∆ιακόσα χρόνια συµπληρώνονται οφέτος, από τα µαρτύρια και εν τέλει τον αποκεφαλισµό των Τεσσάρων Κρυπτοχριστιανών εκ Μελάµπων Νεοµαρτύρων Αγίων, οι οποίοι προσφέρανε το τίµιο αίµα τους, «για του Χριστού την πίστη την Αγία και της πατρίδας την ελευθερία.» Με την ευκαιρία αυτή και σαν µακρινός απόγονος ενός εκ των Αγίων, αφιερώνω και επαναδιατυπώνω τούτο το γραφτό µου στη µνήµη τους. ∆εν θα επαναλάβω βιωµατικά, ιστορικά, θρησκευτικά, θαύµατα και άλλα στοιχεία, προ και µετά του µαρτυρίου τους, που έχουνε καταγραφεί επανειληµµένα από πολλούς αξιόλογους ερευνητές, αλλά θα παρουσιάσω όσα στοιχεία και προσωπικές µαρτυρίες έχουνε περιέλθει σε γνώση µου και κάποιους προβληµατισµούς..
«Ο ΝΑΟΣ ΟΥΤΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΑΓ ΙΩΑΝΝΟΥ ΑΝΑΚΑΙΝΗΣΘΗ ΑΠΡΙΛΙΟΥ 12 ΕΤΟΣ 1893», αναφέρει η σχετική επιγραφή στην πρόσοψη και πάνω από την κεντρική είσοδο του Ιερού Ναού, που βρίσκεται στον οικισµό Άγιος Ιωάννης Αµαρίου του Ρεθέµνους. Και µόνο η λέξη «ΑΝΑΚΑΙΝΗΣΘΗ» τα λέει όλα. Σηµαίνει µε απλά ελληνικά ότι προϋπήρχε ναός, που ανηγέρθη λίγα χρόνια µετά τον αποκεφαλισµό των Αγίων. Προφανώς καταστράφηκε και λεηλατήθηκε ο ναός αυτός από τους αλλόθρησκους Τούρκους, γι αυτό και δεν έχουνε διασωθεί παλιές εικόνες, Ύστερα από αυτό το αδιαµφισβήτητο ντοκουµέντο δικαίως θεωρείται, ο πρώτος Ιερός Ναός που ανηγέρθη αφιερωµένος αποκλειστικά και µόνο στη µνήµη των Αγίων, πολιούχος στο κέντρο του οικισµού, γεγονός που γνωρίζουνε και τονίζουνε όλοι οι εκάστοτε Ιεράρχες της Μητροπόλεώς µας Λάµπης, Συβρίτου και Σφακίων.. Η παλιότερη εικόνα των Αγίων που υπάρχει στον Ιερό Ναό είναι η, αγιογραφηθείσα αργότερα από τον Ηγούµενο της Ι.Μ Ασωµάτων Γαβριήλ. Πάγκαλο, το έτος 1904.
Είχα την τύχη και την ευλογία, να γεννηθώ στην πεζούλα µιας υπόγειας κουζίνας (κατώϊ), λίγο πριν πατήσει τα κρητικά χώµατα η µπότα της Γερµανοκατοχής, σε απόσταση µικρότερη των 10 µέτρων, από αυτόν τον πρώτο Ιερό Ναό των Αγίων. Πολλές διηγήσεις διατηρούνται στη µνήµη µου από τον πατέρα µου που γεννήθηκε το έτος 1895 και την µητέρα µου που γεννήθηκε το έτος 1907, η οποία συχνά µου έλεγε «Εµάς παιδί µου οι Αγίοι ήτανε καλά συγγενείς µας» και µου ανέφερε το όνοµα του Νεοµάρτυρα ΑΓΓΕΛΗ. Μα και όλοι οι συγχωριανοί µου γνωρίζουνε τη σχέση των Αγίων µε το χωριό µας και τους λόγους ανέγερσης του ιερού ναού, µαρτυρίες που έχω καταγράψει πριν από 30 και πλέον χρόνια.
