Η ιστορία της Μικράς Ασίας σε καρτ ποστάλ «Εμείς που ξεκινήσαμε για το προσκύνημα τούτο κοιτάξαμε τα σπασμένα αγάλματα, ξεχαστήκαμε και είπαμε πως δε χάνεται η ζωή τόσο εύκολα»…
Γιώργος Σεφέρης
Το «Ενθύμιον Μικράς Ασίας» είναι μια επετειακή έκδοση για τον Ελληνισμό της Ανατολής,
Περίληψη περιεχομένων
Όλα ξεκίνησαν τον 9ο αι. πΧ., με το απίστευτο θαύμα του ελληνικού αποικισμού. Από τον – 4ο μέχρι τον -2ο αιώνα, με αποκορύφωμα στα χρόνια του Αλέξανδρου, αναπτύσσονται η μια μετά την άλλη ολόκληρες πολιτείες, κέντρα εξελληνισμού και πολιτισμικής εξέλιξης. Η εξέλιξη αυτή δε θα σταματούσε παρά μόνο 23 αιώνες αργότερα, το 1922. Εισβολείς και κατακτητές διαδέχονται ο ένας τον άλλο. Σκύθες, Γαλάτες, Ρωμαίοι, Ούννοι, Γότθοι, Άραβες, Λατίνοι, Σελτζούκοι, Τούρκοι. Μέσω του αποικισμού, ο ελληνισμός συνέχιζε ασταμάτητα την πορεία του στην Ανατολή. Οι πόλεις που ήταν κάτω από την ελληνική κυριαρχία και είχαν γίνει εμπορικά – διοικητικά κέντρα και εξακολούθησαν να λειτουργούν και κάτω από τον τουρκικό ζυγό, ήταν η Σμύρνη, η Προύσα, η Πέργαμος, η Μίλητος, η Έφεσος, η Αλικαρνασσός, η Μαγνησία, η Αττάλεια, τα Άδανα, η Ταρσός, το Ικόνιο, η Άγκυρα, η Καισάρεια, η Αμάσεια, η Κασταμονή, η Τραπεζούντα, η Σινώπη, η Αμισός και άλλες…
Η Μικρά Ασία αποτελούσε πάντα σταυροδρόμι των λαών, κοιτίδα πολιτισμών, αλλά και ένας στρατηγικής σημασίας χώρος που επηρέασε σε μεγάλο βαθμό τη σύγχρονη πολιτική ιστορία. Έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια από τότε που αμέτρητες φυλές άρχισαν να καταφτάνουν εδώ, με σκοπό να κυριαρχήσουν. Από τότε μέχρι και σήμερα, η Μικρά Ασία εξακολουθεί να είναι μια ανήσυχη εθνολογικά περιοχή. Οι ιστορικοί ερευνητές υποστηρίζουν ότι οι πρώτοι κάτοικοι του μικρασιατικού χώρου ήταν Άριοι, που ξεκινώντας από την Ινδία εξαπλώθηκαν έως τα παράλια της Ιωνίας. Γύρω στο 3.000 π.Χ., οι Άριοι θα δεχτούν τις ευεργετικές επιδράσεις ενός άλλου σημαντικού λαού, του Αιγυπτιακού, και μαζί με τους Λέλεγες, που ήταν μετανάστες από την Ευρώπη και τους Πελασγούς, θα δημιουργήσουν μια ενιαία εθνότητα. Το μεγάλο μεταναστευτικό κύμα των Ελλήνων προς τη Μικρά Ασία, σημειώνεται κυρίως τον 8ο αι. π.Χ. Ανασκαφές που έγιναν γύρω στο 1961 αποκάλυψαν πως η Ανατολία ήταν κέντρο προηγμένου πολιτισμού ήδη από το 7500 π.Χ., κατά τη Νεολιθική και τη Χαλκολιθική περίοδο.
