Ο Εντουαρντ Μπερνστάιν, γεννήθηκε το 1850 στο Βερολίνο και υπήρξε για πολλά χρόνια στενός φίλος και συνεργάτης του Ένγκελς.
Σε πρώτη φάση θεωρήθηκε ορθόδοξος μαρξιστής και διακεκριμένος αντιπρόσωπος της γερμανικής σοσιαλδημοκρατίας, όπου είχε προσχωρήσει το 1872.
Μετά το θάνατο, όμως του Ένγκελς (1895), ο Μπερνστάιν ξεκίνησε το ονομαζόμενο αναθεωρητικό κίνημα και ήρθε μάλιστα στα μέσα της δεκαετίας του 1890 σε πλήρη ρήξη με τον μαρξισμό.
Ο Μπερνστάιν με το βιβλίο του «Οι προϋποθέσεις του σοσιαλισμού και τα καθήκοντα της σοσιαλδημοκρατίας» (1899), πρότεινε πρόγραμμα που αναθεωρούσε όλες τις θεμελιώδεις θέσεις του Κ. Μαρξ με τον ισχυρισμό ότι ήταν ξεπερασμένες.
Ο ημερήσιος αστικός τύπος της εποχής του με ενθουσιασμό πρόβαλλε το βιβλίο του και το συνόδευσε με βαρύγδουπες επιδοκιμασίες.
Ο όρος του «αναθεωρητισμός», είναι ένας άκρως ευφημισμός. Ο πραγματικός του σκοπός, ανεξάρτητα αν ο ίδιος το συνειδητοποίησε, ήταν να ξεριζώσει ολοκληρωτικά τον μαρξισμό από το σοσιαλιστικό κίνημα. Στη θέση της βασικής αντίληψης του Μαρξ για τον σοσιαλισμό σαν το αναγκαίο αποτέλεσμα μιας αντικειμενικής ιστορικής διαδικασίας, ο Μπερνστάιν θέλησε να βάλει την ιδέα του σοσιαλισμού σαν στόχου του πολιτισμένου ανθρώπου, που είναι ελεύθερος να διαπλάσει το μέλλον σύμφωνα με ανώτερα ηθικά πρότυπα. Εκεί που ο Μαρξ υποστήριξε ότι οι άνθρωποι μαθαίνουν να δικαιούνται τα όσα παίρνουν, ο Μπερνστάιν υποστήριζε το αντίθετο, ότι δηλαδή παίρνουν τα όσα δικαιούνται. Σύμφωνα με τις τελικές του απόψεις, η ειρηνική εξελικτική πορεία ήταν ο μόνος δρόμος για τη δημιουργία μιας νέας κοινωνίας.
Αντικαθιστούσε τον αγώνα και την επαναστατική διαπαιδαγώγηση με την πειθώ και την εκπαίδευση για τον σοσιαλισμό. Στο δόγμα του Μαρξ για την αναπόφευκτη και καταστροφική κατάρρευση του καπιταλισμού, εναντιώνεται και υποστηρίζει ότι με το φως των νέων εξελίξεων (ανάπτυξη της παγκόσμιας αγοράς, άνοδος των καρτέλ, ολοκλήρωση του πιστωτικού συστήματος), η θεωρία της ολοκληρωτικής καταστροφής του καπιταλισμού πρέπει να εγκαταλειφθεί, γιατί είναι αστήριχτη. Η σοβαρότητα των οικονομικών κρίσεων του συστήματος μειώνεται, η πάλη των τάξεων γίνεται ολοένα και λιγότερο έντονη, αμβλύνεται.
Σε πολλά σημεία του έργου του, γίνεται ουσιαστικά θιασώτης της αστικής δημοκρατίας που τη θεωρεί αναγκαία και ταυτόχρονα πολλές φορές δικαιολογημένη.
Ως μέλος της Γερμανικής Βουλής από το 1902 μέχρι το 1928, κατά διαστήματα, υποστήριξε ότι η καπιταλιστική κατάρρευση αν επέλθει δεν θα είναι προϊόν μιας καπιταλιστικής ανάπτυξης, αλλά ενός ξεπεράσματος προς ένα νέο κοινωνικό σύστημα.
Τέλος, ισχυρίζεται ότι τα κακώς κείμενα του καπιταλισμού μπορούν να εξαλειφθούν με ειρηνικό πάντα τρόπο μέσα από μια κατάσταση προοδευτισμού μεγίστης δυνατής προσαρμοστικότητας, που μόνο ένας συντηρητικός σοσιαλδημοκράτης θα μπορούσε να επινοήσει.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Έντουαρντ Μπερνστάιν: προβλήματα του σοσιαλισμού και τα καθήκοντα της σοσιαλδημοκρατίας.
– Ντοκουμένα του σοσιαλισμού.
– Αναμνήσεις ενός σοσιαλιστή.
– Για τη θεωρία και την ιστορία του σοσιαλισμού.
Μ. Ρόζενταλ – Π. Γιούντιν: Φιλοσοφικό λεξικό, λήμμα Ε. Μπερνστάιν.
Πωλ Σουήζυ: Η θεωρία της καπιταλιστικής ανάπτυξης.
H. Lefebvre: Κοινωνιολογία του Μαρξ.
Imogen Seger: Εισαγωγή στη Κοινωνιολογία.
Εγκυκλοπαίδειες:
– Υδρία Cambridge Ήλιος, λήμμα Μπερνστάιν Έντουαρντ.
– Νέα Δομή, Εκδ. 1995, λήμμα Μπερνστάιν Έντουαρντ.
– Πάπυρος Λαρούς Britanica λήμμα Μπερνστάιν Έντουαρντ.
