Ένα αριστούργημα από τη Σμύρνη, έγινε το Αιώνιο σύμβολο της Επανάστασης
Σύμφωνα με τους ιστορικούς στο Λάβαρο αυτό όρκισε τα παλικάρια ο Δεσπότης, κηρύσσοντας την Επανάσταση.
Με το ξέσπασμα της το λάβαρο χρησιμοποιήθηκε για να εμπνεύσει ενθουσιασμό στους αγωνιστές. Έτσι έγινε η πρώτη πολεμική σημαία των επαναστατών. Το κρατούσαν στην πολιορκία των Καλαβρύτων κι εκεί δέχτηκε τουρκικό βόλι, σημάδι που είναι εμφανές στο κεφάλι του αριστερού αγγέλου της εικόνας.»
Από τη Σμύρνη στην Αγία Λαύρα…
Στα τέλη του 16ου αιώνα, η μονή της Αγίας Λαύρας άρχιζε να ακμάζει, χάρη στο Ηγουμενοσυμβούλιό της, που περιόδευε ανά την Μ. Ασία, Θράκη και Ρουμανία, όπου ανθούσε ο Ελληνισμός, με σκοπό την συλλογή δωρεών για την ενίσχυση της Μονής. Πλούσιοι Σμυρνιοί προθυμοποιήθηκαν να προσφέρουν στη Μονή ένα σοβαρό χρηματικό ποσό, καθώς και άλλες δωρεές για τις ανάγκες της Μονής. Όταν τα κορίτσια της Σμύρνης έμαθαν τον σκοπό του ερχομού των καλογέρων, θέλησαν να προσφέρουν κι αυτά μια δημιουργία φτιαγμένη με δικό τους κόπο και αγάπη στη χάρη της Μητέρας του Χριστού. Χρυσοχέρες κεντήστρες κάνουν ένα αντάξιο χειροτέχνημα με την εικόνα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, κεντημένο με τέχνη.
Το Λάβαρο που κέντησαν οι Σμυρνιές…
Το Λάβαρο της Ελληνικής Επανάστασης, έχει ιστορία που χάνεται τρεις αιώνες πριν την έναρξή της και μάλιστα σύμφωνα με το αρχείο της Μονής Αγίας Λαύρας, αποτελούσε προσφορά των Ελλήνων της Σμύρνης κατά τα τέλη του 16ου αιώνα. Τα ιστορικά γεγονότα εκείνης της εποχής έχουν περισσότερες από μια εκδοχές, η ιστορία όμως του Λαβάρου δεν αμφισβητείται. Το εμβληματικό αυτό Λάβαρο έχει μια συναρπαστική ιστορία. Το κέντησαν με τα χέρια τους περίφημες κεντήστρες από τη Σμύρνη και το έστειλαν στην Ελλάδα ώστε να βοηθήσει με τον δικό του τρόπο στην Επανάσταση.
Σύμφωνα με τα ιστορικά και μοναδικά αρχεία της Μονής Αγίας Λαύρας, το Λάβαρο αποτελούσε προσφορά των Ελλήνων της Σμύρνης κατά τα τέλη του 16ου αιώνα. Πολλές φορές έγινε βορά λεηλασιών. Το 1772 καταγράφεται η πρώτη υφαρπαγή του στην Μολδοβλαχία, από όπου το εξαγόρασαν οι μοναχοί. Το 1780, ύστερα από νέα διαρπαγή, μεταφέρθηκε στην Ήπειρο από όπου και πάλι επέστρεψε κατόπιν εξαγοράς. Το 1826 και κατά την πυρπόληση του μοναστηριού από τον Ιμπραήμ το Λάβαρο διασώθηκε τελευταία στιγμή χάριν στους μοναχούς Αθανάσιο και Δανιήλ οι οποίοι το μετέφεραν στο νησί Κάμηλο της Ιθάκης. Σήμερα φυλάσσεται στο φυσικό του χώρο σε ιδική προθήκη και αποτελεί το ιστορικότερο κειμήλιο της μονής.
Το Λάβαρο είναι ορθογώνιο μεταξωτό ύφασμα κιτρινωπής απόχρωσης, μήκους 1,20 και πλάτους 0,95 μ.. Στο κέντρο εικονίζεται η Παναγία σε οριζόντια θέση. Πάνω από τη νεκρική της κλίνη ο Χριστός κρατά στα χέρια του σπαργανωμένο βρέφος, που συμβολίζει την ψυχή της Θεοτόκου. Τη σκηνή περιβάλλουν μορφές αγίων και στο επάνω μέρος της εικόνας εικονίζονται άγγελοι που υποδέχονται την ψυχή της Παναγίας. Το φωτοστέφανο της Κοιμουμένης Παναγίας, αλλά και ολόκληρο το μήκος του κεντήματος, στολίστηκαν με μαργαριτάρια. Στο κάτω μέρος του, τοποθετήθηκαν κρεμαστά, χρυσοκέντητα κρόσσια. Κρεμάστηκε σε κοντάρι, από καλοδουλεμένο ακριβό ξύλο, την κορυφή του οποίου κοσμούσε πλουμιστός σταυρός.