Από τον 9ο έως τον 6ο αι. π.Χ. σε μια μακρά διαδοχή μεταναστεύσεων Ίωνες, Αιολείς και Δωριείς φτάνουν μέχρι τις ακτές της Μ. Ασίας ως έμποροι, αποικιστές και στρατιώτες. Χτίζουν τις πόλεις τους, αναμειγνύονται με τους γηγενείς πληθυσμούς, υιοθετούν τμήμα της θρησκείας τους και σύντομα εγκαθιδρύουν έναν αξιόλογο πολιτισμό που προπορεύεται σε πολλές περιπτώσεις εκείνου της ηπειρωτικής Ελλάδας. Οι αρχαίοι Έλληνες διαιρούν τη Μικρά Ασία σε 15 χώρες των οποίων τα ονόματα συνήθως λαμβάνουν από τους λαούς που τις κατοικούν.
Περί τα μέσα του 6ου αι. π.Χ. κατορθώνει να εξαπλώσει την ηγεμονία του στην ευρύτερη περιοχή ο βασιλιάς των Λυδών Κροίσος, (548-546 π.Χ.), ο οποίος σύντομα διώκεται από τον Πέρση Κύρο, που μετατρέπει όλη την περιοχή σε επαρχία του διοικητικού συστήματος της Περσίας. Σε εκείνα τα χρόνια οι φιλοδοξίες του Μεγάλου Βασιλέα Δαρείου Α΄ και του διαδόχου του Ξέρξη Α΄ φέρνουν σε σύγκρουση τις ελληνικές πόλεις-κράτη με την περσική αυτοκρατορία.
Το φθινόπωρο του 337 π.Χ., το πρώτο Συνέδριο της «Συμμαχίας των Ελλήνων» αποφασίζει κοινή εκστρατεία των συμμαχικών δυνάμεων εναντίον των Περσών υπό την ηγεσία των Μακεδόνων. Βασικό κορμό του εκστρατευτικού σώματος αποτελούσε η μακεδονική φάλαγγα με 9000 άνδρες. Συνολικά ο Αλέξανδρος κατά την αναχώρησή του από τη Μακεδονία για την Ασία, διαθέτει περίπου 30.000 πεζούς και γύρω στους 5.500 ιππείς.
Άνοιξη του 334 π.Χ. Το εκστρατευτικό σώμα του Αλέξανδρου ξεκινά την πορεία του για μια από τις μεγαλύτερες εποποιίες της ιστορίας…
Ο θάνατος του Αλεξάνδρου όμως που θα ακολουθήσει, προκαλεί τη γρήγορη διάλυση της αυτοκρατορίας. Ακολουθεί μια δύσκολη και ταραγμένη περίοδος κατά την Ελληνιστική περίοδο, στη διάρκεια της οποίας οι Σελευκίδες, διάδοχοι του Αλέξανδρου διεκδικούν τη Μ.
Ασία με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν τα νέα βασίλεια της Βιθυνίας, της Καππαδοκίας, της Περγάμου, του Πόντου, της Κιλικίας καθώς και το κελτικό βασίλειο της Γαλατίας (280 π.Χ.). Οι επόμενοι επτά περίπου αιώνες φέρνουν και την ιδιαίτερη σφραγίδα του κελτικού πολιτισμού. Το 282 π.Χ. αρχίζει η δυναστεία των Σελευκιδών, ενώ λίγα χρόνια αργότερα μια ξαφνική εδαφική ισχύς της Περγάμου που φαίνεται να είναι κληρονόμος των Σελευκιδών, αποκτά εξέχουσα θέση και δείχνει επικίνδυνη στα μάτια της Ρώμης. Βρισκόμαστε στο 182 π.Χ., η Πέργαμος έχει φτάσει στο απόγειο της ισχύος της, διεκδικεί ρόλο ρυθμιστή στα πράγματα της ευρύτερης περιοχής. Οι απαρχές της ρωμαϊκής Μικράς Ασίας πλησιάζουν…
Γενικά οι πρώτοι τρεις αιώνες της Ρωμαϊκής διακυβέρνησης είναι περίοδος ειρήνης και ευημερίας για την ευρύτερη περιοχή της Μικράς Ασίας. Οι αιώνες που ακολουθούν θα είναι μια μακρά περίοδος πολέμων της ανατολικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας με την Περσία. Αν και ο αυτοκράτορας Ηράκλειος (610-641) εκμηδενίζει τις περσικές φιλοδοξίες, οι Άραβες και οι διάδοχοί τους οι Τούρκοι, διεκδικούν επίμονα την Ανατολία και τελικά οι δεύτεροι τα καταφέρνουν…
Η Μικρά Ασία κατέχει ήδη μια ιδιαίτερα σημαντική θέση στην ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Ο μικρασιατικός Ελληνισμός υπήρξε το πιο δυναμικό στοιχείο αυτής της πολυεθνικής αυτοκρατορίας. Η συμβολή του στην άμυνα και την ανασύστασή της, το 1204, την αναζωογόνηση του πολιτισμού της, αλλά και την οικονομική πρόοδό της ήταν μεγαλύτερη από κάθε άλλης πληθυσμιακής ομάδας, συμπεριλαμβανομένων και των Ελλήνων της κυρίως Ελλάδας.
