Ενας από τους σημαντικότερους εν ζωή, μετά τον θάνατο του Ουμπέρτο Εκο, Ευρωπαίους διανοούμενους, είναι ο Εντγκαρ Μορέν, με γονείς που είχαν ζήσει πολλά χρόνια στη Θεσσαλονίκη και γνωστός ήδη στην Ελλάδα από την πληθώρα των έργων του που έχουν μεταφραστεί στη γλώσσα μας.
O Ε. Μορέν γεννήθηκε το 1921 στο Παρίσι και είναι σήμερα ομότιμος διευθυντής ερευνών στο Εθνικό Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών της Γαλλίας.
Πού μας οδηγεί ο δρόμος που ακολουθούμε σήμερα διερωτάται ο συγγραφέας δίδοντας την απάντηση ότι δεν μπορούμε πλέον να πιστεύουμε ότι οδηγούμεθα σε μία συνεχή πρόοδο, θεωρώντας ότι βαδίζουμε σε μία αλυσιδωτή καταστροφή εάν δεν αλλάξουμε πορεία. Με το πόνημά του αυτό θέτει τις βάσεις για έναν δρόμο σωτηρίας της ανθρωπότητας που θα πρέπει να επινοήσουμε για να αποφύγουμε την καταστροφή και ο οποίος περιλαμβάνει τη μεταμόρφωση των σημερινών κοινωνιών μας κατά τα πρότυπα που μεταμορφώθηκαν οι κοινωνίες στο παρελθόν. Ο συγγραφέας διαπιστώνει ότι σήμερα η τεχνο-οικονομική ενοποίηση του πλανήτη βρίσκεται σε πολλαπλή κρίση. Η ψευδαίσθηση της προόδου θεωρούμενη σαν νόμου της ιστορίας διαλύεται σήμερα μέσα στις καταστροφές της Ανατολής, τις κρίσεις της δύσης, τις αποτυχίες του νότου και της κάθε είδους απειλές. Ο δυναμισμός της παγκοσμιοποίησης προκαλεί πολλαπλές και πολύμορφες κρίσεις σε πλανητική κλίμακα. Κρίσεις οικονομικές, οικολογικές, δημογραφικές, πολιτικές, θρησκευτικές κ.ά. Οι αλληλοεξαρτώμενες αυτές κρίσεις έχουν σαν κύριο αίτιο την τριπλή οικουμενοποίηση που πραγματοποιείται σήμερα και περιλαμβάνει:
Α) Την παγκοσμιοποίηση.
Β) Τη δυτικοποίηση καθώς το δυτικό πρότυπο οργάνωσης της κοινωνίας, οι δυτικές αξίες και η δυτική κουλτούρα τείνουν να εξαπλωθούν και να επικρατήσουν παντού και
Γ) την Ανάπτυξη, η οποία σήμερα θεωρείται σαν ο δρόμος της σωτηρίας της ανθρωπότητας.
Η γενική ιδέα της ανάπτυξης περιλαμβάνει την ανάπτυξη της ευημερίας και της ευμάρειας, τη βελτίωση των συνθηκών ζωής, τη μείωση των ανισοτήτων, την κοινωνική ειρήνη, τη δημοκρατία κ.ά. Ομως η γενικώς αποδεκτή ιδέα της ανάπτυξης είναι τυφλή στις βλάβες, στις καταστροφές και στις υποβαθμίσεις που προκαλεί. Προβάλλει το δυτικό μοντέλο σαν οικουμενικό αρχέτυπο στον πλανήτη ταυτίζοντας το «Τέλος της ιστορίας» σύμφωνα με τον Φ. Φουκουγιάμα με την επικράτηση του πολιτικού και οικονομικού φιλελευθερισμού όπως αναπτύχθηκε στη δύση. Ο Ε. Μορέν πιστεύει ότι η έννοια της αειφόρου ανάπτυξης έχει μία σημαντική ηθική συνιστώσα λαμβάνοντας υπόψη την προστασία της βιόσφαιρας και των μελλοντικών γενεών. Ταυτόχρονα ο συγγραφέας τονίζει τη γνωστική κρίση του πολιτισμού μας, ο οποίος διαμερίζει τη γνώση σε επιμέρους κλάδους και μελετώντας το κάθε κλάδο ανεξάρτητα και αποσπασματικά αδυνατεί να αντιληφθεί τη μεταξύ τους εξάρτηση, αλληλεπίδραση και αλληλοσύνδεση. Για να γίνει αντιληπτή η πολυπλοκότητα του κόσμου θα πρέπει να μεταρρυθμιστεί η σκέψη και η γνώση έτσι που από μονοδιάστατη να γίνει πλέον πολυδιάστατη και να μπορεί να προσεγγίζει και να αναλύει τα πολύπλοκα φαινόμενα της εποχής μας.