Καταγραµµένες πληροφορίες από τον ερευνητή Γεώργιο Γρηγ. Σταµατάκη, που δηµοσιευτήκανε στη ΝΕΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΚΡΗΤΗ Περίοδος Β΄, Τεύχος 24, Σελίδα 55, Ρέθυµνο 2005 Επιστηµονική Περιοδική Έκδοση : Πρόγονοι και απόγονοι των Τεσσάρων Νεοµαρτύρων Ρεθύµνης, αναφέρουνε ότι: «Από τα παιδιά του Νεοµάρτυρα ΑΓΓΕΛΗ επιβίωσε µόνο ένα µικρό κοριτσάκι, το οποίο, µέσα στη σύγχυση που δηµιουργήθηκε όταν οι Τούρκοι στρατιώτες εισέβαλαν στις Μέλαµπες για να συλλάβουν τις οικογένειες των Αγίων κατόρθωσε να διαφύγει και να κρυφτεί σ’ ένα κοτέτσι !!! Εκεί µέσα µετά από µέρες το βρήκε τροµαγµένο ένας καλός χριστιανός και το ανέλαβε υπό την προστασία του. Αργότερα παντρεύτηκε στις Μέλαµπες και τα παιδιά της εγκαταστάθηκαν σε διάφορα χωριά του Αµαρίου. Από αυτή τη θυγατέρα του Αγγελή προήλθαν κάποιοι κλάδοι των οικογενειών των Πλατυρράχων στις Κουρούτες Αµαρίου, των Παπαδογιάννηδων στον Άγιο Ιωάννη Χλιαρό Αµαρίου και των ∆ηµητρακάκηδων στα Πλατάνια Αµαρίου.»
Οι πληροφορίες αυτές επιβεβαιώνονται και από άλλες καταγραµµένες µαρτυρίες στα εκδοθέντα βιβλία µου : 1.Το χωριό µου Άγιος Ιωάννης…. Ρέθυµνο 2006 σελ. 30-35 και 113-116 και 2.Στη βορεινάδα µιας κορφής ….. Ρέθυµνο 2015, σελ. 33-37
σύµφωνα µε τις οποίες : «Στις αρχές του 18ου αιώνα, έζησε στον Άγιο Ιωάννη Αµαρίου, ο Νικόλαος Παπαδογιάννης, µε καταγωγή από τις Μέλαµπες Αγίου Βασιλείου, γενέθλιο τόπο των Αγίων Τεσσάρων Νεοµαρτύρων. Στο βιογραφικό του ο Εµµανουήλ Μιχ. Παπαδογιάννης (αδελφός γιαγιάς µου), που γεννήθηκε το έτος 1889 αναφέρει ότι ήτο δισέγγονος του Νεοµάρτυρα ΑΓΓΕΛΗ. Έτσι εξηγείται η συγγενική σχέση των απογόνων του, Παπαδογιάννηδων του Άϊ Γιάννη, µε τους Αγίους. Αυτός δηλαδή ο Νικόλαος Παπαδογιάννης φαίνεται ότι είχε παντρευτεί τη θυγατέρα του Νεοµάρτυρα ΑΓΓΕΛΗ, η µόνη από τα παιδιά του που γλύτωσε, από τα χέρια των αιµοβόρων Τούρκων. Ο Νικόλαος Παπαδογιάννης λοιπόν µε την κόρη του Νεοµάρτυρα ΑΓΓΕΛΗ αποχτήσανε εννέα (9) παιδιά (εγγόνια του Νεοµάρτυρα ΑΓΓΕΛΗ) : 1.Μιχαήλ 2.Γεώργιο 3.Εµµανουήλ 4.Σταύρο, 5.Ευσεβία 6.Καλλιόπη, 7.Μαρία 8.Ελένη και 9.Αννέτα. Με προσωπικές θυσίες τα αδέρφια Παπαδογιάννη (εγγόνια του Νεοµάρτυρα ΑΓΓΕΛΗ), ο Μιχαήλ (Μιχελής), ο Γεώργιος (Γιωργάκης) και η Αννέτα (Μοναχή στην Ι.Μ. Παναγίας Καλυβιανή), πρωτοστατήσανε σε εράνους και άλλες ενέργειες, αλλά και µε την προσωπική εργασία όλων των τότε κατοίκων του χωριού και χτίστηκε ο πρώτος ιερός ναός των Αγίων. Το οικόπεδο, σύµφωνα µε τις µαρτυρίες, ήτανε αµπέλι και το εδώρησε η θεοσεβούµενη Αννέτα Παπαδογιάννη, στη θέση του οποίου ανηγέρθη, ο υπάρχων ιερός ναός.»
