμένες φιλικές στο περιβάλλον τεχνολογίες παραγωγής ενέργειας, οι οποίες συμβάλλουν αποφασιστικά στην αντιμετώπιση του μεγάλου παγκόσμιου περιβαλλοντικού προβλήματος της κλιματικής αλλαγής.
Οι επισκέπτες της Κρήτης, οι οποίοι θα μπορούσαν να επιλέξουν την εμπειρία του ενεργειακού τουρισμού, εμπίπτουν σε δύο κατηγορίες.
Α) Επισκέπτες οι οποίοι γνωρίζουν ήδη τις εναλλακτικές ενεργειακές τεχνολογίες και ενδιαφέρονται για την καλύτερη κατανόηση των χρησιμοποιούμενων τεχνολογιών σε νησιώτικες περιοχές, όπως η Κρήτη ή κάποιων ειδικών εφαρμογών τους. Οι επισκέπτες αυτοί θα μπορούσαν να επισκεφθούν τέτοιες εγκαταστάσεις κατά τη διάρκεια επιστημονικών συνεδρίων ή ειδικών σεμιναρίων, και
Β) Οικογένειες ή ομάδες περιβαλλοντικά ευαισθητοποιημένων τουριστών, οι οποίοι ενδιαφέρονται κατά την παραμονή τους στην Κρήτη, μεταξύ άλλων, να αποκτήσουν γνώσεις και εμπειρίες για τις εναλλακτικές ενεργειακές τεχνολογίες συνδυαζόμενες με ψυχαγωγία και διασκέδαση.
Για την ανάπτυξη του ενεργειακού τουρισμού στην Κρήτη θα πρέπει να πληρούνται ορισμένες προϋποθέσεις όπως:
1. Η ύπαρξη και λειτουργία εγκαταστάσεων ΑΠΕ,
2. Η δέσμευση των τοπικών κοινωνιών και των τοπικών αρχών για την ανάπτυξη και προώθηση των ΑΠΕ, και
3. Η συνεργασία (σύμφωνα με το μοντέλο της τετραπλής έλικας -quadruple helix model) μεταξύ των τοπικών αρχών (δήμων, περιφέρειας), της τουριστικής βιομηχανίας (τουριστικών γραφείων, ξενοδοχείων), των ιδιοκτητών των εγκαταστάσεων ΑΠΕ στην Κρήτη, των ειδικών σε τεχνολογίες ΑΠΕ (πανεπιστήμια) και των τοπικών κοινωνιών.
4.Ενδεικτική διαδρομή ενεργειακού τουρισμού στον Νομό Χανίων
Είναι προφανές από τα προλεγόμενα ότι διάφορες διαδρομές ενεργειακού τουρισμού μπορούν να σχεδιασθούν στην Κρήτη προσαρμοσμένες στα ενδιαφέροντα και τις προτιμήσεις των επισκεπτών. Μια ενδεικτική ενεργειακή διαδρομή στον νομό Χανίων διάρκειας περίπου 4-6 ωρών κατά την οποία οι τουρίστες μπορούν να επισκεφθούν και να γνωρίσουν με τη βοήθεια εξειδικευμένου συνοδού διάφορες εγκαταστάσεις ΑΠΕ θα μπορούσε να είναι:
Α) Ξεκινώντας από Χανιά και ακολουθώντας τη παλιά Εθνική οδό θα επισκεφθούν κάποια ξενοδοχειακή μονάδα που έχει εγκατεστημένο μεγάλο ηλιοθερμικό σύστημα παραγωγής ζεστού νερού,
Β) Φθάνοντας στο Πλατανιά θα ακολουθήσουν τον δρόμο για τη λίμνη της Αγιάς όπου θα επισκεφθούν το μουσείο μικρών υδροηλεκτρικών έργων το οποίο εγκαινιάστηκε πρόσφατα. Μετά από αυτό θα επισκεφτούν τη λίμνη/υγροβιότοπο της Αγιάς όπου μπορούν να ξεκουραστούν για λίγο απολαμβάνοντας το αναψυκτικό τους,
Γ) Συνεχίζοντας θα ακολουθήσουν τον δρόμο για Αλικιανό και Σούγια. Στη διαδρομή μπορούν να ξεναγηθούν σε εγκαταστάσεις φωτοβολταϊκών συστημάτων τοποθετημένων στους αγρούς ορισμένα εκ των οποίων έχουν σύστημα ιχνηλάτησης της θέσης του ήλιου,
Δ) Προχωρώντας για τη Σούγια μετά το Σέμπρωνα θα μπορούν να δουν από κοντά ένα αιολικό πάρκο και να ενημερωθούν για τη λειτουργία του. Μετά την επίσκεψη στο αιολικό πάρκο και αρχίζοντας τον δρόμο της επιστροφής μπορούν να καθίσουν στο γραφικό Σέμπρωνα ή στο Πρασέ συζητώντας με τον εξειδικευμένο συνοδό θέματα σχετιζόμενα με τις εγκαταστάσεις ΑΠΕ που επισκέφθηκαν πριν επιστρέψουν στα Χανιά.
