Με αφορμή τις παρατηρήσεις που μας διατύπωσε, πρόσφατα, γνωστός επιχειρηματίας για τις ελλιπείς ικανότητες επικοινωνίας με τους πελάτες της επιχείρησής του των νέων αποφοίτων μηχανικών που απασχολεί, θα επιδιώξουμε να περιγράψομε εν συντομία ένα κεντρικό ζήτημα που συζητείται διεθνώς και αφορά την αναθεώρηση της εκπαίδευσης των μηχανικών.
Το βασικό ερώτημα πίσω από την αναθεώρηση αφορά «ποιο είναι το πλήρες σύνολο γνώσεων, δεξιοτήτων και συμπεριφορών που οι φοιτητές Σχολών Μηχανικών πρέπει να διαθέτουν καθώς εγκαταλείπουν το πανεπιστήμιο και σε ποιο βαθμό επάρκειας;» Με τεχνικούς όρους τίθεται η ερώτηση, ποια είναι τα επιθυμητά μαθησιακά αποτελέσματα της εκπαίδευσης των μηχανικών; Ωστόσο, αυτό το ερώτημα αναδεικνύει την απόσταση μεταξύ δύο προφανώς αντικρουόμενων αναγκών. Αφενός της ευθύνης των πανεπιστημίων για να δώσουν στους φοιτητές τους μια σταθερή βάση σε ένα ευρύ φάσμα γνώσεων της επιστήμης των μηχανικών. Αφετέρου, το ερώτημα υπονοεί ότι οι μηχανικοί πρέπει να διαθέτουν μια σειρά από προσωπικές και διαπροσωπικές δεξιότητες που θα τους επιτρέψουν να λειτουργούν σε πραγματικές ομάδες στο μελλοντικό επαγγελματικό περιβάλλον τους με σκοπό την παραγωγή ή/και τα όποια απτά οφέλη για την κοινωνία.
Οι Γνώσεις και Δεξιότητες των Μηχανικών
Ήδη από τη δεκαετία του 1940, έγιναν προσπάθειες για την κωδικοποίηση των μη παραδοσιακών δεξιοτήτων που πρέπει να διαθέτουν οι μηχανικοί. Μια τέτοια προσπάθεια αποτυπώνεται κυρίως στην εργασία των King & Skakoon (2001), οι οποίοι κατέληξαν στους ‘άγραφους νόμους για τους μηχανικούς’, στην ανάγκη ανάπτυξης προσωπικών δεξιοτήτων, όπως η προφορική και γραπτή επικοινωνία, ο προγραμματισμός και η ικανότητα επιτυχούς εργασίας σε οργανισμούς. Επιπλέον, στην εργασία των άγραφων νόμων τονίζεται η σημασία των προσωπικών χαρακτηριστικών, όπως η τάση για δράση, η ακεραιότητα του χαρακτήρα και η αυτοπεποίθηση. Από πολλές απόψεις, ο κατάλογος αυτός εξακολουθεί να ισχύει και για τους σημερινούς μηχανικούς, όπως ίσχυε πριν από μισό περίπου αιώνα.
Την περασμένη δεκαετία πραγματοποιήθηκε μια συντονισμένη προσπάθεια να καλυφθεί το χάσμα μεταξύ της εκπαίδευσης των μηχανικών και της επαγγελματικής πρακτικής, δηλαδή των αναγκών μιας θέσης εργασίας. Μεγάλες εταιρείες μηχανικών, όπως η Μπόινγκ, δημοσίευσαν λίστες επιθυμητών χαρακτηριστικών και ταυτόχρονα αρκετά στελέχη της βιομηχανίας προέτρεπαν για μια νέα προσέγγιση της εκπαίδευσης στα ζητήματα που σχετίζονται με τα προσόντα των μηχανικών. Είναι ενδιαφέρον ότι το Παγκόσμιο Συμβούλιο Χημικών Μηχανικών (World Chemical Engineering Council) συνέταξε κατάλογο το 2004 για τις σημαντικότερες ικανότητες μιας θέσης εργασίας (αποτελεσματική εργασία σε ομάδα, ανάλυση & συγκέντρωση πληροφοριών, επιτυχής επικοινωνία, επίλυση προβλημάτων, κλπ.) καθώς και τα μεγαλύτερα ελλείμματα ικανοτήτων όσον αφορά την εκπαίδευση (επιχειρηματική προσέγγιση, διοικητικές ικανότητες, μέθοδοι διαχείρισης έργων και διασφάλισης ποιότητας, αποτελεσματική επικοινωνία, αρχές μάρκετινγκ, αίσθηση της ηθικής και επαγγελματικής ευθύνης). Η σύγκριση αυτής της λίστας με την αντίστοιχη της Μπόινγκ αλλά και της λίστας του φορέα ΑΒΕΤ, φορέα πιστοποίησης σχολών μηχανικών, καθώς και με πολλές άλλες που έχουν διατυπωθεί τα τελευταία 50 χρόνια, αποδίδουν μια αξιοσημείωτα συνεπή εικόνα των επιθυμητών χαρακτηριστικών, δεξιοτήτων και στάσεων για τους νέους μηχανικούς. Οι απαιτούμενες γνώσεις, δεξιότητες και συμπεριφορές που οι επιχειρήσεις επιθυμούν για τους μηχανικούς περιλαμβάνουν την κατανόηση των θεμελιωδών τεχνικών, του σχεδιασμού και της κατασκευής, του βασικού δηλαδή πλαισίου της εργασίας, αλλά και σε επίπεδο ικανοτήτων την ικανότητα κριτικής και δημιουργικής σκέψης, σωστής επικοινωνίας και υψηλής απόδοσης σε περιβάλλοντα ομαδικής εργασίας.
