Ενοχή

Η ενοχή είναι η φωνή της συνείδησης και ένας προσαρμοστικός μηχανισμός, ο οποίος μας βοηθά να αντιληφθούμε τα όρια, τις ανάγκες και τις επιθυμίες των άλλων, να καταλάβουμε πώς η συμπεριφορά μας επηρεάζει τους γύρω μας και να μας προειδοποιήσει, ώστε να μην τους βλάψουμε. Ετσι, όταν κάνουμε ένα λάθος η ενοχή μας ωθεί στο να νιώσουμε μετάνοια, να αναγνωρίσουμε το λάθος μας και να αλλάξουμε τη συμπεριφορά μας ώστε να επανορθώσουμε. Ωστόσο, δεν είναι λίγες οι φορές που η ενοχή αντί για φωνή γίνεται κραυγή, κραυγή που κατηγορεί για τα πάντα και μας κάνει να νιώθουμε υπεύθυνοι για ό,τι συμβαίνει.
Από τη βρεφική κιόλας ηλικία, μαθαίνουμε να εσωτερικεύουμε ηθικούς κανόνες από τη συμπεριφορά της μητέρας, την πειθαρχία του πατέρα, την επιρροή του σχολείου και τις απαιτήσεις της κοινωνίας. Οι κανόνες αυτοί δημιουργούν έναν εσωτερικό κριτή, ο οποίος βάζει φραγμούς, καθορίζει τις απαγορεύσεις και τις απαιτήσεις και διαμορφώνει ιδανικά. Οταν το περιβάλλον είναι πολύ αυστηρό, κακοποιητικό ή αδιάφορο, ο εσωτερικός κριτής μπορεί να γίνει τιμωρητικός και σαδιστικός. Αν ένα παιδί ακούει ότι είναι κακό επειδή έκανε μία κακή πράξη ή ανίκανο επειδή δεν κατάφερε κάτι, εσωτερικεύει μια φωνή που του λέει “Είσαι κακός ή ανάξιος”, με αποτέλεσμα να συνδέει αυτό που είναι μόνο με τις πράξεις του και αργότερα να αισθάνεται ανεπαρκές, ακόμα και για ασήμαντα γεγονότα.
Επίσης σαν παιδιά και σαν ενήλικες πολλές φορές προκειμένου να μη χάσουμε την αγάπη και την εκτίμηση των άλλων μπαίνουμε στη διαδικασία να τους ικανοποιούμε συνεχώς και να σκεφτόμαστε τι πρέπει να κάνουμε για να μας αγαπούν. Αυτό σε συνδυασμό με το συναίσθημα αναξιότητας που περιγράφηκε παραπάνω, δημιουργεί την πεποίθηση ότι “επειδή δεν αξίζω, πρέπει να δώσω πολλά”. Όταν κάποιος σκέφτεται με τον τρόπο αυτό, αναλαμβάνει ευθύνες που δεν του αναλογούν, “τρέχει” για όλους και αντλεί ευχαρίστηση μόνο από το να βοηθά και να συμπαραστέκεται στους άλλους.
Υπ’ αυτές τις συνθήκες το περιβάλλον γίνεται ακόρεστο, δεν ικανοποιείται και όταν ο “ένοχος” αντιδράσει, του προκαλεί περισσότερη ενοχή και ο φαύλος κύκλος ενεργοποιείται ξανά. Αυτό που είμαστε δεν εξαντλείται σε αυτό που κάνουμε ή δεν κάνουμε και δεν μπορούμε να αναλαμβάνουμε την ευθύνη για τα πάντα. Οταν σκεφτόμαστε “εγώ φταίω για όλα”, νιώθουμε αρκετά ένοχοι ώστε να κάνουμε αυτό που μας ζητάνε. Μπορούμε να ζούμε στην υπηρεσία των άλλων για να μας αγαπούν, να μη θυμώσουν, να μη φύγουν και να απαγορεύουμε τις επιθυμίες και τις ανάγκες μας γιατί είναι δευτερεύουσες και λιγότερο σημαντικές. Είναι καλό, όμως, να αναρωτηθούμε, στην περίπτωση αυτή, αν ζούμε τη δική μας ζωή ή τη ζωή κάποιου άλλου.