Νεότεροι είναι οι Ιεροί Ναοί που ανεγερθήκανε στην Αγία Γαλήνη, στις Μέλαµπες και στο Ρεθυµνο, καθώς και τα παρεκκλήσια που έχουνε ανεγερθεί σε διάφορα άλλα µέρη.
Κλίτη επίσης έχουνε αφιερωθεί στη µνήµη των Αγίων, σε διάφορους Ιερούς Ναούς. Όπως αναφέρει ο Μιχάλης Μ. Παπαδάκης, Προµηθεύς ο Πυρφόρος, τ.21, έτος 1980, στον οικισµό Ακτούντα Αγίου Βασιλείου στη διµάρτυρη εκκλησία του Ευαγγελισµού της Θεοτόκου, αφιερώθηκε το ένα κλίτος στους Αγίους το έτος 1877. Είναι εποµένως το πρώτο κλίτος και όχι Ιερός Ναός αφιερωµένος εξ ολοκλήρου στη µνήµη των Αγίων.
Καταγραφές πολλές έχουνε γίνει µέχρι σήµερα για τους Αγίους, από αρκετούς αξιόλογους ερευνητές-µελετητές, οι οποίες στο σύνολό τους προέρχονται από προφορικές κυρίως µαρτυρίες αξιοσέβαστων προσώπων όπως: Robert Pashley, Επίσκοπος Ιωαννίκιος, Καλλ. Κριτοβουλίδης, Νικ. Τωµαδάκης, Νικ. ∆ρανδάκης, Μελ. Νικολετάκης, Βασ. Ψιλάκης, Ι. Μουρέλλος, Ν. Σταυρινίδης, Μιχ. Παπαδάκης. Ιωάνν. Χαχαριδάκης, Χαρίδ Παπαδάκης, Θεοχ. ∆ετοράκης, Νίκ. Παπαδογιαννάκης, Ζαχαρ. Σηµανδηράκη, Κων. Γιαπιτζόγλου, Χάρης Στρατιδάκης, ∆ηµ. Αετουδάκης, Γ. ∆αφέρµος, Παντ. Πρεβελάκης, π. Νικ. Κουτσαυτάκης (3 εκδόσεις), Νικ. Φασατάκης, Αλκ. Μαυράκης, Μιχ. Τρούλης, Στέργ. Μανουράς, Κωστ Παπαδάκης,, Γιάνν. Γρυντάκης, Γεώργ. Γρ. Σταµατάκης, ΝΕΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΚΡΗΤΗ, Αναστ. Παλιεράκης, Γιάνν. Βλατάκης, π. Ευάγγ Τσουρδαλάκης κ.ά.
Σε πολλές από τις καταγραφές αυτές διαπιστώνονται σοβαρές αλληλοσυγκρουόµενες απόψεις.