Κατά τη διαδρομή αυτή οι επισκέπτες θα έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν εγκαταστάσεις ΑΠΕ που χρησιμοποιούνται ευρύτατα για τη παραγωγή θερμότητας (ηλιακούς θερμοσίφωνες) και ηλεκτρικής ενέργειας (Φωτοβολταϊκά συστήματα, αιολικά πάρκα και μικρούς υδροηλεκτρικούς σταθμούς).
Είναι προφανές ότι πολλές διαφορετικές ενεργειακές διαδρομές μπορούν να σχεδιαστούν προσαρμοσμένες στις προτιμήσεις και τα ενδιαφέροντα των τουριστών ενώ οι διαδρομές αυτές είναι καλύτερα να πραγματοποιούνται την άνοιξη ή το φθινόπωρο αποφεύγοντας τη περίοδο τουριστικής αιχμής.
5.Οφέλη από την ανάπτυξη του ενεργειακού τουρισμού στην Κρήτη
Η ανάπτυξη του ενεργειακού τουρισμού στην Κρήτη θα αποφέρει πολλά οφέλη σε όλους τους εμπλεκόμενους σε αυτόν. Με αναφορά στο μοντέλο της τετραπλής έλικας τα οφέλη ενδεικτικά θα είναι:
Α) Για την πολιτεία
Ο ενεργειακός τουρισμός προωθεί το θεματικό τουρισμό στην Κρήτη και επαυξάνει την τουριστική περίοδο που είναι πολύ επιθυμητό για τη πολιτεία,
Β) Για τις επιχειρήσεις
Η τουριστική βιομηχανία θα προσφέρει στους επισκέπτες του νησιού ένα επιπλέον καινοτόμο προϊόν-υπηρεσία (τις ποικίλες διαδρομές ενεργειακού τουρισμού) το οποίο ενδιαφέρει κάποιους από αυτούς. Ταυτόχρονα οι επιχειρηματίες που έχουν εγκαταστήσει και λειτουργούν συστήματα ΑΠΕ θα είναι πολύ ευχαριστημένοι προβάλλοντας σε όλους τους ενδιαφερόμενους επισκέπτες τις φιλικές στο περιβάλλον ενεργειακές εγκαταστάσεις τους,
Γ) Για τα Ακαδημαϊκά ιδρύματα
Τα ακαδημαϊκά ιδρύματα θα μπορούν να οργανώσουν επιστημονικά συνέδρια και σεμινάρια στο νησί σε θέματα ήπιων ενεργειακών τεχνολογιών συνδυάζοντας τον συνεδριακό και τον ενεργειακό τουρισμό. Ταυτόχρονα εξειδικευμένοι μεταπτυχιακοί φοιτητές θα μπορούν να συνοδεύουν τους τουρίστες και να τους παρουσιάζουν τις ενεργειακές εγκαταστάσεις,
Δ) Για τη κοινωνία των πολιτών
Οι τοπικές κοινωνίες της ενδοχώρας όπου η τουριστική ανάπτυξη είναι περιορισμένη και στις οποίες βρίσκονται συνήθως πολλές εγκαταστάσεις ΑΠΕ θα δέχονται τους “ενεργειακούς επισκέπτες” γνωρίζοντας τους τα προϊόντα και τις φυσικές ομορφιές του τόπου τους. Παράλληλα το χειμώνα τα σχολεία της Κρήτης (αλλά και σχολεία από άλλα μέρη της χώρας) θα μπορούν να επισκέπτονται τις εγκαταστάσεις αυτές στα πλαίσια των εκδρομών εξοικειώνοντας τους μαθητές με τις εναλλακτικές ενεργειακές τεχνολογίες.
6.Επίλογος
Η Κρήτη έχει όλες τις προϋποθέσεις για την ανάπτυξη του ενεργειακού τουρισμού διαφοροποιώντας το ενεργειακό προϊόν της και αναπτύσσοντας νέες μορφές θεματικού τουρισμού. Τα οφέλη της ανάπτυξης του θα είναι πολλά για όλους και θα ενδυναμώσουν τη τουριστική βιομηχανία του νησιού.
Περισσότερα στοιχεία για τις δυνατότητες ανάπτυξης του ενεργειακού τουρισμού στη Κρήτη είναι διαθέσιμες στο επιστημονικό άρθρο του γράφοντος με τίτλο “Possibilities of developing energy tourism in the island of Crete, Greece ” το οποίο δημοσιεύεται σύντομα στο Αγγλόφωνο επιστημονικό περιοδικό European Journal of Energy Research.
*Ο Γιάννης Στυλ. Βουρδουμπάς είναι Χημικός Μηχανικός
ΕΜΠ, M.Sc., Ph.D.