Ιερά Μονή Αγίας Λαύρας
Το ιστορικό και πασίγνωστο Μοναστήρι της Αγίας Λαύρας είναι κτισμένο 6 χιλιόμετρα περίπου δυτικά των Καλαβρύτων. Ιδρυτής της πρώτης Μονής, που βρισκόταν 300 μέτρα νοτιοδυτικά της σημερινής, υπήρξε ο Ευγένιος, συνασκητής του οσίου Αθανασίου του Αθωνίτη, που ίδρυσε τη Μεγίστη Λαύρα στον Άθωνα. Ο Ευγένιος ήρθε στον τόπο αυτό και το 961 ανοικοδόμησε την πρώτη Μονή της Αγίας Λαύρας, απ’ την οποία σώζεται σήμερα ο ναΐσκος, με ερείπια του νάρθηκα και κάποιων κελλιών, μέσα στο βράχο. Το 1585 οι Τούρκοι την πυρπόλησαν, πολλοί μοναχοί κατεσφάγησαν και οι περισσότεροι διασκορπίσθηκαν. Το 1600 ανοικοδομήθηκε εκ νέου και με σιγίλλιο του οικουμενικού πατριάρχου Τιμοθέου (1615) αναγνωρίσθηκε ως σταυροπηγιακή. Η τοποθεσία, όμως, δεν προσφερόταν για την ανάπτυξή της. Οι βράχοι και η εδαφολογική σύσταση Επέβαλαν την ανάγκη να μεταφερθεί σε καταλληλότερη θέση. Την πρωτοβουλία ανέλαβε ο δραστήριος μοναχός και μετέπειτα ηγούμενος της Αγίας Λαύρας Ευγένιος (1675 1713). Περιόδευσε σε ολόκληρη την Ελλάδα και συγκέντρωσε αρκετά χρήματα. Μ ‘ αυτά αγοράστηκαν μετόχια, χωράφια και αμπέλια και άρχισε η ανέγερση της νέας Μονής γύρω από το σημείο που σώζεται ο ναός της εθνεγερσίας, ο οποίος κτίσθηκε μεταξύ 17 Απριλίου και 20 Ιουνίου 1692. Νέα πρωτοφανή δοκιμασία πέρασε η Μονή τα έτη 177273, όταν δέχθηκε την άγρια επιδρομή των Αλβα-
νών, μετά την αποτυχία της Επανάστασης του 1770. Στις δύο πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα οι μοναχοί προσπάθησαν να επαναφέρουν το Μοναστήρι τους στην παλιά αίγλη, επουλώνοντας τις πληγές και προετοιμάζοντάς το για την εθνική Επανάσταση. Στις 21 Μαρτίου 1821, περίπου 600 πολεμιστές, μετά τη Δοξολογία στο καθολικό της Αγίας Λαύρας, πήραν τη μεγάλη απόφαση, να υψώσουν το ιερό Λάβαρο της Επανάστασης. Στις 4 Μαΐου 1826 ο Ιμπραήμ με τις ορδές του πυρπόλησε τη Μονή. Το 1828 άρχισε η ανέγερσή της στη θέση που βρίσκεται σήμερα, με τη συμπαράσταση των Ελλήνων, ενώ το 1833 ξεκίνησε η ανοικοδόμηση του νέου ναού Κοιμήσεως της Θεοτόκου, στο κέντρο της Μονής. Ο παλαιός ναός, όπου κηρύχθηκε η Επανάσταση, έμεινε εκτός και χρειάσθηκε να χρησιμοποιηθεί εκ νέου από το 1844 και μετά, γιατί ισχυρότατος σεισμός (24 Ιουλίου 1844) ισοπέδωσε το νέο ναό. Έτσι, το 1850 ανοικοδομήθηκε και πάλι. Το Δεκέμβριο του 1943 όμως, πυρπολήθηκε από τους Γερμανούς. Με σχέδια του ακαδημαϊκού Αναστασίου Ορλάνδου, μετά το 1945 άρχισαν οι εργασίες ανοικοδομήσεως που ολοκληρώθηκαν το 1950.
Μικρασιάτες: Στην Καλαμάτα το πρώτο ραντεβού με την ιστορία
Οι κάτοικοι των Κυδωνιών, Αϊβαλί στα νεότερα χρόνια, οι περισσότεροι ξεριζωμένοι Μοραΐτες μετά τα Ορλωφικά, είχαν ανταποκριθεί από νωρίς στο κάλεσμα της Φιλικής Εταιρείας να ενισχύσουν το σχέδιό της για ξεσηκωμό στον Μοριά με την αποστολή πολεμοφοδίων: Η ώρα ήλθεν, ω ́Έλληνες της Κυδωνίας! Ενωθείτε, ω ανδρείοι και μεγαλόψυχοι. Η Πατρίς, μας προσκαλεί.
Έτσι, αρχές Μαρτίου 1821, μια μεγάλη αποστολή πολεμοφοδίων, κυρίως μπαρούτι, ήταν έτοιμη να περάσει στις απέναντι ακτές. Το μπαρούτι θα έφερνε o Χριστόδουλος Μέξης από τις Κυδωνίες της Σμύρνης το σημερινό (Αϊβαλί), με πλοίο που του είχε παραχωρήσει η οικογένεια Μάνεση από τον Πόρο με καπετάνιο τον γιο τους. Ο Χριστόδουλος Μέξης καταγόταν από τον Πόρο και ήταν από τους βασικούς πρωτεργάτες που προετοίμασαν την επανάσταση. Γύρισε όλη την Πελοπόννησο με τον Παπαφλέσσα και άλλους καπεταναίους για να ετοιμάσουν όλον τον κόσμο για την Επανάσταση.
Το πλοίο ΔΗΜΗΤΡΑ αγκυροβόλησε στην Καρδαμύλη στις 17 Μαρτίου και ξεφόρτωσε στον όρμο του Αλμυρού της Βέργας, 270 βαρέλια των 12 οκάδων το κάθε ένα μπαρούτι και έξι καντάρια μολύβι, που το κάθε ένα καντάρι ήταν ίσο με 57 κιλά. Τα πυρομαχικά αυτά είχαν προορισμό την Πελοπόννησο. Ο Παπαφλέσσας από τα τέλη Φεβρουαρίου είχε στείλει οδηγίες στους Φιλικούς της Σμύρνης για το σημείο που θα ξεφορτωνόταν το μπαρούτι. Την ίδια ημέρα, 17 Μαρτίου, ο Παπαφλέσσας ειδοποιεί τον αδελφό του Νικήτα και τον Νικηταρά ότι έφτασε το πολύτιμο φορτίο στον Αλμυρό και τους έδωσε οδηγίες. Ξημερώνοντας 18 Μαρτίου ξεκίνησαν με όσα ζώα μπορούσαν
από το Μαρδάκι για τη μονή Βελανιδιάς, όπου περίμεναν και άλλοι καπεταναίοι. Εκεί μαζεύτηκαν περίπου εκατό άνδρες με 94 μουλάρια και τη νύχτα ξεκίνησαν όλοι για τον Αλμυρό. Το μπαρούτι μεταφέρθηκε νύχτα με μουλάρια, από τον Αλμυρό της Βέργας στη Μονή Μαρδάκι στη Νέδουσα, για να φτιάξουν φυσέκια για τον Αγώνα. Έτσι στις 18 του Μάρτη συναντήθηκαν εκεί όλοι οι κορυφαίοι οπλαρχηγοί και πλήθος άλλων καπεταναίων για την προετοιμασία και την κατασκευή των πυρομαχικών που χρησιμοποίησαν στον Αγώνα, κι αφού συνεννοήθηκαν με τον Κολοκοτρώνη και τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη κατέβηκαν στις 23 του Μάρτη και πολιόρκησαν την Καλαμάτα, απ όπου ξεκίνησε η Επανάσταση και ξέσπασε μετά από λίγες μέρες σε όλη την Ελλάδα.
