Επαινώντας τον δημιουργικό μαθητή

Οι μαθητές που αντλούν ευχαρίστηση απ’ τη συμμετοχή τους στη διεργασία της δημιουργικότητας, βρίσκονται συχνά σε μια κατάσταση γνωστικής δραστηριοποίησης.
Πολλοί απ’ αυτούς τους μαθητές προτιμούν να δώσουν μια απάντηση πέραν της αναμενόμενης και να παράγουν δημιουργικές αντιδράσεις όταν τους απευθύνονται ερωτήσεις που ενεργοποιούν τη μνήμη! ― παρ’ όλ’ αυτά και στην περίπτωση αυτή δίνουν τη σωστή απάντηση όταν ερωτηθούν. Αυτοί οι μαθητές συνήθως παραμένουν σε μια συνεχή κατάσταση δημιουργικής γνωστικής δυσαρμονίας. Βλέπουν τον κόσμο κυρίως έξω απ’ τα συνηθισμένα και σκόπιμα αποφεύγουν τα προβλεπόμενα! Οι μαθητές αυτοί παράγουν σταθερά δημιουργικές αντιδράσεις και δεν ικανοποιούνται με το να θυμούνται απλώς ή ν’ ανακαλύπτουν. Πρέπει να παράγουν κάτι περ’ απ’ το γνωστό ή το αναμενόμενο ― ακόμα κι όταν ο χρόνος κι οι καταστάσεις δεν είν’ κατάλληλες. Γυρεύουν αναγνώριση κι αποδοχή (ανατροφοδότηση) όπως ακριβώς κι οι μαθητές που προτιμούν να λειτουργούν μες στα καθιερωμένα όρια. Αντιθέτως, οι επιπλήξεις μες στην τάξη αποθαρρύνουν τη δημιουργικότητα σε ιδιαίτερα δημιουργικούς μαθητές και ταυτόχρονα εμποδίζουν την ανάπτυξή της σε λιγότερο δημιουργικούς μαθητές.
Σε κάποια σχολεία οι δημιουργικοί μαθητές υποφέρουν συχνά απ’ την κριτική που τους ασκούν και απ’ την έλλειψη ανοχής απέναντι στη δημιουργικότητά τους, ακριβώς επειδή πηγαίνουν πέρ’ απ’ τα καθιερωμένα. Εν’ απ’ τα ευρήματα της εκπαιδευτικής έρευνας, που απαντάται με συνέπεια σε πάμπολλες μελέτες, είν’ η δυσαρέσκεια με την οποία αντιμετωπίζουν οι δάσκαλοι εκείνα τα χαραχτηριστικά της προσωπικότητας του μαθητή, τα σχετιζόμενα με τη δημιουργικότητα, ενώ αντίθετα δείχνουν μια προτίμηση για εκείνα τα χαραχτηριστικά που αντιπαλεύουν τη δημιουργικότητα, όπως ο κομφορμισμός κι η αγόγγυστη αποδοχή μιας «αρχής».
Έτσι, σε δύο σχετικά πρόσφατες μελέτες διερευνήθηκαν οι στάσεις κι οι αντιλήψεις δασκάλων απέναντι σε δημιουργικούς μαθητές. Στην πρώτη μελέτη ρωτήθηκαν 144 δάσκαλοι δημοτικού σχολείου και 133 φοιτητές και στη δεύτερη 16 δασκάλες δημοτικού σχολείου. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι μαθητές που παρουσίαζαν χαραχτηριστικά δημιουργικότητας θεωρούνταν κι οι πιο ανεπιθύμητοι απ’ τις δασκάλες τους. Επίσης, οι δάσκαλοι αντιμετώπιζαν τους δημιουργικούς μαθητές ως «ταραξίες» σε βαθμό μεγαλύτερο απ’ ό,τι οι φοιτητές.
Βέβαια, ο λόγος που οι δάσκαλοι κρατάνε μια τέτοια στάση απέναντι στους δημιουργικούς μαθητές δεν είν’ μόνον γιατί αυτοί οι μαθητές πηγαίνουν πέρ’ απ’ τα καθιερωμένα, αλλά γιατί η δημιουργικότητα σχετίζεται με τη συνεχή υποβολή ερωτήσεων από τέτοιους μαθητές (οι δάσκαλοι βλέπουν αυτή τη συμπεριφορά ως ενοχλητική την ώρα του μαθήματος) και με τη γενικότερη απρεπή συμπεριφορά κι έλλειψη πειθαρχίας που τους χαραχτηρίζει. Επιπλέον έχει επισημανθεί ότι τα σχολεία και τα εκπαιδευτικά ιδρύματα, εν γένει, όχι μόνον δεν παρέχουν ένα ασφαλές περιβάλλον για τον δημιουργικό μαθητή αλλά «σκοτώνουν» τη δημιουργικότητα, ακριβώς επειδή οι εκπαιδευτικοί την απαξιώνουν μεσ’ απ’ τη στάση τους. Παραδόξως, ενώ οι εκπαιδευτικοί δεν εκτιμούν τα δημιουργικά χαραχτηριστικά σε κάποιους μαθητές, είν’ αυτοί οι ίδιοι που θεωρούν τη δημιουργικότητα ως κάτι το επιθυμητό στα σχολεία.
