“Επιστροφή” στον… ανθρωπισμό

Πολύ μελάνι χύνεται και πολύς λόγος γίνεται στις μέρες μας και παγκοσμίως για ανάγκη «επιστροφής»  του ανθρωπισμού  και της ανθρωπιστικής παιδείας στην καθημερινή, δημόσια και ιδιωτική, ζωή των πολιτών και για παραμερισμό της ιδιοτέλειας.
Ανθρωπισμός ή ουμανισμός, λοιπόν,  ας κληθεί η επίμονη προσπάθεια για καλλιέργεια, ψυχική και πνευματική, του ανθρώπου, επειδή αυτή θα τον οδηγήσει στην ατομική προκοπή και στην, κατόπιν άδολης συνεργασίας με τους γύρωθέ του, κοινωνική ευημερία. Είναι, επίσης, το σύνολο των ψυχικών και πνευματικών ιδιοτήτων που προσιδιάζουν στον άνθρωπο και τον διακρίνουν από τα ζώα, η φιλανθρωπία, ο αλτρουισμός,  αλλά και το φιλοσοφικό δόγμα κατά το οποίο η παιδεία πρέπει να βασίζεται στη σπουδή της κλασικής αρχαιότητας, ενώ τέλος, είναι και η πίστη στην ιδέα και αξία του ανθρώπου ως ελεύθερης ύπαρξης, που έχει δικαίωμα να ζήσει, να μορφωθεί και να δημιουργήσει μέσα σε συντεταγμένη πολιτική κοινωνία.
Τα κυριότερα γνωρίσματα του ανθρωπισμού είναι  η φιλοπατρία, ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, η ελευθερία των πολιτών σε όλες της τις μορφές (λόγου, σκέψης, έργων κ.α.), η προσήλωση στους κανόνες της δικαιοσύνης και τήρηση των νόμων της κοινωνικής συμβίωσης.
Ο άνθρωπος, όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, είναι στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος και ο ανθρωπισμός – στηριζόμενος στα αρχαιοελληνικά ιδεώδη – στοχεύει  στην απεξάρτηση του ατόμου από τη φύση και στην εξεύρεση τέτοιων μορφών κοινωνικής δράσης, ώστε να ικανοποιεί τις βασικές βιοτικές του ανάγκες και τον κυριότερο από τους στόχους του, την επιβίωση.
Ποιοι παράγοντες, όμως, επηρεάζουν τον ανθρωπισμό στις διάφορες κοινωνίες όσο διαφορετικές κι αν μοιάζουν και όσο και αν τα μέλη τους διαφέρουν μεταξύ τους (σε ηλικία, φύλο, μορφωτικό επίπεδο, εργασία π.χ.); Η ευδαιμονία (η ευτυχία, μακαριότητα αλλά κι η υλική ευημερία, ευμάρεια) ατόμων και κοινωνιών είναι αποδεδειγμένο ότι δεν τον αφήνει ανεπηρέαστο, την ώρα που παραμένει πάντα χωρίς σαφή απάντηση σε κάθε κοινωνία το ερώτημα εάν η αντίληψη περί του δικαίου και η περί του συμφέροντος συμβαδίζουν ή είναι τελείως διαφορετικοί «δρόμοι». Την ίδια στιγμή, όλοι ξέρουμε πόσο επηρεάζει τον ανθρωπισμό η σωματική καλλιέργεια που ενδυναμώνει το ανθρώπινο σώμα και το κάνει ανθεκτικό στις δυσκολίες και στις «προκλήσεις», πόσο οι σχέσεις  γονέων – παιδιών και δασκάλων – μαθητών, η αγάπη των φίλων, ο έρωτας, αλλά και η σημασία που αποδίδουμε στην πνευματική καλλιέργεια για την ανθρώπινη ζωή και ο ρόλος της παιδείας…
Σε ό,τι αφορά στη συμβολή του ανθρωπισμού στη διαμόρφωση της ανθρώπινης προσωπικότητας, ας σταθούμε στα ακόλουθα «προτερήματα», που αποχτά χάρη στον ανθρωπισμό ο «μυημένος» άνθρωπος, ως οργανωμένος πολίτης κι ως μεμονωμένο άτομο: συνετός, ανδρείος, δίκαιος, τίμιος, ευσεβής, φιλαλήθης, φιλάνθρωπος, «καλοκάγαθος», ενάρετος, μετριόφρων, αφιλοχρήματος, ρεαλιστής, ανεξάρτητος στη σκέψη και την κρίση, προβληματισμένος, συναισθηματικά σταθερός, ριψοκίνδυνος, φιλόπονος (για το κοινό καλό), παίρνει πρωτοβουλίες, εξωστρεφής, φιλικός, συνεργατικός, υποχωρητικός – προσαρμοστικός (εκεί που πρέπει, όταν είναι ανάγκη κι όσο χρειάζεται), ολιγαρκής, αμερόληπτος, χειραφετημένος, πειθαρχικός στους νόμους – τις αξίες – τους μεγαλύτερους και πάντοτε ελέγχει τους πολιτικούς του ταγούς και τους πνευματικούς ηγέτες της κοινωνίας του και αμφισβητεί την πατροπαράδοτη «κληρονομιά» για να την καλυτερέψει και όχι να την ανατρέψει.
Δυστυχώς, σήμερα, ο πολιτισμός των ανθρώπων και των μηχανών «ταυτίστηκε» με την τεχνολογική εξέλιξη  και προβάλλει κάθε φορά τέτοιες αξίες – πρότυπα που παραμερίζουν τον άνθρωπο (π.χ. πολίτης –  μανιώδης καταναλωτής, πολίτης –  ρουτινιασμένος τηλεθεατής, πολίτης – πειθήνιο ρομπότ, πολίτης – απαθής δέκτης), ανακηρύσσεται το εφήμερο κέρδος σε ύψιστη αξία, ο άνθρωπος από αφεντικό έγινε δούλος της δουλειάς και των αναγκών του, μοναξιά σε πολυάριθμες μεγαλουπόλεις, απουσία αληθινής αγάπης και πραγματικής φιλίας, κοινωνικές ανισότητες, στένεμα (αντί διεύρυνση) της δημοκρατίας, ρατσισμός, φανατισμός, ασυνείδητη καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος στο βωμό του «αντιανθρωπιστικού» συμφέροντος, απουσία κινήτρων για δυναμική κοινωνική επανάσταση.
Παρά ταύτα, ποιοι θα μπορούσαν να είναι οι τρόποι  προώθησης του ανθρωπιστικού πνεύματος στη σημερινή κοινωνία; Πρώτα απ’ όλα, ο επαναπροσδιορισμός των στόχων της παρεχόμενης εκπαίδευσης στους νέους. Κατόπιν, η ολόπλευρη καλλιέργεια του ανθρώπου & ανάδειξη ταλέντων – κλίσεών του, η  κριτική αντιμετώπιση πατροπαράδοτων αξιών και η αναθεώρηση αναχρονιστικών δογμάτων – νόμων – αυθεντιών – προκαταλήψεων. Κοντά σε αυτά, πολλοί δέχονται και την καλλιέργεια αγωνιστικού ήθους και όχι κλίματος ηττοπάθειας, απαισιοδοξίας, παραίτησης από τη ζωή και την ανάπτυξη κοινωνικής συνείδησης για συλλογική αντιμετώπιση των κοινών καθημερινών προβλημάτων, αλλά και το ορθολογικό και δίκαιο σύστημα αγωγής με σκοπό την υγιή πολιτική συνείδηση και την απρόσκοπτη ενεργό συμμετοχή στα κοινά.