Το τελευταίο γράμμα του 20χρονου νέου πριν οδηγηθεί στην εκτέλεση, το ρολόι από την τσέπη του δολοφονηθέντος πατέρα, οι φωτογραφίες των συγχωριανών… Μικρά, καθημερινά αντικείμενα που διατηρούνται μέσα στο χρόνο για να θυμίζουν αυτούς που χάθηκαν, εκείνους που αγωνίσθηκαν, όσους με τον ένα ή τον άλλο τρόπο το όνομα τους γράφτηκε στον γρανίτη της ιστορίας. Τα αντικείμενα και τους ανθρώπους που συνδέονταν με αυτά τότε και σήμερα παρουσιάζουμε μέσα από το σημερινό μας αφιέρωμα.
Το ρολόι του εκτελεσμένου πατέρα
Παιδί ο κ. Γιάννης Μανουσάκης ήταν ανάμεσα σε αυτούς που κλήθηκαν από τους ναζί κατακτητές να θάψουν τους 118 εκτελεσμένους του Κερίτη την 1η Αυγούστου του 1941. Στους εκτελεσμένους και ο πατέρας του Βαγγέλης Μανουσάκης.
Βγάζοντας τον πατέρα του από το σωρό των νεκρών πήρε από την τσέπη του το ρολόι του το οποίο κράτησε για χρόνια ως “ιερό κειμήλιο” και μετά τον θάνατο του το άφησε στις κόρες του Ευαγγελία και Μαρία Μανουσάκη.
«…Μας παίρνουν όλους μαζί και μας κατεβάζουν στο ποτάμι εκεί που είχαν κάνει τις εκτελέσεις. Ηταν ένα αυτοκίνητο με κασμάδες και φτυάρια και μας τας έδωσαν για να ανοίξουμε λάκκους να τους θάψουμε. Πήγα εκεί και έψαχνα τον πατέρα μου στους σκοτωμένους. Ηταν στοίβα οι σκοτωμένοι. Αλλοι έσκαβαν τους λάκκους και άλλους μας έβαλαν να τους βγάζουμε από εκεί που ήταν σωριασμένοι. Εγώ μόλις είδα τον πατέρα μου, μπήκα και έκλαιγα. Του πήρα από την τσέπη του, το ρολόι του που έλεγε 6 παρά τέταρτο, και δεν το αλλάζω με τίποτα το έχω ιερό κειμήλιο…» αφηγείται ο κ. Γιάννης Μανουσάκης στο 2ο επεισόδιο της εξαιρετικής σειράς ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ “Χρονικό της εθνικής αντίστασης” που γυρίστηκε το 1985. Ο κ. Γιάννης δεν είναι από το 2011 στη ζωή. Οπως θυμούνται οι κόρες του
Ευαγγελία και Μαρία Μανουσάκη. «Ο πατέρας μας ήταν συναισθηματικά δεμένος με το ρολόι γιατί του θύμιζε τον παππού μας. Το είχε φυλαγμένο στο συρτάρι του και το έβγαζε όταν έρχονταν κάποιος στο σπίτι και πήγαινε η κουβέντα σε αυτές τις ιστορίες. Η εκτέλεση αυτή τον είχε σημαδέψει και για χρόνια στον ύπνο του μετρούσε τους νεκρούς» λένε. Χωρίς πατέρα και με 4 αδέλφια ο κ. Γιάννης κατάφερε να προκόψει, να γίνει ένας καλός αγρότης σεβαστός στη γύρω περιοχή, να φτιάξει οικογένεια και να προοδεύσει. Στα χαρακτηριστικά της οικογένειας πως και ο πατέρας της συζύγου του είχε εκτελεστεί από τους Γερμανούς παρότι μετέφερε την κόρη του στο Νοσοκομείο.
«Είχε εγκαύματα η μητέρα μου και ο παππούς και η γιαγιά την πήγαιναν στα Χανιά. Βρέθηκαν σε μπλόκο των Γερμανών, λέει η γιαγιά μου “να γυρίσουμε πίσω” και ο παππούς μας λέει πως “με παιδί άρρωστο στην αγκαλιά δεν θα μου κάνουν τίποτα”. Αυτοί όμως τον πήραν μαζί τους και τον έβαλαν για εκτέλεση» αφηγούνται σήμερα οι εγγονές του… Η μητέρα τους για χρόνια πήγαινε στο μνημείο και φρόντιζε για την καθαριότητα του.
Ενα γράμμα πριν το εκτελεστικό απόσπασμα
Ιστορική ερευνήτρια με πλούσια αρθρογραφία και ένα πολύ σημαντικό βιβλίο το “Οι εραστές της Ελευθερίας” που αναφέρεται σε γεγονότα στην Κρήτη αλλά και στα χωριά των Κεραμειών από όπου κατάγεται η κα Ευαγγελία Νικολακάκη- Μανιουδάκη.