Το φορτωμένο με μπαρούτι καράβι από τη Σμύρνη, ήταν μόνο η αρχή. Όλα έδειχναν ότι η νύχτα άρχισε να τελειώνει. Οι Έλληνες ήταν κοντά στην ανάσταση. Λίγο πριν ροδίσει η αυγή…
Καλλιέργεια εθνικής συνείδησης – Οι πρώτες σκέψεις για λευτεριά
Οι πόλεις της Μικράς Ασίας από πολύ νωρίς έγιναν αποδέκτες των μηνυμάτων για οργάνωση, ακολουθώντας τον ξεσηκωμό του Γένους. Η Φιλική Εταιρεία εξαπλώθηκε γρήγορα, τόσο στην Κωνσταντινούπολη, όσο και στη Σμύρνη, στις Κυδωνίες, στην χερσόνησο της Ερυθραίας,στην Καππαδοκία και τον Πόντο. Νωρίτερα είχε συσταθεί στη Σμύρνη η «Φιλόμουσος και Φιλάνθρωπος Γραικική Εμπορική Εταιρία», τα κέρδη της οποίας διετίθεντο υπέρ της ελευθερίας της Πατρίδος, για «αγορά και προώθηση πολεμοφοδίων στην Ελλάδα» κατ’ εντολή του Αλέξανδρου Υψηλάντη.
Όταν το 1453 έπεσε η Πόλη ακολούθησαν χρόνια δύσκολα και σκοτεινά. Κατά το 18ο αιώνα οι Έλληνες που ζούσαν στις παροικίες, αλλά και πολλοί που ζούσαν στα παράλια του Ελλαδικού χώρου, οικοδομούσαν οικονομική και πνευματική ακμή που τους έδινε αυτοπεποίθηση. Σιγά σιγά άρχισαν να καλλιεργούνται και τολμηρές αλλά εφικτές σκέψεις ότι μπορούν οι ραγιάδες, αν οργανωθούν σωστά και προετοιμαστούν ψυχικά, να διεκδικήσουν μόνοι τους τη λευτεριά. Oι Έλληνες της διασποράς επηρέασαν την οικονομική, κοινωνική, πολιτιστική και πολιτική ζωή του Ελληνικού κόσμου. Κατά την Οθωμανική περίοδο, βοήθησαν την πατρίδα τους, που αγωνιζόταν για την ελευθερία της.
Στο τέλος του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα, οι Έλληνες έμποροι ταξίδευαν σε Ευρωπαϊκές χώρες. Σ’ αυτές τις χώρες της Ευρώπης έφτιαχναν εμπορικούς σταθμούς και αργότερα παροικίες. Οι Έλληνες ταξίδευαν ελεύθερα προς τη νότια Ρωσία και τις παραδουνάβιες ηγεμονίες, Μολδαβία Βλαχία, δηλαδή περίπου τη σημερινή Ρουμανία. Ίδρυσαν εμπορικούς σταθμούς στις όχθες του Δούναβη. Οι Ελληνικές κοινότητες στις παραδουνάβιες ηγεμονίες αναπτύχθηκαν κατά τον 18ο αιώνα, που είναι γνωστός και ως “Αιώνας των Φαναριωτών”. Εκείνη την εποχή οι Φαναριώτες διορίζονταν ηγεμόνες σ’ αυτές τις περιοχές, δηλαδή στη Μολδαβία και στη Βλαχία. Συμμετείχαν στην οικονομική και πολιτιστική δραστηριότητα της χώρας που έμε-
ναν. Ακολουθούσαν τους νόμους της και προσπαθούσαν να αποκτήσουν μία καλή θέση στην κοινωνία. Επίσης, διατηρούσαν με κάθε τρόπο τις αναμνήσεις τους από την πατρίδα. Η οικονομική δύναμη, που απέκτησαν τους έδωσε τη δυνατότητα να βοηθήσουν τους Έλληνες που ζούσαν στην Ελλάδα.
Εκείνη την εποχή, στην Ευρώπη είχε εξαπλωθεί ο Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός. Στις παροικίες, ο Ελληνισμός ήρθε σε επαφή με τις ιδέες του. Έτσι δημιουργήθηκε, γύρω στα μέσα του 18ου αιώνα, ένα κίνημα που με τις ιδέες του Διαφωτισμού, ήθελε να προετοιμάσει τον αγώνα για την ελευθερία. Το κίνημα αυτό μεταφέρθηκε στην Τουρκοκρατούμενη Ελλάδα και ονομάστηκε Νεοελληνικός Διαφωτισμός. Οι οικονομικές, πολιτικές και πολιτιστικές συνθήκες στις χώρες που ζούσαν, τους βοήθησαν να καταλάβουν τη σημασία της ελευθερίας της Ελλάδας. Έτσι οι απόδημοι Έλληνες συνειδητοποίησαν το πολιτικό πρόβλημα της πατρίδας τους. Μορφώθηκαν και προσπάθησαν με την παιδεία να καλλιεργήσουν την εθνική συνείδηση των συμπατριωτών τους.
Η Ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας
Ως έτος ίδρυσης της Φιλικής Εταιρείας στην Οδησσό αναφέρεται το έτος 1814 ενώ υπάρχουν ενδείξεις ότι οι προσωπικές επαφές των ιδρυτών έχουν αρχίσει από το τέλος του προηγούμενου έτους 1813. Φαίνεται όμως ότι το καλοκαίρι του 1814, ίσως και λίγο αργότερα, πήραν οριστική μορφή οι σκέψεις και τα προσωπικά τους οράματα. Τα βιογραφικά των τριών ιδρυτών έχουν ξεχωριστό ενδιαφέρον γιατί φανερώνουν ότι η ιδέα της εθνικής απελευθέρωσης είχε γίνει οικεία σε κοινωνικά στρώματα μεσαίας οικονομικής εμβέλειας και κοινωνικού κύρους, τα οποία αποδείχθηκαν ότι ήταν τα καταλληλότερα να ξεκινήσουν και να οργανώσουν μια εθνική επανάσταση.