Το σημαντικότερο γεγονός αυτή την εποχή είναι η μεταφορά της πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας από τη Ρώμη στην Κωνσταντινούπολη το 324. Ο Κωνσταντίνος θέλοντας να δώσει στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία ένα νέο ισχυρό κέντρο, ανοικοδομεί την αρχαία ελληνική αποικία, το Βυζάντιο, στις ακτές του Βοσπόρου και την κάνει πρωτεύουσα…
Η Οθωμανική αυτοκρατορία προ των πυλών. Οι Τούρκοι δεν ήταν άγνωστοι στους Βυζαντινούς. Διάφορες τουρκικές φυλές, δρουν από καιρό στην περιφέρεια των ανατολικών συνόρων της αυτοκρατορίας.
Είναι κυρίως νομάδες και πολεμιστές και ενδιαφέρονται να βρουν νέα βοσκοτόπια για τα κοπάδια τους. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1040 οι τουρκικές επιδρομές αρχίζουν να γίνονται πιο συστηματικές. Σύντομα η Οθωμανική Αυτοκρατορία αρχίζει να ελέγχει ένα μεγάλο μέρος της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, της Δυτικής Ασίας και της Βόρειας Αφρικής μεταξύ του 14ου και των αρχών του 20ου αιώνα. Το 1354 οι Οθωμανοί περνούν στην Ευρώπη και με την κατάκτηση των Βαλκανίων το οθωμανικό μπεηλίκι μεταμορφώνεται σε μια διηπειρωτική αυτοκρατορία. Οι Οθωμανοί καταλύουν τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία με την άλωση της Κωνσταντινούπολης από το Μωάμεθ τον Πορθητή το 1453.
Με την Κωνσταντινούπολη ως πρωτεύουσά της και τον έλεγχο των εδαφών γύρω από τη λεκάνη της Μεσογείου, η Οθωμανική Αυτοκρατορία βρίσκεται στο επίκεντρο των αλληλεπιδράσεων μεταξύ του Ανατολικού και του Δυτικού Κόσμου επί έξι αιώνες.
Κατά τα 1.100 χρόνια ζωής της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, η Κωνσταντινούπολη έχει πολιορκηθεί αρκετές φορές, αλλά μόνο μία φορά έπεσε στα χέρια των εχθρών, το 1204 από τους Σταυροφόρους της Δ΄ Σταυροφορίας. Μετά το 1204 στην πόλη εγκαθιδρύεται ένα αδύναμο Λατινικό βασίλειο και οι υπόλοιπες περιοχές της Αυτοκρατορίας έχουν διασπαστεί σε επί μέρους βασίλεια. Το 1453 στην Αυτοκρατορία ανήκουν εκτός από την ίδια την Κωνσταντινούπολη και τα περίχωρά της, το μεγαλύτερο τμήμα της Πελοποννήσου, με επίκεντρο τον Μυστρά.
