Αστική πολιτική, ενεργειακές επιλογές, κλίμα, πανδημία Covid, διαχείριση υδάτων, εδαφών, τεχνητή νοημοσύνη…
Αυτή η μακρά, μη εξαντλητική λίστα απαριθμεί τόσα πολιτικά θέματα για τα οποία είναι απαραίτητη η επιστημονική τεχνογνωσία που βασίζεται στην ανάλυση της γνώσης και των ορίων της.
Υπάρχει βασικά, τομέας που δεν απαιτεί τέτοια αξιολόγηση; Η τεχνογνωσία, για να είναι αποτελεσματική, πρέπει να μπορεί να βασίζεται στην έρευνα, τόσο θεμελιώδη όσο και εφαρμοσμένη, ακόμη και αν οι χρονικές κλίμακες είναι διαφορετικές.
Ο διάλογος μεταξύ επιστήμης και πολιτικής πάσχει από ένα παράδοξο: οι φορείς του πολιτικού κόσμου χρειάζονται αξιόπιστη γνώση κατά την εξάσκηση της αποστολής τους. Ενώ η επιστήμη διερωτάται σχεδόν πάντα σωκρατικά για τα δικά της επιτεύγματα. Αυτό γίνεται προβληματικό για πολύπλοκα θέματα όπως πρόσφατα η κλιματική αλλαγή. Για να γίνουν πιο αποτελεσματικές οι επιστημονικές γνώσεις, πρέπει να ενσωματωθούν στο πολιτικό σύστημα. Αυτοί που παράγουν γνώση και αυτοί που την εφαρμόζουν θα πρέπει να εμπιστεύονται ο ένας τον άλλον.
Βασικές αρχές
Πώς εκλαμβάνεται η θέση της επιστημονικής εμπειρογνωμοσύνης από τους υπεύθυνους λήψης πολιτικών αποφάσεων. Ισχύουν μερικές αρχές. Αρχικά, σε καμιά περίπτωση οι επιστήμονες δεν πρέπει να υποκαθιστούν τους πολιτικούς. Δε χρειαζόμαστε τη «ξεροκρατία». Η εμπειρογνωμοσύνη πρέπει να είναι συλλογική, διεπιστημονική και ειδικότερα, να ενσωματώνει τη διάσταση των ανθρωπίνων και κοινωνικών επιστημών. Περιλαμβάνει την τοποθέτηση ερωτήσεων όσο το δυνατόν πιο πάνω, τη συλλογή γνώσεων και αβεβαιοτήτων, την ανάπτυξη σεναρίων εναλλακτικών λύσεων βασισμένων στη μοντελοποίηση και τέλος, την εφαρμογή αποφάσεων μέτρησης των επιπτώσεων.
Στη συνέχεια, η αποτελεσματικότητα της εμπειρογνωμοσύνης συνεπάγεται τη νομιμότητα και συνεπώς την ικανότητα των επιστημόνων και την ανεξαρτησία τους, την εμπιστοσύνη μεταξύ ειδικών και πολιτικών που βασίζεται σε επαρκή ικανότητα επικοινωνίας και κοινή γλώσσα.
Βέβαια, υπάρχουν μια σειρά από εμπόδια σε αυτή την ομαλή λειτουργία μεταξύ επιστημόνων και πολιτικών.
1. Η επιστημονική κουλτούρα των υπεύθυνων λήψης αποφάσεων και του περιβάλλοντός τους, η οποία κατά μέσο όρο είναι πολύ ανεπαρκής.
2. Οι επιστήμονες έχουν ελάχιστη γνώση των πολιτικών ζητημάτων και πολύ συχνά φοβούνται να εμπλακούν.
3. Ο πολιτικός κόσμος τις περισσότερες φορές σκέφτεται βραχυπρόθεσμα και είναι πολύ ευαίσθητος στις πεποιθήσεις που διατρέχουν την κοινωνία μας.
4. Είναι επιθυμητό οι επιστημονικοί εμπειρογνώμονες να τοποθετούνται κοντά σε φορείς λήψης αποφάσεων σε όλα τα επίπεδα της εκτελεστικής και νομοθετικής εξουσίας.
Συμπερασματικά, χρειάζεται κατάρτιση που να συνδέει τους τομείς μεταξύ τους: οι επιστήμονες σε όλα τα επίπεδα της σταδιοδρομίας τους θα πρέπει να ανταλλάσσουν πληροφορίες με τις αρχές σε τοπικό, επαρχιακό και εθνικό επίπεδο, με πολιτικούς και την κοινωνία των πολιτών. Η συνδημιουργία είναι επίσης σημαντική. Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής, οι επιστήμονες, οι επαγγελματίες και οι κοινότητες πρέπει να ενεργούν από κοινού σε όλα τα επίπεδα όπου προκύπτουν προβλήματα. Πρέπει να αναπτύσσουν ερωτήσεις και απαντήσεις από κοινού, να βελτιώνονται συνεχώς, να διασφαλίζουν ότι τα επιστημονικά αποτελέσματα είναι σχετικά με την κοινωνία και λαμβάνονται υπόψη από τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής.
Τέλος, στην πραγματικότητα μια λειτουργική διασύνδεση μεταξύ επιστήμης και πολιτικής πρέπει να είναι τριπλή και να περιλαμβάνει: ειδικούς, υπεύθυνους λήψης αποφάσεων και πολίτες.
Καθηγητής Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης, Ακαδημαϊκός*
*Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών & Χρηματοοικονομικών
Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων
Επίτιμος Δρ. ΑΠΘ
Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School, France
CIHEAM – International Center for Advanced Mediterranean Agronomic Studies, France, Greece
