Το όγδοο δημοψήφισμα στην ιστορία της Ελλάδας θα είναι αυτό της Κυριακής καθώς στη χώρα μας έχουν πραγματοποιηθεί επτά συνολικά δημοψηφίσματα την περίοδο 1920 – 1974.
Κυρίαρχο ερώτημα ήταν το πολιτειακό ζήτημα (βασιλευομένη ή αβασίλευτη Δημοκρατία) καθώς ετέθη σε έξι από αυτά, ενώ μόνο ένα αφορούσε την έγκριση Συντάγματος. Τρία μάλιστα από τα δημοψηφίσματα, διενεργήθηκαν από δικτατορικές κυβερνήσεις.
Τα επτά δημοψηφίσματα στην ιστορία της χώρας όπως τα κατέγραψε η αρχειακή ιστοσελίδα “ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ” (www.sansimera.gr) είναι τα εξής:
Δημοψήφισμα της 22ας Νοεμβρίου 1920
Μεσούσης της Μικρασιατικής Εκστρατείας, η κυβέρνηση του Δημητρίου Ράλλη προκήρυξε δημοψήφισμα «περί επανόδου της Α.Μ. του Βασιλέως Κωνσταντίνου εις την Πατρίδαν» (11 Νοεμβρίου 1920). Το δημοψήφισμα αυτό θεωρήθηκε πλεονασμός, καθ’ότι στις προηγηθείσες εκλογές της 1ης Νοεμβρίου είχε επικρατήσει το Λαϊκό Κόμμα, το οποίο είχε ταχθεί υπέρ της επανόδου του βασιλιά Κωνσταντίνου (είχε παραιτηθεί υπέρ του γιου του Αλέξανδρου το 1917) και το αντιπολιτευόμενο Κόμμα των Φιλελευθέρων είχε παραδεχτεί ότι το δυναστικό είχε λυθεί. Στο δημοψήφισμα της 22ας Νοεμβρίου το ψηφοδέλτιο που ανέγραφε «Κωνσταντίνος» συγκέντρωσε το 98,97% των έγκυρων ψήφων και το «ΟΧΙ» το 1,03%. Ο Κωνσταντίνος επέστρεψε στην Ελλάδα στις 19 Δεκεμβρίου.
Δημοψήφισμα της 13ης Απριλίου 1924
Στις 25 Μαρτίου του 1924 η Βουλή ενέκρινε ψήφισμα «περί εκπτώσεως της Δυναστείας και ανακηρύξεως της Δημοκρατίας» το οποίο είχε υποβάλει η κυβέρνηση του Αλέξανδρου Παπαναστασίου. Υπέρ ψήφισαν οι 283 βουλευτές που ήταν παρόντες, ενώ απείχαν οι προοδευτικοί Φιλελεύθεροι του Γεωργίου Καφαντάρη. Οι αντιβενιζελικές δυνάμεις δεν εκπροσωπούνταν στη Βουλή, καθώς απείχαν από τις εκλογές της 16ης Δεκεμβρίου του 1923. Το ψήφισμα της Βουλής ετέθη σε δημοψήφισμα, το οποίο διενεργήθηκε στις 13 Απριλίου. Το “Ναι” συγκέντρωσε το 69,78% των εγκύρων ψήφων και το “Όχι” το 30,02%. Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος δεν έγινε δεκτό από το Λαϊκό Κόμμα, την κυριότερη αντιβενιζελική παράταξη. Ο βασιλιάς Γεώργιος Β’, που είχε διαδεχθεί τον πατέρα του Κωνσταντίνο Α’ τον Σεπτέμβριο του 1922 αμέσως μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, βρισκόταν στην εξορία από τις 19 Νοεμβρίου του 1923, έναν μήνα μετά το αποτυχημένο φιλοβασιλικό κίνημα των στρατηγών Λεοναρδόπουλου και Γαργαλίδη.
