■ Σήψη στις ρίζες που προκαλείται από το Phytophthora cinnamomi
Το άρθρο αυτό γράφτηκε µε αφορµή πρόσφατη ανίχνευση και ταυτοποίηση του παθογόνου Phytophthora cinnamomi σε καλλιέργεια αβοκάντο σε περιοχή του Αποκόρωνα Χανίων από το εργαστήριο Φυτοπαθολογίας του ΕΛΓΟ-∆ΗΜΗΤΡΑ (Ινστιτούτο Ελιάς, Υποτροπικών Φυτών και Αµπέλου).
Στην πραγµατικότητα, είναι η πρώτη φορά που αποµονώνεται και ταυτοποιείται το συγκεκριµένο παθογόνο στην περιοχή µας σε φυτεία αβοκάντο ακολουθώντας τις διεθνώς αποδεκτές πρακτικές ταυτοποίησης και πιστοποίησης της φυτοπαθογόνου ικανότητας του αποµονωµένου στελέχους (µοριακή και µορφολογική ταυτοποίηση, δοκιµές παθογένειας κτλ.), γεγονός που επιτρέπει επίσηµη ανακοίνωση σε διεθνή φόρα (σχετικά συνέδρια και επιστηµονικά περιοδικά). Η ανίχνευση έγινε στα πλαίσια των δράσεων του έργου «∆ιαχείριση Εντοµολογικών και Φυτοπαθολογικών Εξάρσεων, Προσβολών και Εισβολών στην Καλλιέργεια του Αβοκάντο» (Ακρωνύµιο: AVOCADO), που εντάχθηκε προς χρηµατοδότηση στη ∆ράση 2 του υποµέτρου 16.1 – 16.5 «Συνεργασία για περιβαλλοντικά έργα, περιβαλλοντικές πρακτικές και δράσεις για την κλιµατική αλλαγή» του Προγράµµατος Αγροτικής Ανάπτυξης (ΠΑΑ) 2014 – 2020».
∆εδοµένης της σηµαντικότητας του συγκεκριµένου παθογόνου για την καλλιέργεια του αβοκάντο, κρίνουµε σκόπιµο να επισηµάνουµε τα παρακάτω:
Η σήψη των ριζών που προκαλείται από P. cinammomi θεωρείται παγκοσµίως µια πολύ σηµαντική ασθένεια των φυτών. Ειδικότερα, στην περίπτωση του αβοκάντο, του οποίου η οικονοµική σηµασία για την περιοχή µας είναι αναµφισβήτητη, ο οωµύκητας P. cinammomi, το ιοειδές Sunblotch και το σύµπλοκο εντόµου-µύκητα Ambrosia θεωρούνται παγκοσµίως οι µεγαλύτερες απειλές στις περιοχές καλλιέργειάς του. Τα δύο πρώτα (P. cinammomi και Sunblotch) έχουν ανιχνευτεί στην περιοχή των Χανίων, το δε τρίτο (σύµπλοκο Ambrosia) ευτυχώς µάλλον δεν έχει εισαχθεί ακόµα.
Η P. cinammomi, για να επανέλθουµε στην αφορµή για την οποία γράφεται το άρθρο, θεωρείται ένα κοσµοπολίτικο παθογόνο µε πάνω από 3.000 ξενιστές, µεταξύ των οποίων ετήσια ανθοφόρα, φυλλοβόλα δένδρα, καλλωπιστικά και λαχανικά. Προσβάλει τα ριζικά τριχίδια και τις λεπτές ρίζες (ριζίδια) που τροφοδοτούν το φυτό µε νερό και θρεπτικά συστατικά προκαλώντας τους σήψη, σε αντίθεση µε άλλα είδη του γένους Phytophthora που προσβάλουν µεγαλύτερες ρίζες και το λαιµό των δένδρων.
Μακροσκοπικά παρατηρείται µαύρισµα των ριζιδίων, τα οποία στη συνέχεια γίνονται εύθρυπτα και τελικά νεκρώνονται. Η αδυναµία των δένδρων να απορροφήσουν νερό οδηγεί σε µονίµως αυξηµένα επίπεδα εδαφικής υγρασίας, ιδανικές συνθήκες για την περαιτέρω αύξηση του µολυσµατικού δυναµικού. Τα δένδρα αβοκάντο µπορούν να αντέξουν κάποιο ποσοστό προσβεβληµένων ριζών χωρίς την εµφάνιση συµπτωµάτων στην κόµη.