Στα μέσα Σεπτεμβρίου 1814 στην Οδησσό, τρεις Έλληνες έμποροι, δυο Ηπειρώτες και ένας Πάτμιος, αποφάσισαν να προετοιμάσουν το έδαφος για την “εν καιρώ” εκδήλωση επανάστασης των Ελληνικών πληθυσμών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. H απόφαση αυτή οδήγησε πολύ σύντομα στην ίδρυση της Εταιρείας των Φιλικών ή Φιλικής Εταιρείας. Ιδρυτές της ήταν ο Νικόλαος Σκουφάς, ο Αθανάσιος Τσακάλωφ και ο Εμμανουήλ Ξάνθος, οι οποίοι στο παρελθόν είχαν μετάσχει σε άλλες μυστικές επαναστατικές εταιρείες καθώς και σε τεκτονικές στοές. H εμπειρία τους αυτή στάθηκε χρήσιμη όσον αφορά την οργάνωση και το συνωμοτικό τρόπο δράσης της Εταιρείας. Έως το 1818, χρονιά κατά την οποία οι τρεις ιδρυτές εγκαθίστανται στην Κωνσταντινούπολη, η Φιλική Εταιρεία υπήρξε ένας ολιγάριθμος οργανισμός με περίπλοκες διαδικασίες μύησης, συνωμοτικούς κανόνες και πλειάδα μυστικών συμβόλων. Την περίοδο 1814 – 1818 στον ηγετικό πυρήνα της Εταιρείας, την Αρχή όπως την ονόμαζαν, συμπεριλήφθηκε μεταξύ άλλων και ο Άνθιμος Γαζής, ιερωμένος και λόγιος με αναγνωρισμένο κύρος. H μετεγκατάσταση της οργάνωσης στην Κωνσταντινούπολη συνέπεσε με το θάνατο του N. Σκουφά και τη διεύρυνση της ηγετικής ομάδας, στην οποία συμπεριλήφθηκαν μεταξύ άλλων ο μητροπολίτης Ιγνάτιος Ουγγροβλαχίας, ο Φαναριώτης Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος και ο αρχιμανδρίτης Γρηγόριος Δικαίος (Παπαφλέσσας). Αργότερα, προσεγγίστηκε ο Ιωάννης Καποδίστριας με σκοπό να αναλάβει την αρχηγία. Μετά την άρνησή του οι Φιλικοί πλησίασαν τον Αλέξανδρο Υψηλάντη, ο οποίος δέχτηκε τον Απρίλιο του 1820. Η οργάνωση αυτή θα προετοίμαζε τον ξεσηκωμό όλων των Ελλήνων. Συμβολικά είχε οριστεί η 14η Σεπτεμ- βρίου, επέτειος της Ύψωσης του Τιμίου Σταυρού, ως ημέρα ίδρυσης της. Ιδρυτές της ήταν οι Νικόλαος Σκουφάς, Εμμανουήλ Ξάνθος και Αθανάσιος Τσακάλωφ.
Εμμανουήλ Ξάνθος:
Έλληνας γραμματικός, έμπορος και επαναστάτης. Υπήρξε ο εμπνευστής και ένας από τους τρεις ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας. Γεννήθηκε το 1772, στην Πάτμο και απεβίωσε στις 28 Νοεμβρίου 1852 στην Αθήνα.
Αθανάσιος Τσακάλωφ:
Έλληνας επαναστάτης, ένας από τους τρεις ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας. Η προσφορά του στην Ελληνική Επανάστα- ση του 1821 ως συνιδρυτής της Φιλικής Εταιρείας, θεωρείται πολύ σημαντική. Γεννήθηκε το 1790 στα Ιωάννινα και απεβίωσε το 1851 στη Μόσχα.
Νικόλαος Σκουφάς:
Έλληνας επαναστάτης και ιδρυτικό μέλος της Φιλικής Εταιρείας μαζί με τον Εμμανουήλ Ξάνθο και τον Αθανάσιο Τσακάλωφ. Το επώνυμο “Σκουφάς” προήλθε από το επάγγελμα που ασκούσε στα νεανικά του χρόνια, ως πιλοποιός. Γεννήθηκε το 1779 στο Κομπότι της Άρτας και απεβίωσε στις 31 Ιουλίου 1818 στην Κωνσταντινούπολη.
Η Φιλική Εταιρεία στη Μικρά Ασία
Οι ελληνικοί πληθυσμοί της Μικράς Ασίας μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε τρεις ενότητες. Στον ελληνισμό των δυτικών παραλίων της Μικράς Ασίας με την έντονη οικονομική δράση κι άνθηση. Στον γηγενή ελληνισμό της Καππαδοκίας και του εσωτερικού της Μικράς Ασίας που κράτησε την εθνοτική του ιδιαιτερότητα κυρίως χάρη στην προσήλωσή του στην ορθοδοξία. Στον πανάρχαιο ελληνισμό του Πόντου που παρά τους βίαιους εξισλαμισμούς διατήρησε τη γλώσσα και τις παραδόσεις του, ταυτόχρονα με την πίστη του.
Η οργάνωση των σχεδίων δράσης της Φιλικής Εταιρείας δεν ήταν δυνατόν να μην συμπεριλάβει και το γεωγραφικό χώρο της Μικράς Ασίας. Στους Μικρασιάτες με το υψηλό πατριωτικό αίσθημα, η είδηση για την προετοιμασία του Αγώνα για την ελευθερία βρήκε σημαντική ανταπόκριση. Σε έγγραφα του Αγώνα υπάρχουν
καταγραφές για χρηματικές εισφορές Μικρασιατών υπέρ των σκοπών της Φιλικής Εταιρείας. Η εξασφάλιση οικονομι- κών πόρων για την ευόδωση των σκοπών της Φιλικής Εταιρείας ήταν δυνατή μέσα από τη σύσταση της αποκαλούμενης ¨Φιλόμουσος και Φιλάνθρωπος Γραικική Εμπορική Εταιρεία τα κέρδη της οποίας προορίζονταν για την Επανάσταση. Τέσσερις ήταν οι έδρες της δήθεν εμπορικής αυτής εταιρείας. Η Μόσχα, η Οδησσός, η Βιέννη και η Κωνσταντινούπολη. Στις Κυδωνίες, το σημερινό Αϊβαλί, περισσότερα από 600 άτομα ήταν μυημένα στην Εταιρεία, προερχόμενοι από όλες τις τάξεις, όπως περιγράφει ο Ευστράτιος Πίσσας, μετέπειτα αγωνιστής που προήχθη στο βαθμό του Υποστρατήγου.