Δημοψήφισμα της 3ης Νοεμβρίου 1935
Μετά το στρατιωτικό κίνημα της 10ης Οκτωβρίου 1935 με επικεφαλής τους υποστράτηγο Αλέξανδρο Παπάγο, υποναύαρχο Δημήτριο Οικονόμου και υποπτέραρχο Γεώργιο Ρέππα και την εκπαραθύρωση του νόμιμου πρωθυπουργού Παναγή Τσαλδάρη, πρωθυπουργός ορκίζεται ο Γεώργιος Κονδύλης, που απολαμβάνει της εμπιστοσύνης μόνο 82 μελών της Βουλής. Αμέσως εγκρίνεται ψήφισμα, με το οποίο καταργείται η Αβασίλευτη Δημοκρατία και ορίζεται η διενέργεια δημοψηφίσματος για την 3η Νοεμβρίου 1935 «περί εγκρίσεως της διά του από 10 Οκτωβρίου ε.ε. ψηφίσματος της Ε’ Εθνικής Συνελεύσεως των Ελλήνων επελθούσης μεταβολής του Πολιτεύματος εις Βασιλευομένην Κοινοβουλευτικήν Δημοκρατίαν». Στη συνέχεια ο παλαιός βενιζελικός στρατηγός κυβερνά με δικτατορικό τρόπο. Στο δημοψήφισμα της 3ης Νοεμβρίου, που καταγγέλθηκε ως νόθο, το “Ναι” συγκέντρωσε το 97,87% των εγκύρων ψήφων και το “Όχι” το 2,13%. Στις 25 Νοεμβρίου ο Γεώργιος Β’ επέστρεψε στην Ελλάδα και ανέλαβε τα καθήκοντά του.
Δημοψήφισμα της 1ης Σεπτεμβρίου 1946
Μετά τις πρώτες μεταπολεμικές εκλογές της 31ης Μαρτίου 1946, η κυβέρνηση του Ντίνου Τσαλδάρη διενεργεί δημοψήφισμα την 1η Σεπτεμβρίου για την επάνοδο του Βασιλιά Γεωργίου Β’ που βρισκόταν εκτός Ελλάδος από την Κατοχή. Σύμφωνα με ψήφισμα της Βουλής, στο δημοψήφισμα θα υπήρχαν δύο ψηφοδέλτια, το ένα θα ανέγραφε «Βασιλεύς Γεώργιος» και το άλλο θα ήταν «λευκό». Το δημοψήφισμα έγινε την 1η Σεπτεμβρίου, σε μία εποχή που ο Εμφύλιος Πόλεμος βρισκόταν στο αρχικό του στάδιο. Υπέρ της επανόδου του βασιλιά ψήφισε το 68,40%, ενώ το λευκό συγκέντρωσε το 31,60% των έγκυρων ψήφων. Το ΚΚΕ με άρθρο του «Ριζοσπάστη» κάλεσε τον ελληνικό λαό να ρίξει «λευκό» στις κάλπες. Οι πολιτικοί αρχηγοί του Κέντρου (Θεμιστοκλής Σοφούλης, Γεώργιος Παπανδρέου, Σοφοκλής Βενιζέλος κ.ά), που είχαν αντιταχθεί στην επάνοδο του βασιλιά, αποδέχθηκαν τη νέα κατάσταση, αν και όπως παραδέχτηκε ο Σοφούλης «το Δημοψήφισμα τούτο στερείται του ηθικού κύρους της αδαβλήτου γνησιότητος». Ο Γεώργιος Β’ επέστρεψε στην Ελλάδα στις 28 Σεπτεμβρίου 1946.
Δημοψήφισμα της 29ης Σεπτεμβρίου 1968
Η στρατιωτική δικτατορία προκηρύσσει δημοψήφισμα για την επικύρωση του νέου Συντάγματος, που είχε συντάξει επιτροπή υπό τον τέως Πρόεδρο του Συμβουλίου Επικρατείας Χαρίλαο Μητρέλια και είχε εγκριθεί από το υπουργικό συμβούλιο. Το “Ναι” συγκέντρωσε το 92,10% των έγκυρων ψηφοδελτίων και το «Όχι» 7,89%. Το δημοψήφισμα χαρακτηρίστηκε «νόθο».
Δημοψήφισμα της 29ης Ιουλίου 1973
Μετά την αποτυχία του βασιλικού κινήματος του Ναυτικού (Μάιος 1973), η στρατιωτική κυβέρνηση αποφασίζει την κατάργηση της μοναρχίας και την εγκαθίδρυση Προεδρικής Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας. Παράλληλα, προβαίνει και σε τροποποιήσεις του Συντάγματος του 1968. Το νέο τροποποιημένο Σύνταγμα αποφασίζεται να τεθεί στην κρίση του ελληνικού λαού δια δημοψηφίσματος. «ΝΑΙ» ψηφίζει το 78,4% του εκλογικού σώματος και «ΟΧΙ» το 21,6%. Πρώτος Πρόεδρος της Δημοκρατίας αναλαμβάνει ο δικτάτορας Γεώργιος Παπαδόπουλος. Το δημοψήφισμα αυτό, όπως και το αντίστοιχο του 1968, χαρακτηρίστηκε ως «νόθο». Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος Β’ βρισκόταν στην εξορία από τις 13 Δεκεμβρίου 1967, μετά την αποτυχία του κινήματος κατά της χούντας, που είχε οργανώσει ο ίδιος.