Ο Φανούρης Κατσουλάκης μαζί με τον Γιώργο Κατάκη συνελήφθησαν με παλαιά κυνηγετικά όπλα που είχαν στη Μαδάρα από τους Γερμανούς τον Γενάρη του 1943. Τους μετέφεραν στην Αγιά και τους εκτέλεσαν στις 13 Μαρτίου του 1943.
«Κατσουλάκης Φανούριος
Αγαπητοί μου συγγενείς χάνομαι και δεν με νοιάζει για τη ζωή μου παρά για τις γυναίκες που μένουν στο σπίτι να προστατεύετε, και δεν με νοιάζει που με σκοτώνουνε αλλά λυπάμαι πολύ που σας περίπαιζαν και λέγαμε πως είχαμε μέσον και σας δίνανε το λόγο τους. Για δες καιρό που διάλεξε ο χάρος να με πάρει. Που ανοίγουν τα κλαδιά και βγάζει η γη χορτάρι. Σας φιλώ και σας αποχαιρετώ» έγραφε στο γράμμα που άφησε για τους συγγενείς του ο Φανούρης Κατσουλάκης και στο τέλος του σημειώματος υπέγραφε και ο άλλος εκτελεσμένος ο Γεώργιος Κατάκης.
«Το γράμμα ήταν στην κατοχή της αδελφής του Φανούρη, Μαρίας Κατσουλάκη. Αυτή κάποια στιγμή έφυγε από τη ζωή και η κόρη της Χαρίκλεια παντρεμένη στη Νέα Υόρκη βρήκε στην τσάντα της το γράμμα του Φανούρη Κατσουλάκη. Μου έφερε λοιπόν το γράμμα προκειμένου να το βάλω στο βιβλίο μου αν έκανα κάποια δεύτερη έκδοση. Για δεύτερη έκδοση δεν το βλέπω αλλά το δημοσίευσα στην εφημερίδα μας στα “Χανιώτικα Νέα” μαζί με όλη την ιστορία» σημειώνει. Την ρωτάμε για το νόημα του γράμματος. Το “μέσον” που αναφέρει ήταν μια προσπάθεια των γονιών του μέσω του επισκόπου Κυδωνίας να του δοθεί χάρη χωρίς όμως να το καταφέρουν παρά τις υποσχέσεις, ενώ στο γράμμα φαίνεται η στοργή του για τις γυναίκες της οικογένειας που έμεναν απροστάτευτες μας εξηγεί η κα Νικολακάκη-Μανιουδάκη που στην αρθρογραφία της κάθε φορά παρουσιάζει με τεκμήρια πολύ σημαντικά ιστορικά γεγονότα του τόπου μας.
Αναμνηστικό αντίστασης
Ενα ρολόι του παππού τους και αντιστασιακού Λευτέρη Βολάνη, είναι ανάμεσα στα κειμήλια των εγγονών του Λευτέρη και Γιώργου Βολάνη.
Το ρολόι δόθηκε στον Λευτέρη Βολάνη μέσα στην κατοχή από ένα Βρετανό ταγματάρχη σε ένδειξη τιμής.
Ενα ρολόι με το οποίο ο αντιστασιακός ήταν συναισθηματικά δεμένος αφού «χρόνια μετά όταν του έπεσε σε ένα πηγάδι στον Αγ. Αντώνη έβαλε αντλία άδειασε το πηγάδι και κατέβηκε ο ίδιος για να το βρει και να το πάρει! Τόσο πολύ ήταν δεμένος με αυτό» λέει ο γιος του Αντώνης Βολάνης.
Ο άλλος γιος ο κ. Μανούσος Βολάνης για χρόνια εκλεγμένος στην τοπική αυτοδιοίκηση μας αφηγείται για τη συμμετοχή του πατέρα του στη Μάχη της Κρήτης.
«Ο πατέρας μου ήταν ανάμεσα στους μαχητές του Κερίτη που αντιστέκονταν μέχρι και τις 27 Μαΐου κοντά στη γέφυρα και δεν επέτρεπαν στους Γερμανούς να περάσουν.
Επτά μέρες πολεμούσαν στο συγκεκριμένο σημείο για αυτό και είμαι και προσωπικά συνδεδεμένος με τη γέφυρα του Κερίτη αυτό το μοναδικό μνημείο που δυστυχώς δεν το έχουμε πια…
Μαζί με τον Μανώλη Παπαγιαννάκη και ένα 18 χρονο Σκουλάκη από το Ορθούνι ήταν μέσα σε ένα “μυλαύλακα” όπου τους εντόπισε αεροσκάφος και τους έριξε βόμβα.
Ο Σκουλάκης σκοτώθηκε, ο Παπαγιαννάκης τραυματίσθηκε σοβαρά με ένα βλήμα στην πλάτη που το είχε μέχρι το θάνατο του.
Ο πατέρας μου τραυματισμένος και αυτός τον σήκωσε στην πλάτη του παρότι του ζητούσε ο Παπαγιαννάκης να φύγει.
“Μαζί δώσαμε τη μάχη, μαζί θα φύγουμε” του είπε ο πατέρας μου και τον πήγε 1 χλμ. διασώζοντας τον» διηγείται.