Ο Ε. Μορέν πιστεύει ότι η παγκοσμιοποίηση, η δυτικοποίηση και η ανάπτυξη τροφοδοτούν την πλανητική κρίση που βιώνουμε σήμερα. Το διαστημόπλοιο Γη προωθείται από τέσσερις ανεξέλεκτες κινητήριες δυνάμεις, την επιστήμη, την τεχνολογία, την οικονομία και το κέρδος, η κάθε μία από τις οποίες χαρακτηρίζεται από δίψα για γνώση (η επιστήμη), δίψα για δύναμη (η τεχνολογία), δίψα για κατοχή (η οικονομία) και δίψα για πλούτη (το κέρδος). Οι συνέπειές τους είναι αμφίσημες προκαλώντας θετικές και αρνητικές συνέπειες. Καθώς το πλανητικό σύστημα βυθίζεται σε μια σειρά από κρίσεις ή θα υποβαθμιστεί και θα καταρρεύσει ή θα πρέπει να μεταμορφωθεί. Η μεταμόρφωσή του περιλαμβάνει την αλλαγή της πορείας του και γι’ αυτό η εποχή μας θα έπρεπε να είναι εποχή γενικού προβληματισμού, όπως ήταν η εποχή της αναγέννησης, όπου θα πρέπει να ξανασκεφτούμε τα πάντα. Για να επεξεργαστούμε τους επιμέρους δρόμους που οδηγούν σε έναν νέο δρόμο για το μέλλον της ανθρωπότητας θα πρέπει να επινοήσουμε μία σύνθεση στα δίπολα των δυνατών επιλογών μας. Οικουμενοποίηση και απο-οικουμενοποίηση, μεγέθυνση και απο-μεγέθυνση, ανάπτυξη και απο-ανάπτυξη, διατήρηση και μετασχηματισμός. Ο Ε. Μορέν προτείνει μία σειρά αλλαγών και μεταρρυθμίσεων σε διάφορους τομείς όπως στις πολιτικές της ανθρωπότητος, στη σκέψη και στην παιδεία, στην κοινωνία και στη ζωή. Πιστεύει ότι οι δρόμοι της μεταρρύθμισης θα μπορούσαν προοδευτικά να συνδεθούν και να δημιουργήσουν τον δρόμο για το μέλλον. Είναι ο δρόμος που θα αναγεννούσε τον κόσμο ώστε να επέλθει η μεταμόρφωση που είναι αναγκαία. Μπορούμε όμως να ελπίζουμε καθώς ο χρόνος πιέζει αναρωτάται; Καθώς η ελπίδα αναγεννάται στην καρδιά της απελπισίας παραμένει αισιόδοξος διατυπώνοντας τις πέντε αρχές της ελπίδας.
– Την ανάδυση του αναπάντεχου και την εμφάνιση του απίθανου.
– Την ύπαρξη γενετικών/δημιουργικών αρετών που είναι συνυφασμένες με την ανθρωπότητα.
– Την ύπαρξη των αρετών της κρίσης.
– Την ύπαρξη των αρετών του κινδύνου και
– Τον αιώνιο πόθο της ανθρωπότητας για αρμονία.
Ο συγγραφέας στο έργο του αυτό θέτει τις βάσεις για έναν δρόμο σωτηρίας της ανθρωπότητας, προϊόν σύγκλισης πολλών μεταρρυθμίσεων οι οποίες θα οδηγήσουν σε μία μεγάλη μεταμόρφωση σε σχέση με τις μεταμορφώσεις που πραγματοποίησαν μέχρι σήμερα οι ιστορικές κοινωνίες.
*Ο κ. Γιάννης Βουρδουμπάς διδάσκει στο Τ.Ε.Ι. Κρήτης και είναι επιστημονικός συνεργάτης του Μ.Α.Ι.Χ.