Χαρακτηριστική είναι μια δημοσκόπηση που διενεργήθηκε το 2009 απ’ την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και στην οποία συμμετείχαν 9.460 εκπαιδευτικοί όλων των ειδικοτήτων απ’ τις 27 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τ’ αποτελέσματα έδειξαν, μεταξύ άλλων, ότι το 94% των ερωτούμενων πιστεύει ότι η δημιουργικότητα πρέπει να καλλιεργείται στο σχολείο. Και δεν είν’ μόνον οι εκπαιδευτικοί που πιστεύουν στη δημιουργικότητα αλλά είν’ κι αυτοί που εκδίδουν οδηγίες για την εφαρμογή προγραμμάτων διδασκόμενης ύλης στα σχολεία και θέτουν τους σκοπούς της εκπαίδευσης. Συγκεκριμένα, οι επίσημες οδηγίες προγραμμάτων διδασκόμενης ύλης 16 χωρών αναγνωρίζουν μια θέση για την καλλιέργεια της δημιουργικότητας στα σχολεία. Έτσι, η σχέση ανάμεσα στο τι πιστεύουν οι εμπλεκόμενοι στην εκπαίδευση για τη δημιουργικότητα και στο πως αντιμετωπίζουν τους δημιουργικούς μαθητές παίρνει μορφή αντινομική.
Θεωρώ ότι η ανεπαρκής εκπαίδευση κι επιμόρφωση των δασκάλων/καθηγητών στη ανάπτυξη της δημιουργικότητας (η προαναφερθείσα ευρωπαϊκή δημοσκόπηση έδειξε ότι μόνον 4 στους 10 εκπαιδευτικούς έχει λάβει ανάλογη επιμόρφωση) και η τάση των εκπαιδευτικών να θέλουν, απλώς, να φανούν ότι συμφωνούν με τους σκοπούς της εκπαίδευσης τροφοδοτεί αυτήν την αντινομία. Παράλληλα, η αντίληψη που έχουν οι δάσκαλοι περί δημιουργικότητας διαφέρει απ’ αυτή που υιοθετείται στην  εκπαιδευτική έρευνα.
Αν και κάποιοι δάσκαλοι προσπαθούν να τιθασεύσουν τους μαθητές των οποίων ο τρόπος έκφρασης είναι σταθερά απρόβλεπτος, πολλά επαγγέλματα απαιτούν την ύπαρξη χαρακτηριστικών δημιουργικότητας σε άτομα. Για παράδειγμα, οι σχεδιαστές προγραμμάτων ηλεκτρονικών υπολογιστών, οι διαφημιστικές εταιρείες, οι καλλιτέχνες που στηρίζονται στον αυτοσχεδιασμό (κυρίως μουσικοί και παρουσιαστές ψυχαγωγικών προγραμμάτων), οι γραφίστες κ.α. ψάχνουν άτομα που μπορούν να πάνε πέρ’ απ’ τα γνωστά και καθιερωμένα.
Γενικότερα, η δημιουργικότητα είναι ιδιαίτερα πολύτιμη για τα άτομα και για την κοινωνία καθώς σχετίζεται με την παραγωγικότητα και συντελεί στην προσαρμογή του ατόμου σε νέες συνθήκες. Το 2006 το συμβούλιο των επιχειρήσεων της Αυστραλίας (μια ένωση αποτελούμενη από 100 κορυφαίες εταιρείες που απασχολούν πάνω από ένα εκατομμύριο Αυστραλούς) σε μια έκθεσή της τόνισε τη σημασία της ανάπτυξης της δημιουργικότητας των εργαζομένων σ’ αυτές τις εταιρείες προκειμένου ν’ αυξηθεί η παραγωγικότητα κι ο ανταγωνισμός και να στηριχτεί η επιχειρηματική καινοτομία.
Η δημιουργικότητα, όμως, που αναφύεται από μια ελεύθερη και εντελώς προσωπική συνείδηση ― άρα και μια συνείδηση που δεν υποτάσσει τη δημιουργικότητά της σε κανέναν σκοπό επιβεβλημένο από την κοινωνία, από τους άλλους, από όποια αρχή ― αποτελεί ζιζάνιο κι αταξία και συνεπώς κάτι που πρέπει να ξεριζωθεί επειγόντως. Μια τέτοια δημιουργικότητα δεν μπορεί ποτέ να γίνει δεκτή απ’ τους κομφορμιστές των κοινωνιών καθ’ ότι εκλαμβάνεται ως απόκλιση από τον κοινωνικώς καθορισμένο «μέσο όρο»· ακριβώς για αυτό συνιστά ανωμαλία, ασθένεια, η παραλογισμό. Η στάση όλων απέναντι στη δημιουργικότητα είναι, βέβαια, υποκριτική, καθώς οι διακηρύξεις υπέρ της δημιουργικότητας κι υπέρ του δημιουργικού ατόμου συνιστούν μια κατ’ επίφαση ανεκτικότητα.