Δημοψήφισμα της 8ης Δεκεμβρίου 1974
Μετά την επάνοδο της Δημοκρατίας στην Ελλάδα (23 Ιουλίου 1974) και τη σαρωτική επικράτηση της Νέας Δημοκρατίας στις εκλογές της 17ης Νοεμβρίου 1974, ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Γ. Καραμανλής προκηρύσσει δημοψήφισμα για την οριστική λύση του Πολιτειακού Ζητήματος. Στο δημοψήφισμα της 8ης Δεκεμβρίου, υπέρ της Αβασίλευτης Δημοκρατίας καταμετρήθηκε το 69,2% των έγκυρων ψήφων και υπέρ της Βασιλευομένης Δημοκρατίας το 30,8%. Υπέρ της Αβασίλευτης Δημοκρατίας είχαν ταχθεί τα κόμματα της αντιπολίτευσης (ΕΚΝΔ, ΠΑΣΟΚ, Ενωμένη Αριστερά), ενώ η Νέα Δημοκρατία τήρησε ουδέτερη στάση.
Τι προβλέπει η νομοθεσία
Το δημοψήφισμα θα διενεργηθεί με βάση τον νόμο 4023/2011 “Διεύρυνση της άμεσης και συμμετοχικής δημοκρατίας με τη διενέργεια δημοψηφίσματος” του Υπουργείου Εσωτερικών και είναι ερμηνευτικός της παραγράφου 2 του άρθρου 44 του Συντάγματος.
Ειδικότερα, το δημοψήφισμα προκηρύσσεται με Προεδρικό Διάταγμα, και διεξάγεται για δύο λόγους: α) για κρίσιμο εθνικό θέμα το οποίο προσυπογράφεται από το Υπουργικό Συμβούλιο και β) για ψηφισμένο νομοσχέδιο, που ρυθμίζει σοβαρό κοινωνικό ζήτημα, από τον Πρόεδρο της Βουλής.
Ο ψηφοφόρος καλείται να εκφράσει την προτίμησή του στο ερώτημα ή στα ερωτήματα, που καθορίζονται στην απόφαση της Ολομέλειας της Βουλής, με την οποία γίνεται δεκτή η πρόταση για τη διενέργεια δημοψηφίσματος. Στο δημοψήφισμα ψηφίζουν οι Ελληνες και οι Ελληνίδες που είναι γραμμένοι στους εκλογικούς καταλόγους και την ημέρα διεξαγωγής της ψηφοφορίας βρίσκονται εντός των ορίων της Επικράτειας.
Στον δημόσιο διάλογο, επί του ερωτήματος ή των ερωτημάτων που τίθενται στην ψηφοφορία, και, εν γένει, στη διενέργεια του δημοψηφίσματος συμμετέχουν πολιτικά κόμματα, ανεξαρτήτως της εκπροσώπησης τους στη Βουλή ή στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, ενώσεις προσώπων, επιστημονικές, επαγγελματικές ή συνδικαλιστικές οργανώσεις και κάθε άλλη οργάνωση της κοινωνίας των πολιτών.
Τα έσοδα και οι δαπάνες έως τη διεξαγωγή της ψηφοφορίας θεωρούνται εκλογικές, αλλά σε όσους συμμετέχουν στη διενέργεια δημοψηφίσματος δεν διατίθεται κρατική χρηματοδότηση. Ο νόμος θέτει περιορισμούς στη χρηματοδότηση και κάθε άλλου είδους παροχές ή διευκολύνσεις σε όσους συμμετέχουν στη διενέργεια δημοψηφίσματος, ενώ η χρηματοδότηση από το ίδιο φυσικό πρόσωπο δεν επιτρέπεται να υπερβαίνει το ποσό των 5.000 ευρώ.
Επιβάλλεται όριο δαπανών για τη συμμετοχή στη διενέργεια δημοψηφίσματος. Ειδικότερα, οι δαπάνες των πολιτικών κομμάτων δεν επιτρέπεται να υπερβαίνουν το 30% της χρηματοδότησης που διατέθηκε στις τελευταίες γενικές βουλευτικές εκλογές. Οι δαπάνες ενώσεων προσώπων, επιστημονικών, επαγγελματικών ή συνδικαλιστικών οργανώσεων και κάθε άλλης οργάνωσης της κοινωνίας των πολιτών δεν επιτρέπεται να υπερβαίνουν το 50% του ποσού που αποτελεί όριο δαπανών για τα πολιτικά κόμματα.