Η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας, ένα ελληνικό κράτος που δημιουργήθηκε το 1204 στην άκρη της Μικράς Ασίας και κατάφερε να επιβιώσει όλο αυτό το διάστημα και αποτελεί εντελώς ξεχωριστή από το Βυζάντιο πολιτική οντότητα.
Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία συρρικνώνεται διαρκώς έως την Άλωση της Πόλης, το 1453, που οριοθετεί την οριστική μετάβαση στην Οθωμανική κυριαρχία.
Ύστερα από μια περίοδο βίαιων εξισλαμισμών, οι ορθόδοξοι υπήκοοι οργανώνονται υπό τη σκέπη του πατριάρχη ο οποίος λειτουργεί ως θεματοφύλακας του οικουμενικού χριστιανισμού και αναλαμβάνει ρόλο εθνάρχη. Έντονες πολιτικές και οικονομικο – κοινωνικές διεργασίες στην Οθωμανική Αυτοκρατορία οδηγούν στην εξέγερση των γενιτσάρων στη Σμύρνη το 1797.
Στη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης, οι πόλεις της Μικράς Ασίας από πολύ νωρίς έγιναν αποδέκτες των μηνυμάτων για οργάνωση, ακολουθώντας τον ξεσηκωμό του Γένους. Η Φιλική Εταιρεία εξαπλώθηκε γρήγορα, τόσο στην Κωνσταντινούπολη, όσο και στη Σμύρνη, στις Κυδωνίες, στην χερσόνησο της Ερυθραίας, στην Καππαδοκία και τον Πόντο. Νωρίτερα είχε συσταθεί στη Σμύρνη η «Φιλόμουσος και Φιλάνθρωπος Γραικική Εμπορική Εταιρία», τα κέρδη της οποίας διατίθεντο υπέρ της ελευθερίας της Πατρίδας, για «αγορά και προώθηση πολεμοφοδίων στην Ελλάδα» κατ’ εντολή του Αλέξανδρου Υψηλάντη. Όταν το 1453 έπεσε η Πόλη, ακολούθησαν χρόνια δύσκολα και σκοτεινά.
Από τις αρχές του 1900 μέχρι και το 1920, ξεσπούν συνεχόμενες βίαιες συγκρούσεις.
Το 1920, η διάσκεψη του Λονδίνου αποφασίζει να παραχωρηθεί η Σμύρνη με την ενδοχώρα της στην Ελλάδα στις 15 Φεβρουαρίου οι σύμμαχοι καταλαμβάνουν προσωρινά την Κωνσταντινούπολη στις 3 Μαρτίου ο Κεμάλ τίθεται εκτός νόμου στις 3 Μαρτίου.
Ο στρατηγός Παρασκευόπουλος ορίζεται διοικητής του γενικού στρατηγείου το οποίο μεταφέρεται από τη Θεσσαλονίκη στη Σμύρνη στις 15 Μαρτίου.
Αρχίζει ο τουρκικός εμφύλιος πόλεμος ανάμεσα στους υποστηρικτές του Κεμάλ και των πιστών στο σουλτάνο στρατευμάτων τον Απρίλιο.
Σχηματίζεται προσωρινή κυβέρνηση από τον Κεμάλ στις 27 Απριλίου και γενική επιστράτευση Τούρκων ανατολίας στις 27 Μαΐου. Το Δεκέμβριο του 1921, γίνεται Διασυμμαχική διάσκεψη του Λονδίνου. Προτείνεται ο διακανονισμός του ανατολικού ζητήματος με βάση τη συνθήκη των Σεβρών, ενώ οι Έλληνες διαβεβαιώνουν ότι μπορούν να συντρίψουν τις δυνάμεις του Κεμάλ, οι Τούρκοι ζητούν την κατάργηση της συνθήκης των Σεβρών. Οι Έλληνες απορρίπτουν την πρόταση των Συμμάχων για ανάληψη διαιτητικού ρόλου. Ο Κεμάλ ξεκινά διπλωματικές πρωτοβουλίες για συμφωνίες με τις Μεγάλες Δυνάμεις και τη Σοβιετική Ένωση. Ο ελληνικός στρατός παρουσιάζει απώλειες σε επιχειρήσεις στο ΕσκίΣεχίρ και το Αφιόν Καραχισάρ.