Συνήθως το πρώτο ορατό σύµπτωµα της ασθένειας που προκαλείται από τον P. cinammomi είναι η ανάπτυξη µικρότερων του κανονικού φύλλων (µικροφυλλία), τα οποία είναι χλωρωτικά (ή κίτρινα), εξαιτίας της αδυναµίας πρόσληψης θρεπτικών στοιχείων. Παρατηρείται φυλλόπτωση και η ανάπτυξη νέας βλάστησης είναι περιορισµένη. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασµό µε την ξήρανση µικρών κλάδων, έχει ως συνέπεια την εµφάνιση ηλιακών εγκαυµάτων σε κλαδιά και βραχίονες, λόγω της µη επαρκούς σκίασής τους. Η κόµη φαίνεται µαραµένη ακόµα και σε συνθήκες επαρκούς εδαφικής υγρασίας.
Λόγω της διακοπής του ανιόντος χυµού στα πρώτα στάδια της ασθένειας, µεταβάλλεται η σχέση άνθρακα προς άζωτο υπέρ του άνθρακα. Το αποτέλεσµα είναι να παρατηρείται συχνά µεγάλος αριθµός καρπών µικρού µεγέθους, οι οποίοι είναι µη εµπορεύσιµοι. Τα προσβεβληµένα δέντρα αβοκάντο υποβαθµίζονται σηµαντικά και συνήθως αργά ή γρήγορα νεκρώνονται.
Συναντάται κυρίως σε περιοχές µε υπερβολική εδαφική υγρασία και ανεπαρκή στράγγιση και προσβάλλει πολλά δέντρα ανεξαρτήτως µεγέθους και ηλικίας. Το παθογόνο διασπείρεται εύκολα µέσω του φυτωριακού υλικού, του γεωργικού εξοπλισµού, των σπόρων από καρπούς που συλλέχθηκαν από µολυσµένο έδαφος, των υποδηµάτων του προσωπικού και γενικότερα εξαιτίας οποιασδήποτε δραστηριότητας, ανθρώπων ή ζώων, που µπορεί να µεταφέρει νερό ή υγρό χώµα από µια περιοχή σε άλλη.
Οι παράγοντες που ευνοούν την εκδήλωση της ασθένειας είναι η ανεπαρκής στράγγιση, η οποία διευκολύνει την κίνηση των ζωοσπορίων και την πρόκληση νέων µολύνσεων, η αυξηµένη αλατότητα που παρεµποδίζει τη δηµιουργία νέων ριζών και συµβάλλει στην ταχύτερη εξέλιξη της ασθένειας, καθώς και τα χαµηλά επίπεδα οργανικής ουσίας και η συνεπακόλουθη µείωση της µικροβιακής δραστηριότητας που µειώνουν τον ανταγωνισµό που συναντά το παθογόνο στο έδαφος.
∆υστυχώς, είναι πολύ δύσκολο -έως αδύνατο- σε αγρούς που έχει ήδη εισαχθεί το παθογόνο να επιτευχθεί η εξάλειψή του. Αυτό που µπορεί να γίνει είναι προσπάθεια αποµόνωσης των µολυσµένων δέντρων (π.χ. µε προσεκτική κατασκευή αυλακιών) ή ακόµα και καταστροφή τους, έτσι ώστε να προστατευθούν τα υπόλοιπα υγιή δέντρα. Στα ήδη µολυσµένα δέντρα (εννοείται αυτά που έχουν τη δυνατότητα να είναι ακόµα κάπως παραγωγικά) µπορεί να γίνει προσπάθεια διαχείρισης της ασθένειας, χρησιµοποιώντας διάφορα χηµικά, όπως το fosetyl-Al και διαλύµατα φωσφωνικών. Η χρήση τους, ωστόσο, θέλει προσοχή για να έχει κάποιο θετικό αποτέλεσµα. Για παράδειγµα, η έγχυση φωσφωνικών στον κορµό πρέπει να γίνει µε τον σωστό τρόπο, στο σωστό χρονικό σηµείο του βλαστικού κύκλου του φυτού και εφόσον υπάρχει ικανό µέγεθος κόµης του δέντρου που µπορεί να υποστηρίξει την κίνηση του χηµικού στο εσωτερικό του δέντρου.