Στη συνέχεια ο πατέρας του οργανώθηκε στην αντίσταση με καθοριστικό ρόλο στον αγώνα για την απελευθέρωση.
Με τις φωτογραφίες των συγχωριανών
τις φωτογραφίες των εκτελεσμένων της 2ης Ιουνίου στον Αλικιανό ανάμεσα τους και ο πατέρας του Στέλιος Νικολακάκης.
Φωτογραφικό υλικό, ιστορικά γεγονότα και πληροφορίες από τις μεγάλες εκτελέσεις που συγκλόνισαν την περιοχή του Αλικιανού και όχι μόνο συγκεντρώνει ο κ. Μανώλης Νικολακάκης, συντ. εκπαιδευτικός, ο πατέρας του οποίου ήταν από τα θύματα των κατακτητών.
«Η πρώτη ομαδική εκτέλεση στον Αλικιανό έγινε καθώς μαίνονταν η μάχη της Κρήτης, στο σημείο όπου μετά λειτούργησε ο κινηματογράφος. Εκεί εκτέλεσαν 7 άτομα στις 25 Μαΐου. Νωρίτερα στι 23 Μαΐου είχαν εκτελέσει και αυτό δεν είναι ευρέως γνωστό Αγγλους στην περιοχή του Μάλεμε. Η δεύτερη μεγάλη εκτέλεση στην περιοχή μας έγινε στις 2 Ιουνίου. Εκεί εκτελέσθηκε ο πατέρας μου, Στέλιος Νικολακάκης. Ηταν γεωργός, δεν είχε συμμετάσχει στη Μάχη της Κρήτης. Τον μάζεψαν στις 2 Ιουνίου το πρωί οι Γερμανοί και μαζί με άλλους 41 τους πήγαν στην εκκλησία του Τιμίου Σταυρού και τους εκτέλεσαν εκεί.
Σημειωτέον ότι τις εκτελέσεις της έκανε τακτικός γερμανικός στρατός, η Βέρμαχτ και όχι SS» αφηγείται ο κ. Νικολακάκης που για χρόνια εργάστηκε για τα πολιτιστικά δρώμενα του χωριού του.
Τα χρόνια μετά την κατοχή, ήταν κάτι παραπάνω από δύσκολα για τους επιζώντες. «Εκτός του ότι είχαμε χάσει του γονείς μας, δεν υπήρχε άνδρας σε παραγωγική ηλικία σε όλο το χωριό, είχαν καταστραφεί και τα περισσότερα σπίτια από τις μάχες. Μέσα σε αυτήν την κατάσταση οι μητέρες μας ήταν ηρωίδες και κατάφεραν να μας μεγαλώσουν» λέει ο κ. Μανώλης που θυμάται το πρώτο μνημόσυνο στη μνήμη των θυμάτων της εκτέλεσης το 1945 όταν ο ίδιος ήταν 5 ετών. Μας δείχνει μια δημοσίευση του αείμνηστου Γιάννη Γαλανάκη στα “Χ.Ν.” με την ανάχωση των νεκρών από το λάκκο στον οποίο είχαν ριχτεί μετά την εκτέλεση τους. «Δύσκολα να περιγραφεί το πρώτο μνημόσυνο. Ολες οι γυναίκες στα μαύρα, με μαντίλια να κλαίνε για τους ανθρώπους τους που είχαν εκτελεστεί, 4 χρόνια μετά. Μετά τον πόλεμο ξεκίνησε μια προσπάθεια να κτιστεί ένα μνημείο στο χώρο του Τιμίου Σταυρού που τελείωσε το 1964 γιατί κανένας φορέας δεν βρέθηκε να το χρηματοδοτήσει» τονίζει.
Ομως ο κ. Νικολακάκης έχει και τα στοιχεία για 3 συγχωριανούς του που εκτελέσθηκαν στις 25 Μαΐου του 1945 δεκαεπτά ημέρες μετά τη λήξη του Β’ παγκοσμίου πολέμου! Ως γνωστόν με την ανοχή των Αγγλων οι Γερμανοί παρότι ηττημένοι είχαν παραμείνει στον Νομό Χανίων ως στρατός κατοχής! Η θανάτωση ενός Γερμανού από ομάδα ελεύθερων σκοπευτών σε φυλάκιο των Γερμανών ανάμεσα σε Αλικιανό και Βάτολακκο είχε ως αποτέλεσμα οι Γερμανοί να εκτελέσουν εν ψυχρώ τον 28χρονο Αναστάσιο Βουραδάκη επειδή δεν σταμάτησε στις διαταγές τους καθώς πήγαινε στο χωράφι του, ενώ εκτέλεσαν και τον Μανώλη Κατσιγαράκη ετών 42 που κινούνταν προς χώρους όπου είχαν αποθηκεύσει πυρομαχικά. Στον Αλικιανό βρήκε τραγικό θάνατο και ο Γεώργιος Χανιωτάκης, ενώ άλλοι δύο χωριανοί τραυματίσθηκαν σοβαρά από πυροβολισμούς που δέχθηκαν.