Στις 23 Ιουλίου γίνεται η εκστρατεία του Σαγγαρίου. Ο ελληνικός στρατός κατευθύνεται προς την άγκυρα την 1η Αυγούστου, η εκστρατεία σημειώνει σημαντική αποτυχία, ο ελληνικός στρατός υποχωρεί και οι ξένες κυβερνήσεις συγχαίρουν τον Κεμάλ για τις νίκες του.
Αύγουστος – Σεπτέμβριος. Το σκηνικό αλλάζει.
1922. Νέα διάσκεψη στο Παρίσι. Η Ελλάδα δέχεται την ανακωχή, η Τουρκία απαιτεί εκκένωση της Μικράς Ασίας και της Ανατολικής Θράκης.
13 Αυγούστου. Αρχίζει μεγάλη τουρκική επίθεση.
27 Αυγούστου. Ο τουρκικός Στρατός μπαίνει στη Σμύρνη.
Στις 31 Αυγούστου, Διωγμοί των Ελλήνων και πυρπόληση της πόλης.
1 – 5 Σεπτεμβρίου. Αποχώρηση των ελληνικών στρατευμάτων από τη Μικρά Ασία…
Οι σύμμαχοι απλά παρακολουθούν…
Οι διαταγές των συμμαχικών κυβερνήσεων προς τους αντιπροσώπους τους ήταν ρητές:
καμία ενέργεια που θα ενοχλούσε τους Τούρκους. «Αυστηρά ουδετερότης». Κι όμως θα αρκούσε «μια οβίδα στο βρόντο» είχε γράψει τότε ο πρόξενος των Ηνωμένων Πολιτειών ΤζόρτζΧόρτον, «πάνω από την τουρκική συνοικία, για να συγκρατηθεί η τουρκική θηριωδία».
«Τα κτίρια καίγονται. Οι Τούρκοι με σπαθιά και μαχαίρια χτυπούν δίχως να διαλέγουν. Ο κόσμος τρέχει τσαλαπατώντας τα πάντα. Σπαραχτικές φωνές. Είναι πολλοί που πέφτουν στη θάλασσα με την ελπίδα να σωθούν. Μπαίνουν, αν βρουν πλεούμενο, αλλά σκαρφαλώνουν τόσοι πολλοί, που αμέσως αναποδογυρίζει. Άλλους που θέλουν να απομακρυνθούν κολυμπώντας, τους πυροβολούν. Οι πνιγμένοι είναι τόσοι πολλοί, που εγώ νομίζω ότι αν περπατήσει κανείς πάνω τους, θα πάει στα καράβια…
Στις 13 Σεπτεμβρίου 1922 οι Τούρκοι στρατιώτες βάζουν φωτιά στην άκρη της αρμενικής συνοικίας, την ώρα που ένας δυνατός άνεμος φυσούσε προς την κατεύθυνση του χριστιανικού τμήματος της πόλης και μακριά από το τουρκικό. Η τουρκική συνοικία δεν συμμετέχει καθόλου στην καταστροφή και σε όλη τη διάρκεια των απερίγραπτων βασανισμών των χριστιανών. Η μωαμεθανική συνοικία είναι φωταγωγημένη και οι κάτοικοι διασκεδάζουν χορεύοντας και γιορτάζοντας. Οι Τούρκοι στρατιώτες βάζουν φωτιά στο καλοχτισμένο σύγχρονο ελληνικό και ευρωπαϊκό τμήμα της Σμύρνης, διαβρέχοντας τους στενούς δρόμους με πετρέλαιο και άλλες εύφλεκτες ύλες.