Οι Κυδωνίες υπήρξε η μόνη αμιγής ελ- ληνική πόλη, η οποία δεν είχε ούτε καν τουρκική διοίκηση ή αστυνόμευση. Με την έναρξη της Επανάστασης, οι Κυδωνίες αριθμούσαν 30.000 έως 40.000 κατοίκους, μόνο Έλληνες. Όπως αναμενόταν, οι κάτοικοι των Κυδωνιών αγκάλιασαν την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης. Πολλοί Κυδωνιείς εντάχθηκαν στα ένο- πλα επαναστατικά σώματα, ενώ, παράλλ- ληλα, προετοιμάζονταν για τη δική τους επανάσταση. Οι ενέργειές τους, όπως ήταν φυσικό, προκάλεσαν τον σουλτάνο Μαχμούτ Β να λάβει δραστικά μέτρα δια- τάσσοντας τον Ιμπραχίμ Πασά της Πρού- σας να επέμβει και να καταστείλει τις επαναστατικές αυτές ενέργειες. Την ίδια χρονική περίοδο (αρχές Μαΐου του 1821) μία μοίρα του ελληνικού στόλου κατέλαβε τα Μοσχονήσια, στην είσοδο του κόλπου των Κυδωνιών, παρακινώντας ουσιαστικά τους Αιβαλιώτες σε εξέγερση.
Πολλά στελέχη της Εταιρείας, συμμετεί- χαν στον αγώνα και ως πολεμιστές όπως και άλλοι εκτελέστηκαν από τους Τούρ- κους όταν έγινε γνωστή η δράση τους.
Ο Ιερός Λόχος ήταν η πρώτη οργανωμένη στρατιωτική μονάδα της Επανάστασης.
Ιδρύθηκε το 1821 από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη στη Φωξάνη της Μολδοβλαχί- ας και συγκροτήθηκε από φοιτητές κυρί- ως της περιοχής. Μεγάλη συμμετοχή εί- χαν οι Πόντιοι σπουδαστές.
Παράλληλα με την κήρυξη της επανάστασης, δημιουργήθηκαν σώματα ανταρτών στις Κυδωνίες, Βουρλά, χωριά της Ερυ- θραίας χερσονήσου, Πέργαμο, Προύσα, Άγκυρα και αλλού. Το 1923, στην Κενόβη της Βλαχίας, Σμυρναίοι και Κυδωνιάτες, βλέποντας την επανάσταση να εντοπίζε- ται σε περιορισμένο γεωγραφικά, τμήμα του ελληνικού χώρου, αποφάσισαν την ίδρυση της “Νέας Εταιρείας” στο πρότυ- πο της Φιλικής, με σκοπό την απελευθέ- ρωση ολόκληρου του υπόδουλου ελλη- νισμού. Η κίνηση αυτή προδόθηκε και οι επικεφαλής Σμυρναίοι, Δημήτρης Χότζο- γλου και Σαχίνης θανατώθηκαν. Έτσι χά- θηκε η ευκαιρία της απελευθέρωσης του ανατολικού τμήματος του ελληνισμού.
Κυδωνιάτες, Αϊβαλιώτες, Βουρλιώτες, Σμυρναίοι αγωνιστές
Οι περισσότεροι Μικρασιάτες αγωνιστές του ’21 κατάγονται από τις Κυδωνίες, το σύγχρονο Αϊβαλί, τη Σμύρνη και βέβαια τα Βουρλά, με την πλειοψηφία των κα- τοίκων να είναι Έλληνες, που μετά τον διωγμό το μεγαλύτερο ποσοστό βρέθηκαν στο Ηράκλειο της Κρήτης, όπως και σε προσφυγικές γειτονιές της Αθήνας. Γενικότερα η δυτική Μικρά Ασία είχε τον
πρώτο λόγο, όμως πολλοί ήταν και οι κα- ταγόμενοι από την Καππαδοκία και τον Πόντο. Απέκρυπταν τα πραγματικά τους ονόματα, από φόβο μήπως ξεσπάσουν αντίποινα κατά των συγγενών τους στη Μικρά Ασία, και φρόντιζαν να δηλώνουν ως επώνυμο τον τόπο προέλευσής τους.
Οι Αϊβαλιώτες ήταν οι πρώτοι που έφτασαν στην κυρίως Ελλάδα. Προσχώρησαν αμέσως στις άτακτες στρατιωτικές ομάδες διάφορων οπλαρχηγών και καπεταναίων ή συγκρότησαν αυτοτελείς στρατιωτικούς σχηματισμούς, αποτελούμενους μόνο από Αϊβαλιώτες, όπως του Χατζή Αποστόλη, του Δημ. Καπανδάρου, του Κωνσταντίνου Αϊβαλιώτη, του Δημήτριου Μοσχονησιώτη κ.ά.
Ανάμεσα στους Αϊβαλιώτες ξεχωρίζουν οι ηρωικοί πέντε αδελφοί Πίσσα, ένας από τους οποίους, ο Ευστράτιος, στα ¨Απομνημονεύματά¨ του υπολογίζει τους πεσόντες στις διάφορες μάχες Κυ- δωνιείς σε πέντε χιλιάδες.
Στρατηγός Ευστράτιος Πίσσας. Κυδωνίες. Έλληνας αγωνιστής του 1821.
Γεννήθηκε λίγο πριν τα 1800 από οικογένεια εύπορη και φιλόπατρη. Μυήθηκε στα της Φιλικής Εταιρείας από τον επιφανή καθηγητή της φιλοσοφίας Βενιαμίν Λέσβιο. Μετά την έναρξη της επανάστασης παρουσιάστηκε αμέσως και κατατά- χτηκε στον συγκροτημένο τότε τακτικό στρατό και γρήγορα έδειξε τις στρατιωτικές του ικανότητες. Ανακηρύχτηκε σε πολύ νεαρή ηλικία αρχηγός του στρατού της Κρήτης, και έλαβε ένδοξα μέρος σε όλες τις μάχες επί επταετίας στην Κρήτη, Χίο, Κάρυστο, στο Χαϊδάρι, στην Τρίπολη, στην έφοδο του Παλαμηδιού και την είσοδο στην Ακρόπολη. Στην πολιτική μεταβολή του 1843 ήταν φρούραρχος. Το 1864 στάλθηκε από την κυβέρνηση στα Επτάνησα για να παραλάβει τα νησιά και να αντικαταστήσει τον αγγλικό στρατό. Διορίστηκε επανειλημμένα πρόεδρος του Αναθεωρητικού Στρατοδικείου και αποχώρησε το 1856 με τον βαθμό του αντιστράτηγου. Πέθανε την 1η Ιανουαρίου 1885.
Σμυρναίοι αγωνιστές
Μετά τις Κυδωνίες έρχεται η προσφορά της Σμύρνης. Σε αρκετές εκατοντάδες, ίσως και σε χιλιάδες, πρέπει να ανέρχονται οι Σμυρναίοι αγωνιστές. Στους Σμυρνιούς θα πρέπει να προσθέσουμε τους Βουρλιώτες, Μπουρνοβαλήδες, Κουκλουτζαλήδες, Νηφιώτες, Τσεσμελήδες αλλά και Μικρασιάτες από περιοχές πιο μακρινές όπως Αλικαρνασσό στα νότια κ.ά.