Δημόσια προβολή
Σύμφωνα με το άρθρο 9 του εν λόγω νόμου, κατά τη διάρκεια της περιόδου από τη δημοσίευση του προεδρικού διατάγματος, με το οποίο προκηρύσσεται η διενέργεια δημοψηφίσματος, έως και την Παρασκευή πριν από τη διεξαγωγή της ψηφοφορίας οι δημόσιοι και οι ιδιωτικοί ραδιοφωνικοί σταθμοί, οι τηλεοπτικοί σταθμοί ελεύθερης λήψης, καθώς οι φορείς παροχής συνδρομητικών και τηλεοπτικών υπηρεσιών κάθε μορφής υποχρεούνται να μεταδίδουν μηνύματα όσων συμμετέχουν στο δημοψήφισμα.
Ο χρόνος που διατίθεται κατανέμεται ισομερώς μεταξύ εκείνων που τάσσονται υπέρ καθεμιάς από τις προσφερόμενες απαντήσεις στο ερώτημα ή στα ερωτήματα. Η μετάδοση των μηνυμάτων και η παρουσίαση της δραστηριότητας διενεργείται δωρεάν και απαλλάσσεται από κάθε τέλος.
Με κριτήριο τη θέση τους στο ερώτημα ή στα ερωτήματα που τίθενται στην κρίση των ψηφοφόρων, τα πολιτικά κόμματα, οι ενώσεις προσώπων, οι επιστημονικές, οι επαγγελματικές ή οι συνδικαλιστικές οργανώσεις και κάθε άλλη οργάνωση της κοινωνίας των πολιτών συμμετέχουν στην αντίστοιχη «Επιτροπή Υποστήριξης».
Για την απόφασή τους ενημερώνεται με την υποβολή σχετικής δήλωσης ο Υπουργός Εσωτερικών εντός τριών ημερών από τη δημοσίευση του προεδρικού διατάγματος, με το οποίο προκηρύσσεται η διενέργεια δημοψηφίσματος.
Το άρθρο 11 προβλέπει ότι κατά τη διάρκεια της περιόδου από τη δημοσίευση του προεδρικού διατάγματος, με το οποίο προκηρύσσεται η διενέργεια δημοψηφίσματος, έως και την ημέρα διεξαγωγής της ψηφοφορίας, απαγορεύεται σε όσους συμμετέχουν σε αυτό:
α) Η ανάρτηση ή η επικόλληση σε εξωτερικούς δημόσιους ή ιδιωτικούς χώρους και σε αυτοκινούμενα μέσα αεροπανό, πανό, αφισών, γιγαντοαφισών και κάθε άλλου είδους υλικού προβολής, εκτός των χώρων της παραγράφου 5 του άρθρου 9, καθώς επίσης η αναγραφή συνθημάτων.
β) Η μετάδοση μηνυμάτων από δημόσιους και ιδιωτικούς ραδιοφωνικούς σταθμούς, τηλεοπτικούς σταθμούς ελεύθερης λήψης, καθώς επίσης από φορείς παροχής συνδρομητικών και τηλεοπτικών υπηρεσιών.
Ψηφοφορία
Το αποτέλεσμα δημοψηφίσματος για κρίσιμο εθνικό θέμα είναι δεσμευτικό, όταν στην ψηφοφορία λάβει μέρος τουλάχιστον το 40% όσων έχουν εγγραφεί στους εκλογικούς καταλόγους, ενώ για ψηφισμένο νομοσχέδιο που ρυθμίζει σοβαρό κοινωνικό ζήτημα απαιτείται η συμμετοχή τουλάχιστον του 50% των ψηφοφόρων.
Η ψηφοφορία διεξάγεται εντός τριάντα ημερών από τη δημοσίευση του Προεδρικού Διατάγματος, με το οποίο προκηρύσσεται το δημοψήφισμα, κατά εκλογικές περιφέρειες, όπως αυτές καθορίζονται κάθε φορά στις διατάξεις του νόμου για την εκλογή βουλευτών. Ημέρα διεξαγωγής της ψηφοφορίας ορίζεται η Κυριακή από τις 7π.μ. έως τις 7μ.μ.
Το εκλογικό σώμα εκφράζει την προτίμηση του σε έντυπο ψηφοδέλτιο με τη χρήση των όρων ΝΑΙ και ΟΧΙ ή με οποιονδήποτε άλλο τρόπο καθορίζει η Ολομέλεια της Βουλής στην απόφαση της για τη διενέργεια δημοψηφίσματος.
Τα ψηφοδέλτια και οι φάκελοι αποστέλλονται στον οικείο Αντιπεριφερειάρχη της περιφερειακής ενότητας της έδρας κάθε Νομού και για την Περιφέρεια Αττικής στον Περιφερειάρχη της το αργότερο πέντε ημέρες πριν από τη διεξαγωγή της ψηφοφορίας και σε αριθμό μεγαλύτερο τουλάχιστον κατά 20% του αριθμού των εγγεγραμμένων ψηφοφόρων σε κάθε εκλογικό τμήμα.