Μια σοβαρή Μελαµπιανή καταγραφή, ίσως, από τις πρώτες, είναι του Καθηγητή-Επιθεωρητή Εκπαίδευσης Γιάννη Χαχαριδάκη. Ο Ιωάννης Ιωσ. Χαχαριδάκης, καθηγητής φιλόλογος στο βιβλίο του µε τίτλο : Η Τουρκοκρατία στην Κρήτη και οι αγώνες των Μελαµπιανών, που εκδόθηκε το έτος 1977 στη σελίδα 41 αναφέρει : «Μόλις εκάθησαν οι άοπλοι Βλατάκηδες, οι ένοπλοι Τούρκοι ορµούν πάνω τους και τους δένουν σφιχτά, Ο Καπετάν Κατεργαράκης διαµαρτυρήθηκε, αλλά έλαβε την απάντηση ότι τους αστειεύονται. Άλλωστε δεν µπορούσε πια να κάµει τίποτα. Αµέσως δε εξεκίνησαν για το Ρέθυµνο. Όταν έβγαιναν από το χωριό και στη θέση όπου σήµερα είναι χτισµένος ο λαµπρός ναός, ο αφιερωµένος στη µνήµη των Τεσσάρων Μαρτύρων, ερχότανε στο χωριό ο Σηµαντηρογιάννης, παιδί ακόµη. Τότε σταµάτησε ο Γεώργιος που τον είχε βαφτίσει και αφού εκάθησε είπε στο Σηµαντηρογιάννη «βγάλε µου φιλιότσο τα στιβάνια (υποδήµατα) και πάρε τα µα εµένα δε µου χρειάζονται µπλιο». Έπειτα προχώρησε ξυπόλυτος στο Ρέθυµνο.» Ο Ιωάννης Χαχαριδάκης αναφέρει ότι, τα στιβάνια έδωσε στον Σηµαντηρογιάννη ο Γεώργιος . Στο Βιβλίο της ενορίας Μελάµπων σελ. 27 (2015) αναφέρεται ότι, τα στιβάνια έδωσε ο Αγγελής. Σε σχετική βιντεογραφηµένη συνέντευξη-µαρτυρία η αείµνηστη Ελένη Μελιδονιώτη αναφέρει ότι, τα στιβάνια έδωσε ο Νικόλαος. Ποιός εποµένως από τους Αγίους έδωσε τα στιβάνια του στον Σηµαντηρογιάννη ;.
Εξάλλου πολλές αλληλοσυγκρουόµενες πληροφορίες, αµφισβητήσεις, σφάλµατα και ανακρίβειες, όπως χαρακτηρίζονται από προαναφερόµενους µελετητές-ερευνητές (Παλιεράκης σελ 64-76, Βλατάκης κ. ά), καταγράφονται σε αρκετά βιβλία, έντυπα και εφηµερίδες όπως : (Η Φωνή των Μελαµπιανών Αρ. Φύλλου 214 έτους 2014 σελ. 3, Περιοδικό «Προµηθεύς» Τεύχος 37/1984, κ. ά) και αναφέρονται : σε τρεις ή τέσσερις κάρες, περί τριών ή τεσσάρων Μαρτύρων, περί τριών Κουρµούληδων, περί Ρετζέπηδων, περί Βλατάκηδων ή Βλαττάδων ή Βλαντάδων, για ένα εκ των Αγίων Νικάκη ή Ντουκάκη, κλπ. Παρά ταύτα το ότι οι Άγιοι ήτανε Τέσσερις και µε το επίθετο Βλατάκης δεν πρέπει να αµφισβητείται από κανένα. Οι έρευνες βέβαια επιφέρουνε συνήθως συµπληρώσεις και ενδεχοµένως διορθώσεις.
Το έτος 1997, ως Αντιπρόεδρος του Συλλόγου Μελαµπιανών Αθήνας πρότεινα την πραγµατοποίηση ειδικής τιµητικής εκδήλωσης µε την συµπλήρωση 20 χρόνων από της επισήµου αγιοποιήσεως των Αγίων (29 Αυγούστου 1977). Η εκδήλωση πραγµατοποιήθηκε στις 2 Νοεµβρίου του 1997, στο Πνευµατικό Ίδρυµα Κρητική Εστία της Αθήνας, η παρουσίαση της οποίας και µου ανατέθηκε, Στη σύντοµη αναφορά µου υπέβαλα το αίτηµα παραχώρησης δηµόσιου-δηµοτικού χώρου για ανέγερση παρεκκλησίου των Αγίων στην Αττική. Υπήρξε άµεση θετική ανταπόκριση από παριστάµενο ∆ήµαρχο και µάλιστα συστήθηκε για το σκοπό αυτό Προσωρινή Επιτροπή, πλην όµως γραφειοκρατικές διαδικασίες (Περιφ. Αττικής, ∆ασαρχείο κλπ) δεν επιτρέψανε να πραγµατοποιηθεί τότε. (Σχετικές εισηγήσεις, αποφάσεις, επιστολές και λοιπή αλληλογραφία τηρούνται στο αρχείο µου) Αναφέρθηκα επίσης και στο αίτηµα για επιστροφή µιας κάρας των Αγίων στις Μέλαµπες, αίτηµα των όπου γης Μελαµπιανών και θέση για την οποία παραµένω ένθερµος υποστηρικτής, προφορικά και γραπτά, παρά το γεγονός ότι η Ιερά Μητρόπολη Ρεθύµνης και Αυλοποτάµου το απορρίπτει συνεχώς.