¨Δυο παλικάρια απ’ το Αϊβαλί μπήκαν στο στέκι του Μπαλή¨
Βουρλιώτες και Αϊβαλιώτες είχαν πάντα τη φήμη των ¨σκληρών¨. Δεν είναι τυχαίο το τραγούδι για τον ¨μπάρμπα τον νταή, τον ξακουστό τον Παναή¨, του Μιχάλη Ζαμπέτα σε στίχους Ευτυχίας Πα- παγιαννοπούλου και σύνθεση Γιώργου Στεφανάκη.
«Είχα ένα μπάρμπα εγώ νταή Τον ξακουστό τον Παναγή
Καμάρι κι ασικλίκι, Λάζο στη μέση του χωστό,
Μουστάκι μαύρο γυριστό, Καφέ αμάν και αγαπητιλίκι
Μες τα Βουρλά κατιρματζής, αντάμης και κοντραμπατζής
και της τουρκιάς ο τρόμος, καβάλα σε λιγνό φαρί, το μάτι του θόλο βαρύ
πατούσε κι έτρεμε ο δρόμος…»
Σε όλη την προεπαναστατική περίοδο, αλλά και μέσα στα χρόνια του ξεσηκω- μού, ξεχώρισαν άπειρες προσωπικότητες ανδρών και γυναικών του ελληνισμού της Ανατολής, για τον ηρωισμό τους, τις οργανωτικές τους ικανότητες και την αυτοθυσία τους.
Η “Φάλαγξ της Ιωνίας”
Η Ιώνιος Φάλαγξ ή Ιωνική φάλαγγα ήταν ελληνικό τακτικό στρατιωτικό σώμα απο- τελούμενο κυρίως από Μικρασιάτες (εξ ου και η ονομασία της Ιώνιος Ιωνική), το οποίο συγκροτήθηκε και πολέμησε κατά τη διάρκεια της ελληνικής επανάστασης του 1821 σε διάφορες μάχες στην Πελο- πόννησο και στη Στερεά Ελλάδα.
Σύμφωνα με δημοσίευμα της Γενικής Εφημερίδας της Ελλάδος της 24ης Ιουλί- ου του 1826, η Ιώνιος Φάλαγξ συγκροτή- θηκε στο Ναύπλιο και αποτελούταν από 359 άνδρες, εκ των οποίων περίπου οι 150 ήταν Μικρασιάτες, οι 19 Κύπριοι και οι υπόλοιποι καταγόταν από άλλες ελληνικές περιοχές. Σκοπός της φάλαγγας, που ο οργανισμός της δημοσιεύθηκε στις 26 Ιουνίου του 1826, ήταν «η εις έν σώμα ένωσις των εις την ελευθέραν Ελλάδα ευρισκομένων και υπο διαφόρους αρχηγούς διεσπαρμένων Ιώνων κ.λ.π. δια να κατασταθώσιν ούτω χρησιμώτεροι
εις τον υπέρ της ελευθερίας ιερόν ελλη- νικόν αγώνα».
Η Ιωνική φάλαγγα από την αρχή της συ- γκρότησής της τέθηκε υπό την αρχηγία του Νικηταρά Σταματελόπουλου του επι- καλούμενου και Τουρκοφάγου, ενισχύ- οντας έτσι το σώμα που διοικούσε. Είχε επικεφαλής τον Γιαννακό Καρόγλου από τη Σμύρνη και εξεστράτευσε εναντίον του Ιμπραήμ, ο οποίος ηγείτο τακτικού αιγυπτιακού στρατού που είχε αποβιβαστεί εκείνο το έτος εκείνο στην Πελοπόν- νησο. Διακρίθηκε στις μάχες του χωριού Μεχμέταγα και του Μπασαρά. Το φθινό- πωρο του 1826 έλαβε μέρος στις μάχες της Δόμβραινας, της Αράχοβας, του Διστόμου και της Ακρόπολης των Αθηνών. Μετά την αποτυχημένη εκστρατεία της Χίου του Φαβιέρου η Ιωνική φάλαγγα διαλύθηκε και οι περισσότεροι από τους άνδρες του επέστρεψαν στο Ναύπλιο και αργότερα εντάχθηκαν σε στρατιωτικές μονάδες που ιδρύθηκαν από τον Καποδίστρια.
Ο Σμυρνιός, Γιαννακός Καρόγλου
Ο Γιαννακός Καρόγλου ήταν Έλληνας Μικρασιάτης αγωνιστής του 1821 από τη Σμύρνη και ιδρυτής του Μικρασιατικού στρατιωτικού σώματος της Ιωνίου Φά- λαγγος. Ήταν Ταξίαρχος του ελληνικού στρατού. Ίδρυσε την Ιωνική Φάλαγγα, ένα από τα πρώτα σώματα του τακτικού στρατού των επαναστατημένων Ελλή- νων, αποτελούμενη από Μικρασιάτες αγωνιστές. Το σώμα αποτελούσαν 359 άνδρες ως επί το πλείστον Μικρασιάτες κυρίως από τη Σμύρνη.
Σκοπός της φάλαγγας, που ο οργανι- σμός της δημοσιεύθηκε στις 26 Ιουνίου του 1826, ήταν «η εις εν σώμα ένωσις των εις την ελευθέραν Ελλάδα ευρισκο- μένων και υπό διαφόρους αρχηγούς διεσπαρμένων Ιώνων κ.λ.π. δια να κατασταθώσιν ούτω χρησιμώτεροι εις τον υπέρ της ελευθερίας ιερόν ελληνικόν αγώνα». Ο Γιαννακός Καρόγλου το 1836 τιμήθηκε με το αριστείο του Αγώνα ως ανώτατη τιμητική διάκριση.
