ΤΟΜΟΙ Α΄& Β΄ – ΗΡΑΚΛΕΙΟ 2019
Ο πολυγραφότατος ιστορικός ερευνητής Γεώργιος Ι. Παναγιωτάκης, του οποίου η συμβολή στη μελέτη της ιστορίας και του πολιτισμού της Κρήτης είναι ευρέως γνωστή, δημοσίευσε πρόσφατα ένα σπουδαίο δίτομο επιστημονικό σύγγραμμα με τον τίτλο: «Επιφανείς Κρήτες ανά τους αιώνες», συνολικής έκτασης 854 σελίδων. Στόχος του ήταν να καταγράψει στοιχεία της ζωής και της δράσης διαπρεπών Κρητών, τα οποία ήταν είτε εντελώς άγνωστα είτε ελλιπώς γνωστά. Το έργο του «μπορεί να λειτουργήσει», όπως σημειώνει ο ίδιος, «ως παρακαταθήκη χρήσιμη για τις επόμενες γενιές, οι οποίες θα αισθάνονται μια γοητευτική υπερηφάνεια για τους πρωτοποριακούς προγόνους τους», άποψη με την οποία συμφωνούμε απόλυτα.
Το εν λόγω σύγγραμμα καλύπτει ποικίλους τομείς της ιστορίας και της κοινωνικής, θρησκευτικής, πολιτικής, εκπαιδευτικής και πολιτισμικής ζωής της Κρήτης. Αποκαλύπτει με εύγλωττο τρόπο και με αναμφισβήτητα στοιχεία τον σημαντικό ρόλο, τον οποίο πολλοί επιφανείς άνδρες και γυναίκες διαδραμάτισαν στην ένδοξη πορεία του νησιού δια μέσου των αιώνων και αναδεικνύει τη μακρόχρονη συμβολή τους σε ποικίλους τομείς τόσο του εθνικού όσο και του παγκόσμιου κοινωνικο-πολιτισμικού γίγνεσθαι.
Τα ειδικότερα ζητήματα, τα οποία εξετάζονται στο παραπάνω σύγγραμμα, είναι τα εξής:
Ο Α΄ τόμος αφιερώνεται στην παρουσίαση Κρητών λογίων, ποιητών, ζωγράφων, αγιογράφων, μουσικών και φιλοσόφων, οι οποίοι έδρασαν από την αρχαιότητα μέχρι και τους νεότερους χρόνους. Στον ίδιο τόμο γίνεται, παράλληλα, διαχρονική αναφορά στους χορούς και τα μουσικά όργανα της Κρήτης και εξαίρεται η προσφορά της στη γέννηση και την ανάπτυξη του αθλητικού πνεύματος, όπως αυτό εκφράστηκε ανά τους αιώνες και κορυφώθηκε με την καθιέρωση των Ολυμπιακών Αγώνων. Ο συγκεκριμένος τόμος ολοκληρώνεται με την παράθεση στοιχείων σχετικών με τους στρατηγούς – αγωνιστές της εποχής του Μεγάλου Αλεξάνδρου και των επιγόνων του, καθώς και με τους Κρήτες υπερασπιστές της Κωνσταντινούπολης κατά την άλωσή της από τους Τούρκους, το 1453.
Στο Β΄ τόμο παρουσιάζονται σημαίνουσες εκκλησιαστικές προσωπικότητες της Κρήτης, που έζησαν από το 1502 και εξής, καθώς και διάφοροι Άγιοι και άλλοι επιφανείς ιερωμένοι του νησιού. Σημαντικό τμήμα του τόμου αυτού καταλαμβάνει, επίσης, η ιστορική αναφορά σε Κρήτες επαναστάτες και αγωνιστές, οι οποίοι έδρασαν κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, στην ηρωική μάχη της Κρήτης, καθώς και σε διάσημους Έλληνες πολιτικούς που κατάγονταν από τη μεγαλόνησο. Η παραπάνω αναφορά συμπληρώνεται με τη διαχρονική εξέταση της θέσης της γυναίκας στην κρητική κοινωνία και την αποτίμηση της συνεισφοράς της όχι μόνο στους ηρωικούς αγώνες για την ελευθερία της Κρήτης αλλά και τον πνευματικό στίβο. Η τελευταία ενότητα του Β΄ τόμου πραγματεύεται τη ζωή και το έργο Κρητών ευεργετών και άλλων σύγχρονων διαπρεπών τέκνων αυτού του τόπου.
Τα κείμενα του εν λόγω έργου διανθίζονται με πλήθος φωτογραφιών και εικόνων, άγνωστων σε μεγάλο βαθμό, οι οποίες συμπληρώνουν τα ιστορικά και λοιπά στοιχεία που περιέχονται σ’ αυτά και μεγιστοποιούν το ενδιαφέρον, το οποίο παρουσιάζει για τον αναγνώστη το εξαιρετικό πόνημα του Γ. Παναγιωτάκη. Οι εικόνες είναι αριστοτεχνικά τυπωμένες, εναρμονίζονται άψογα με το κείμενο και μαρτυρούν, όπως και το σύνολο του έργου, αξιοθαύμαστη τεχνική και επιστημονική επιμέλεια.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το συγκεκριμένο έργο του ακούραστου εργάτη του πνεύματος, Γ. Παναγιωτάκη, καλύπτει σημαντικά κενά των μέχρι σήμερα κρητολογικών μελετών. Ανασύρει από ποικίλες σπάνιες πηγές στοιχεία για εξέχουσες προσωπικότητες του τόπου μας και εμπλουτίζει τη γνώση μας γι’ αυτές. Η εργασία του αποτελεί συμβολή στη μελέτη της συνεισφοράς της Κρήτης όχι μόνο στον Ελληνικό Πολιτισμό και την ιστορία του έθνους μας αλλά ευρύτερα στην παγκόσμια διανόηση, στην τέχνη και στην κοινωκο-πολιτισμική εξέλιξη των ευρωπαϊκών χωρών.
Πρόκειται για σπάνιας αξίας επιστημονικό σύγγραμμα, το οποίο αξίζει να διαβαστεί όχι μόνο από τους Κρήτες, ιδιαίτερα τους νέους και τις νέες, αλλά και από κάθε Έλληνα και κάθε Ελληνίδα που ενδιαφέρονται να γνωρίσουν καλύτερα το παρελθόν της μεγαλονήσου και να αντλήσουν διδάγματα από τη δράση των επιφανών τέκνων της, η οποία σε πολλές περιπτώσεις υπερβαίνει, κατά πολύ, τα περιορισμένα γεωγραφικά όρια του τόπου καταγωγής τους.
Εξυπακούεται ότι συνιστώ ανεπιφύλακτα την προμήθεια του βιβλίου αυτού από όλες τις βιβλιοθήκες της χώρας, και ιδιαίτερα από τις σχολικές, καθώς και από αυτές των τριτοβάθμιων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων.
Συγχαίρω τον ακάματο συγγραφέα για το νέο του πόνημα και, ως συντοπίτης του, νιώθω υπερηφάνεια γι’ αυτόν. Του εύχομαι να έχει υγεία και δύναμη και να συνεχίσει να εργάζεται με τον ίδιο ζήλο, για να μας δώσει στο προσεχές μέλλον και άλλα έργα ανάλογης αξίας.
*Ο κ. Μιχάλης Κασσωτάκης είναι Ομότιμος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών τ. Πρόεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου και του Κέντρου Εκπαιδευτικής Έρευνας.