Το έτος 2003 µου ζητήθηκε και στιχούργησα νεοριζίτικο τραγούδι για τους Μελαµπιανούς Αγίους, το οποίο µελοποίησα και τραγούδησα στο Πνευµατικό Κέντρο του ∆ήµου Αθηναίων, για τις ανάγκες σχετικού αφιερώµατος, αλλά και αργότερα, το έτος 2014, το ξανατραγούδησα στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών σε σχετικό και πάλι αφιέρωµα.
Σύνδεσµος βίντεο : https://youtu.be/v85kA7XlDeQ
Ανέκαθεν υπήρχε στενή σχέση των οικισµών Μελάµπων και Αγίου Ιωάννη και των κατοίκων τους, όπως προκύπτει από ιστορικά έγγραφα, τα οποία έχω συµπεριλάβει στα εκδοθέντα βιβλία µου, πολλά από τα οποία έχω δηµοσιεύσει και ξεχωριστά (Λιµάκιδες-Λίµας, Παραδείσι-Παραδεισανήδες).
Ιστορικά-θρησκευτικά στοιχεία επιβεβαιώνουνε επίσης ότι, τα παλιά χρόνια υπήρχανε στενότερες σχέσεις των Μελάµπων µε την Επαρχία Αµαρίου (Μοναστήρι Βούλγαρη µε Ι. Μ. Ασωµάτων). Παλιά Συµβόλαια και Αποδείξεις Πληρωµής των ετών (1907-1911), καταδεικνύουνε τη σχέση Μελαµπιανών και κατοίκων του τότε ∆ήµου Κουρήτων. Τέλος, µαρτυρίες Αϊγιαννιωτών και Μελαµπιανών, λένε ότι, τότε που δεν υπήρχανε αµαξωτοί δρόµοι, πολλά περάσµατα των Μελαµιανών προς και από το Ρέθυµνο και το Αρκάδι, ήτανε από τα Αµαριώτικα χωριά.
Ας έχουνε υπόψη τους και αυτές τις αδιαµφισβήτητες πληροφορίες-µαρτυρίες όλοι όσοι ασχολούνται µε τους Αγίους Τέσσερις Νεοµάρτυρες, εκ Μελάµπων, Ρεθύµνου. Η σκόπιµη ή όχι απαξίωση των πληροφοριών αυτών, ο αφορισµούς και άλλων παραδόσεων και η παράλειψη αναφοράς του γενέθλιου τόπου τους, δεν ωφελούν.
Τέλος, σωστότερα κατά την άποψή µου θα έπρεπε να αναφέρονται ως : Άγιοι Τέσσερις Νεοµάρτυρες, εκ Μελάµπων Ρεθύµνης, αντί του Άγιοι Τέσσερις Νεοµάρτυρες Ρεθύµνης.
«Ηµέρα µαύρη, θλιβερή, Πασά καταραµένε,
τα µάθια µας για τη σφαγή διακόσους χρόνους κλαίνε.»
«Άγιοι Νεοµάρτυρες, Τετράριθµοι Μαρτύροι,
τη δύναµη τση Χάρις σας ο χρόνος δε ντη φθείρει.»
Ας έχοµε όλοι την ευλογία και βοήθεια των Αγίων.