Ο Kρητικός γιατρός Μιχαήλ Ναύτης
Υπάρχουν αρκετές μαρτυρίες γύρω από την οργάνωση και δράση της Φιλικής Εταιρείας στη Σμύρνη. Τον Απρίλιο του 1818 την επισκέφθηκε ο Αθανάσιος Τσακάλωφ και παρέμεινε μέχρι τις αρχές Ιουλίου βοηθώντας στην οργάνωση της. Για τον ίδιο λόγο βρέθηκε στη Σμύρνη στις αρχές του 1821 ο Φιλικός Δημήτριος Θέμελης. Επικεφαλής της Φιλικής Εταιρείας εκεί, ήταν ο καταγόμενος από την
Κρήτη ιατρός Μιχαήλ Ναύτης που αργότερα εγκαταστάθηκε στην Τήνο. Τον Μι- χαήλ Ναύτη διόρισε αρχηγό της Εφορεί- ας Σμύρνης ο Αλέξανδρος Υψηλάντης με επιστολή του. Στα μικρασιατικά παράλια, η Φιλική Εταιρεία είχε σημαντική δράση. Ένας από τους κύριους μυητές ήταν ο έμπορος Α. Στρατηγόπουλος, ο όποιος είχε καταγωγή από τη Σμύρνη. Η καταγωγή του Μιχαήλ Ναύτη ήταν από την Κρήτη, ωστόσο η οικογένειά του μετακι- νήθηκε στη Μικρά Ασία μετά τα αποτυχη- μένα Ορλωφικά, το 1770. Όταν ο Ναύτης έγινε μέλος της Φιλικής Εταιρείας, στο σπίτι του γίνονταν συχνά συναντήσεις με υπόλοιπα μέλη της οργάνωσης…
Κυριακή Ναύτη: Η πρώτη γυναίκα Σμυρνιά που μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία
Στο μεγάλο ξεσηκωμό της Ιωνίας μόνο οι άνδρες γίνονταν δεκτοί ως ¨αδελφοί¨ μέλη της Φιλικής Εταιρείας. Μια Μικρα- σιάτισσα όμως αποτέλεσε την εξαίρεση στον κανόνα. Και αυτή ήταν η Κυριακή, κόρη του Κρητικού Γεωργίου Μιτάκη και της Πελοποννήσιας στην καταγωγή Ζαφύρως, γυναίκα του γιατρού Μιχαήλ Ναύτη που κατάφερε να μπει στην ομά- δα των Φιλικών της Σμύρνης. Η Σμύρνη ήταν κέντρο εξόρμησης κατηχητών, με αρχηγό το γιατρό Μιχαήλο Ναύτη, τον άντρα της Κυριακής, που λόγω επαγγέλματος είχε άνεση μετακινήσεων και επισκέψεων μέρα νύχτα. Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης με γράμμα του της 1ης Ιουνίου 1819, τον είχε διορίσει αρχηγό της Εφορείας Σμύρνης «την εξοχότητά του, κροτών χείρας και επαινών διά τον λίαν ένθερμον ζήλον».
Αυτό το διάστημα η Κυριακή έβλεπε τον άντρα της να κουβαλάει μαζί του με μυ- στικότητα, έγγραφα ασφαλισμένα σε μια τσάντα. Κινούμενη από περιέργεια, μια νύχτα που εκείνος κοιμόταν,σηκώθηκε αθόρυβα πήρε από την τσάντα τα έγγρα- φα στα χέρια και προσπάθησε να καταλά- βει τι σήμαιναν τα άγνωστα γράμματα και τα αλλόκοτα σημεία. Μην κατανοώντας τα γραφόμενα κατελήφθη από απελπισία και πίστεψε ότι ο άντρας της είχε γίνει φραγκομασόνος και φοβούμενη μην πάθει κάτι από τους Τούρκους άρχισε να κλαίει δυνατά και με αναφιλητά.
Από το θόρυβο ξύπνησε ο άντρας της και ταραγμένος από την εικόνα που είδε, της είπε πως μετά από αυτά, είχε δύο επιλο- γές, να τη σκοτώσει ή να γίνει κάτι άλλο, να βρεθεί μια άλλη λύση, αφού τόλμησε να δει τα έγγραφα. Αμέσως την έκλεισε σε ένα δωμάτιο και της απαγόρευσε να έχει επικοινωνία με οποιονδήποτε. Οταν έφτασαν στο αρχοντικό του οι άλλοι φιλικοί, ο Μιχαήλ Ναύτης με δάκρυα στα μάτια τους είπε: «Πάρτε το πιστόλι μου αυτό και θυσιάστε την, αν πρόκειται με τη θυσία αυτή να μη διακινδυνεύσει η πατρίδα. Ας θαφτεί το τρομερό μυστικό μαζί της. Την αγαπώ πολύ, γιατί είναι η μητέρα των παιδιών μου, μα πρώτα έρχεται το συμφέρον της Πατρίδας». Τα μέλη της Φιλικής Εταιρείας όταν είδαν ότι ο Ναύτης θα θυσίαζε ακόμα και την γυναίκα του συγκινήθηκαν. Η λύση που έδωσαν ήταν πολύ τιμητική για την Κυριακή,
γιατί αποφάσισαν να την μυήσουν και να την ορκίσουν στα μυστικά των Ιδεών της Φιλικής Εταιρείας. Τον Μάρτιο του 1820, η γυναίκα από τη Σμύρνη ορκίστηκε στη μυστική οργάνωση.
Η Κυριακή Ναύτη έγινε έτσι η πρώτη, αλλά και η μοναδική γυναίκα μέλος της Φιλικής Εταιρείας. Μαζί με τον σύζυγό της συνέβαλε, κυρίως οικονομικά, στην προετοιμασία του ελληνικού επαναστατικού Με δική της πρωτοβουλία, πραγματοποίησε μυστικούς εράνους στη μικρασιατική πόλη. Μια γυναίκα που πρωτοστατούσε με τη συμμετοχή της στα πατριωτικά Ελληνικά ιδεώδη, η μοναδική γυναίκα που έδωσε το μεγάλο όρκο.
Παρά τις διώξεις τα βασανιστήρια, τους βιασμούς, τις δολοφονίες, την άγρια τρομοκρατία, κυριολεκτικά μέσα από το στόμα του λύκου, ο Ελληνισμός της Μικρασίας στάθηκε αλύγιστος στις επάλξεις του Αγώνα για την απελευθέρωση του Εθνους από τον τουρκικό ζυγό.Την έκρηξη της Επανάστασης η Σμύρνη την πλήρωσε με πολλές σφαγές.
Οι ρίζες μας… Μικρασιάτες πρόσφυγες στην Κρήτη
H Αδελφότητα Μικρασιατών Ν. Χανίων “Ο Άγιος Πολύκαρπος” ιδρύθηκε το 1982, από Μικρασιάτες 1ης γενιάς που εκδιώχθηκαν από τις πατρογονικές τους εστίες με βάναυσο τρόπο από τους τσέτες. Μέσα από αντίξοες συνθήκες κατάφεραν να επιβιώσουν, να εξελιχθούν και να βοηθήσουν ουσιαστικά στην αναγέννηση της Ελλάδας.