Είναι αδύνατον να υπολογίσει κανείς με ακρίβεια πόσοι άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους στη Σμύρνη και τα προάστια…
Στις 27 Αυγούστου – 8 Σεπτεμβρίου 1922, οι δυνάμεις του Κεμάλ μπαίνουν στη Σμύρνη και αρχίζουν να πυρπολούν τις ελληνικές συνοικίες, ενώ η προκυμαία και η θάλασσα έχουν καλυφθεί από πτώματα. Ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος (κατά κόσμον Καλαφάτης) που αρνήθηκε να εγκαταλείψει τη Σμύρνη, παραδίνεται με αρκετούς προύχοντες στην τουρκική θηριωδία και κατακρεουργήθηκε. Μέσα σε λίγες ώρες η ωραία νύμφη της Ιωνίας, μετατρέπεται σε σωρούς ερειπίων, πλάι στους οποίους άφηνε για πάντα την τελευταία της πνοή η αιμορραγούσα «Μεγάλη Ιδέα». Σε 300.000 υπολογίζονται οι Μικρασιάτες Έλληνες που τους κατέσφαξαν τα ανταρτικά τμήματα των Τσετών. Αυτό το δραματικό τέλος είχε η ελληνική εκστρατεία για την απελευθέρωση του Μικρασιατικού Ελληνισμού, ο οποίος είχε ζήσει και μεγαλουργήσει σε αυτόν τον τόπο επί τρεις και πλέον χιλιετίες. Στο τέλος του χρόνου, 1.500.000 πρόσφυγες, αξιολύπητοι, στερημένοι από κάθε πόρο ζωής, άστεγοι και εξαντλημένοι, γεμίζουν τους δρόμους των ελληνικών πόλεων και χωριών, ικετεύοντας την προστασία της μητέρας πατρίδας.
Η Ελλάδα αναλαμβάνει τώρα ένα επιπρόσθετο βαρύ φορτίο. Να εντάξει στους κόλπους της την προστασία του ξεριζωμένου μικρασιατικού κόσμου.
Η τελευταία πράξη του δράματος. Στις 18 Σεπτεμβρίου η Μικρά Ασία εγκαταλείπεται οριστικά από τον ελληνικό στρατό και την ίδια στιγμή ξεκινά το δράμα του ελληνικού πληθυσμού της.
Καταφύγιο των προσφύγων η Ελλάδα. Μέχρι τον Απρίλη του 1923 οι πρόσφυγες που έχουν καταφθάσει στην Ελλάδα φτάνουν τους 850.000, αριθμός που συνεχώς μεγαλώνει. Η εθνογραφική σύσταση πολλών περιοχών της Ελλάδας μεταβάλλεται εντυπωσιακά.
Οι Μικρασιάτες συνεχίζουν να επιβιώνουν με μαγικό τρόπο, όπως όλοι οι πρόσφυγες, βοηθώντας ο ένας τον άλλο. Οι τοίχοι των σπιτιών υψώνονται σιγά σιγά και σε λίγο θα μπορούν να υποδεχθούν τα όνειρά τους. Και ήταν τόσα πολλά…
Μικρασιάτες σπορείς.
Μέσα σε λίγους μήνες οι πρώτες πλινθόκτιστες κατοικίες είχαν ολοκληρωθεί. Στην Αθήνα δημιουργούνται νέες γειτονιές και ακούγονται τα πρώτα παιδικά χαμόγελα. Τώρα μπορεί ο Παρθενώνας να κοιτάζει περήφανα τους συνοικισμούς με τις πλινθόκτιστες καλύβες γεμάτες πλέον με ζωή.
Οι γειτονιές της παράγκας γίνονται μεγάλες όμορφες πόλεις…
Ενθύμιον Μικράς Ασίας
Αναμνηστικό λεύκωμα.
Συγγραφή – Επιμέλεια: Γιάννης Σαραντόπουλος , Νάντια Σαραντοπούλου.
Έκδοση: Αδελφότητα Μικρασιατών Ν. Χανίων «Ο Άγιος Πολύκαρπος»
Σημαντική ιστορικές περιγραφές για τους προγόνους μας!!