Αναθεώρηση προγραμμάτων σπουδών & πιστοποίηση προγραμμάτων
Πολλές σχολές διεθνώς, κυρίως σε βιομηχανικές χώρες, προχώρησαν στην αναθεώρηση των προγραμμάτων σπουδών, αν και παρά τις καλές προθέσεις τους οι περισσότερες πρωτοβουλίες δεν είχαν τον προσδοκώμενο θεμελιώδη αντίκτυπο στην εκπαίδευση. Παράλληλα, μια σειρά οργανισμών πιστοποίησης της ποιότητας της εκπαίδευσης για σχολές μηχανικών έχουν διατυπώσει μια σειρά κριτηρίων, όπως ο φορέας ΑΒΕΤ στις ΗΠΑ, ο οργανισμός CAEB στον Καναδά, ο UK-SPEC στο Ηνωμένο Βασίλειο, και το Ευρωπαϊκό EUR-ACE που αποτελεί το πλαίσιο πιστοποίησης προγραμμάτων μηχανικών.
Στο βιβλίο τους οι Crawley, et al. (2014) με τίτλο «Επανεξέταση της εκπαίδευσης των μηχανικών, η προσέγγιση CDIO» προτείνουν ένα ολοκληρωμένο σχέδιο για την επιτυχή αναθεώρηση ενός εκπαιδευτικού προγράμματος μιας σχολής μηχανικών. Δηλαδή, αναδεικνύουν πώς μπορεί να χρησιμοποιηθεί η διδακτέα ύλη ως βάση προσδιορισμού συναίνεσης των ενδιαφερομένων μερών σχετικά με τα αναμενόμενα επίπεδα επάρκειας της γνώσης, των δεξιοτήτων, συμπεριφορών και στάσεων που επιδιώκεται για τους αποφοίτους σχολών μηχανικών. Παρόλο που η διδακτέα ύλη είναι μια γενικευμένη δήλωση, με βάση την προτεινόμενη προσέγγιση, αυτή μπορεί να προσαρμοστεί στις τοπικές ανάγκες ενός συγκεκριμένου προγράμματος.
Το όραμα του έργου CDIO προσδιορίζεται από το πλαίσιο της ‘Σύλληψης – Σχεδιασμού – Εφαρμογής – Λειτουργίας’, συστημάτων του πραγματικού κόσμου, διαδικασιών και προϊόντων. Ουσιαστικά, το σχέδιο που προτείνεται έχει ως γενικούς στόχους να δώσει τη δυνατότητα εκπαίδευσης μηχανικών που να είναι σε θέση:
1. Να αποκτούν μια βαθιά γνώση των τεχνικών θεμελιωδών ζητημάτων.
2. Να οδηγούν τη δημιουργία και καινοτομία για νέα προϊόντα και συστήματα.
3. Να κατανοούν τη σημασία και τις στρατηγικές επιπτώσεις της έρευνας και της τεχνολογίας στην ανάπτυξη της κοινωνίας.
Συμπεράσματα
Η επικοινωνία καθώς και πολλές άλλες προσωπικές ικανότητες των αποφοίτων μηχανικών που προαναφέρθηκαν αποτελούν στην αγορά εργασίας ένα ζητούμενο. Διεθνώς, καταγράφονται ενέργειες και πρωτοβουλίες για τον προσδιορισμό των γνώσεων και ικανοτήτων των μηχανικών, είτε μέσω αναθεώρησης των προγραμμάτων σπουδών ή μέσω της πιστοποίησης των προγραμμάτων. Στην Ελλάδα η Αρχή Διασφάλισης της Ποιότητας στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση επιδιώκει να εισάγει την κουλτούρα αυτή στα πανεπιστήμια, μέσω οδηγιών και τακτικών αξιολογήσεων. Ουσιαστικά, πρόκειται για μια νέα πρόκληση για τα Ελληνικά ιδρύματα που καλούνται να προσφέρουν προγράμματα με επίκεντρο το φοιτητή και αυριανό απόφοιτο μηχανικό, επιστήμονα, επιχειρηματία, στέλεχος ή εργαζόμενο.
Βιβλιογραφία
Accreditation Board of Engineering and Technology (ΑΒΕΤ), Accreditation Criteria and Supporting Documents. (2019). Available at http://www.abet.org/accreditation-criteria-policies-documents/Accessed October 17, 2019.
Canadian Engineering Education Board (CEAB). (2019). Available at http://www.engineerscanada.ca. Accessed October 17, 2019.
Crawley, E.F., Malmqvist, J., Östlund, S., Brodeur, D.R., Edstrom, K. (2014). Rethinking Engineering Education, The CDIO approach. Springer.
Engineering Council. (2004). UK standards for professional engineering competence: The accreditation of higher education programs. Available at http://www.engc.org.uk/professional-qualifications/standards/UK-SPEC. Accessed October 17, 2019.
The EUR-ACE Project. (2013). Available at http://www.eurace.org. Accessed October 17, 2019.
King, W. J., & Skakoon, J. G. (2001). The unwritten laws of engineering, revised and updated. New York: American Society of Mechanical Engineers.
World Chemical Engineering Council. (2004). How does chemical engineering education meet the requirements of employment? Available at http://www.chemengworld.org. Accessed October 17, 2019.