Με τη βοήθεια του Θεού, την προσπάθεια των επίτιμων αείμνηστων Προέδρων, Ευάγγελου Κακάρογλου και Ηρακλή Αναγνωστόπουλου, των Διοικητικών Συμβουλίων, των Μελών της Αδελφότητας και με τον συνεχή δικό μας αγώνα, δια- τηρούμε τις Μνήμες ζωντανές, αναδεικνύοντας το θαυμαστό, τρισχιλιόχρονο Πολιτισμό της Ιωνίας και μεταλαμπαδεύουμε την αγάπη για τη γη των προγόνων μας στα παιδιά μας.
Οι Έλληνες της καθ’ ημάς Ανατολής πάντα πρόθυμα, με ομοψυχία, ανταποκρίθηκαν, όλες τις φορές που χρειάστηκε, στο κάλεσμα της Μητέρας Πατρίδας. Κάθε φορά που παρουσιαζόταν ο κίνδυ- νος, έδιναν το παρόν με μοναδικό σθένος και περισσή παλικαριά, θυσιάζοντας ακόμη και τη ζωή τους στο βωμό της Ελευθερίας.
Πολλοί Μικρασιάτες μυήθηκαν στη Φιλική Εταιρεία, προσφέροντας τις περιουσίες τους για τον Ιερό Αγώνα. Χιλιάδες έσπευσαν να καταταγούν στα Επαναστατικά Σώματα. Έτσι, συγκροτήθηκε η Ηρωική Ιωνική Φάλαγγα.
Είμαστε περήφανοι για τους προγόνους μας και όλους τους Έλληνες από κάθε γωνιά της Ελλάδας, που θυσιάστηκαν για να ζούμε εμείς ελεύθεροι. Αποτίνουμε τον απέραντο σεβασμό μας, προσκυνάμε και παραδειγματιζόμαστε από τη Γενναιότητα και την Τόλμη τους.
Υποσχόμαστε στη Μνήμη τους να ακολουθήσουμε το παράδειγμά τους, αν και όποτε χρειαστεί, και να κρατάμε πάντα αναμμένο το καντήλι της ρίζας μας στο εικονοστάσι της ψυχής μας.
Αδελφότητα Μικρασιατών Ν. Χανίων, “Ο Άγιος Πολύκαρπος”
Για το Δ.Σ. του Συλλόγου
Η Πρόεδρος
Στέλλα Γκοζάνη-Χαριτάκη
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ–ΠΗΓΕΣ
Για τη σύνταξη των κειμένων, μεταξύ άλλων, στοιχεία αντλήθηκαν από:
Eλπίς Mέλαινα, Περιηγήσεις στην Kρήτη 1866 – 1870,
Νάντια Σαραντοπούλου Γιάννης Σαραντόπουλος, Εδεσματολόγιον Κρήτης Εκδόσεις Σαββάλας
Angus Konstan, Iστορικός Άτλας της Aρχαίας Eλλάδας, εκδ. Σαββάλας,
“Γυναίκες και γη της Μικράς Ασίας και του Πόντου” Ν. και Γ. Σαραντόπουλου,
Αρχοντία Παπαδοπούλου, Η Συμβολή των Ελλήνων της καθ’ ημάς Ανατολής στην Παλλιγγενεσία του 1821, Αθήνα 2012, (εκδόσεις Λεξίτυπον),
Γεωργίου Πύργαρη, Στρατηγού Ευστράτιου Πίσσα Απομνημονεύματα 1821», 2017,
Μ. Λιακάκη, Το μπαρούτι του Αλμυρού που απελευθέρωσε την Καλαμάτα, Ομιλία για την εκδήλωση “Δρόμοι του Μπαρουτιού”,
Δημήτρη Φωτιάδη, Η Επανάσταση του ‘21, Αθήνα, εκδ. Μέλισσα, 1971.
Ο Ιερός Αγώνας των Ιώνων
Η κήρυξη της Επανάστασης του 1821 έγινε αφορμή διωγμών και σφαγών κατά των Ελλήνων όλης της Μικράς Ασίας. Το κύμα αυτών των διωγμών συνετέλεσε στην ενίσχυση της εθνικής συνείδησης όλων των Ρωμιών και ιδιαίτερα αυτών που κατοικούσαν, στα ενδότερα της Μικράς Ασίας, και στη Καππαδοκία. Η Σμύρνη, η γη της Ιωνίας, έπαιξε σημαντικό ρόλο στον ξεσηκωμό των Ελλήνων ενάντια στον Τουρκικό ζυγό. Πολλοί Έλληνες της Ιωνίας έσπευσαν
στην επαναστατημένη Ελλάδα για να πολεμήσουν τους κατακτητές.
Οι παραθαλάσσιες ελληνικές πόλεις της Μικράς Ασίας έδιναν σημαντική βοήθεια στους επαναστάτες, προκαλώντας την οργή των Οθωμανών.
Η εκατονταετής διαδρομή των Ελλήνων, από την Εθνεγερσία του 1821 μέχρι
τη Μικρασιατική Καταστροφή το 1922, υπήρξε συναρπαστική και συνάμα δραματική. Στην Κρήτη, έταξε σε πολλούς η μοίρα να ξαναφτιάξουν τη ζωή τους, φέρνοντας μαζί τους μόνο τις μνήμες, την εργατικότητα και τη δημιουργικότητά τους.
Για πολλά χρόνια τα όνειρα και οι μνήμες τους εξακολουθούσαν να κοιτάζουν στην Ανατολή. Ξεδίπλωναν ακούραστα τις ώρες τους, δουλεύοντας παντού για ένα κομμάτι ψωμί. Και αν το έβρισκαν και αυτό. Ήξεραν από ορφάνια και θάνατο. Είχαν όνειρα.
Άλλωστε όσοι δεν έχουν κρεβάτι να κοιμηθούν, ξαγρυπνούν και στοχάζονται. Όσοι δεν έχουν ψωμί, έχουν όνειρα.
Όσοι δεν έχουν φωτιά να ζεσταθούν, έχουν ελπίδες.
1821. Ο Ιερός αγώνας των Ιώνων
Επετειακή έκδοση Αδελφότητας Μικρασιατών Ν. Χανίων «Ο Άγιος Πολύκαρπος»
Μάιος 2021
Κείμενα επιμέλεια: Νάντια Σαραντοπούλου
Γιάννης Σαραντόπουλος Καλλιτεχνική