Με αδρές γραµµές, στο ΣΧΗΜΑ συνοψίζονται οι προϋποθέσεις και οι πρακτικές που πρέπει να τηρούνται, προκειµένου να µειωθεί η πιθανότητα εισαγωγής του παθογόνου σε υγιείς φυτείες ή να ελαχιστοποιηθούν οι συνέπειες σε ήδη µολυσµένες.
Σε αυτή τη φάση και µε δεδοµένο την ύπαρξη του παθογόνου στην περιοχή µας, εφιστάται η προσοχή στους παραγωγούς, προκειµένου να µη εισαχθεί το παθογόνο στη φυτεία τους.
Συγκεκριµένα, πρέπει:
(1) Να δίδουν ιδιαίτερη προσοχή στο πολλαπλασιαστικό υλικό που χρησιµοποιούν και στην πηγή από την οποία το προµηθεύονται. Οµολογουµένως, η σύσταση αυτή έχει περιορισµένη αξία, αφού στην πραγµατικότητα δεν υπάρχει κάποιο επαρκές θεσµοθετηµένο σύστηµα που να εξασφαλίζει µε βεβαιότητα τη φυτοϋγεία του διακινούµενου πολλαπλασιαστικού υλικού. Τα φυτώρια που βασίζουν την φυτοπροστασία έναντι της Φυτόφθορας µόνο σε χηµικά µέσα αυτό που καταφέρνουν είναι να βοηθούν στην ανάδυση ανθεκτικών στελεχών και απλώς να µετακυλούν την εκδήλωση της ασθένειας στο χωράφι, µετά την φύτευση. Ίσως µια καλή πρακτική εκ µέρους των παραγωγών που επιθυµούν να φυτεύσουν νέα δενδρύλλια αβοκάντο θα ήταν να τα αφήνουν για µια περίοδο κάποιων µηνών σε καραντίνα σε χώρο µακριά από την φυτεία εξασφαλίζοντας φυσικά τις σωστές συνθήκες διατήρησης και ανάπτυξης τους. Με τον τρόπο αυτό τα δενδρύλλια θα εκλεχθούν για την ανάπτυξη ή όχι συµπτωµάτων της ασθένειας.
(2) Να περιορίζουν στις εντελώς απαραίτητες τις κινήσεις µηχανηµάτων, ανθρώπων και ζώων στις καλλιέργειές τους και να λαµβάνουν µέριµνα ακόµα και για την απολύµανση των παπουτσιών των εργατών.
(3) Να χρησιµοποιούν γεωργικά εργαλεία και εξοπλισµό (σκαπτικά µηχανήµατα, κλούβες συλλογής καρπών, τρακτέρ κτλ.) κατόπιν σχολαστικού καθαρισµού και απολύµανσής τους, που πρέπει να γίνεται πριν την είσοδό τους στον αγρό.
(4) Να γίνουν, αν χρειάζεται, απαραίτητες διευθετήσεις στον αγρό που να εξασφαλίζουν την καλή αποστράγγισή του και την αποφυγή απορροής όµβριων ή άλλων υδάτων από όµορους προς αυτόν αγρούς.
Τελειώνοντας να σηµειώσουµε ότι, µπορεί τα παραπάνω µέτρα σε κάποιους να φαίνονται κάπως υπερβολικά για την ελληνική πραγµατικότητα, όµως η σοβαρότητα της ασθένειας που προκαλείται στο αβοκάντο από το παθογόνο P. cinammomi τα δικαιολογούν πλήρως, κάτι που εύκολα µπορεί να επιβεβαιωθεί και από παραγωγούς που έχουν ήδη έλθει αντιµέτωποι µε το πρόβληµα. Εξάλλου, αυτά αποτελούν µια πραγµατικότητα δεκαετίες τώρα, σε χώρες κατά τεκµήριο περισσότερο προηγµένες σε αυτά τα θέµατα, όπως οι ΗΠΑ.
