1. Αλληλεπιδράσεις αστικού τουρισμού και κατοικίας
Οι αλληλεπιδράσεις του αστικού τουρισμού με την κατοικία αποτελούν μια ιδιαίτερα επίκαιρη συζήτηση τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς καθώς και ένα πεδίο άσκησης πολεοδομικών πολιτικών και αρχιτεκτονικών παρεμβάσεων. Τα Χανιά είναι ένας τόπος με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, ένας σημαντικός τουριστικός προορισμός αλλά, ταυτόχρονα, τόπος κατοικίας για διαφορετικές κοινωνικές ομάδες με διαφοροποιημένες ανάγκες. Μπορούν οι σύγχρονες πολεοδομικές πολιτικές για τον τουρισμό και την οικονομικά προσιτή κατοικία να προσαρμοστούν στην περίπτωση της πόλης των Χανίων; Καταθέτουμε κάποιες ενδεικτικές συνεισφορές στη συζήτηση αυτή, όπως προέκυψαν από φοιτητικές διερευνήσεις στη Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Πολυτεχνείου Κρήτης (Εικ. 1-3).
Η πανδημία της Covid-19 αποσταθεροποίησε, μεταξύ πολλών άλλων, τις βεβαιότητες για τη μονοσήμαντη στήριξη τοπικών οικονομιών στον κλάδο του τουρισμού σε παγκόσμια εμβέλεια, ενώ οι μακροχρόνιες επιπτώσεις της πανδημίας περιμένουν να καταγραφούν. Ενδεικτικά, κατά τον πρώτο χρόνο της πανδημίας (2019-2020), οι διεθνείς αεροπορικές αφίξεις στο αεροδρόμιο των Χανίων μειώθηκαν κατά 82%, οι αεροπορικές αφίξεις εσωτερικού μειώθηκαν κατά 56% ενώ η ακτοπλοϊκή κίνηση εσωτερικού στο λιμάνι της Σούδας μειώθηκε κατά 48%.2 Η κρίση της πανδημίας, όπως προηγουμένως η οικονομική κρίση, και πιο πρόσφατα ο πόλεμος, η γεωπολιτική και η ενεργειακή κρίση ή ακόμα και η κλιματική κρίση φέρνουν στο προσκήνιο όλο και πιο συχνά τις τρωτότητες του τουρισμού. Παράλληλα, οι στροφές προς νέες συνθήκες (τηλ-)εργασίας και η νέα ορολογία για «τουρισμό στο σπίτι», τουρίστες μακράς διαμονής, ψηφιακούς νομάδες κ.α. θολώνουν όλο και περισσότερο τα όρια μεταξύ τουρισμού, εργασίας και κατοικίας.
Εδώ και πολλές δεκαετίες, ο τουρισμός αναδύθηκε ως ένας από τους δυναμικότερους και ταχύτερα αναπτυσσόμενους μοχλούς της παγκόσμιας οικονομίας. Η ανάπτυξη αυτή είχε άμεσες και έμμεσες επιπτώσεις σε πολλές πόλεις του κόσμου, με διαφοροποιημένους τρόπους. Από τις πρόσφατες μεταλλαγές του φαινομένου του τουρισμού ξεχωρίζει διεθνώς η ραγδαία ανάπτυξη των βραχυχρόνιων μισθώσεων (π.χ. πλατφόρμες τύπου Airbnb).3 Η ανάπτυξη του τουρισμού στην πόλη μπορεί να οδηγήσει στην αναβάθμιση του δομημένου περιβάλλοντος και να υποστηρίξει την τοπική οικονομική ανάπτυξη αλλά, παράλληλα, να ενεργοποιήσει διαδικασίες «τουριστικού εξευγενισμού», να εκτοπίσει δηλαδή ασθενέστερα οικονομικά στρώματα και λιγότερο εμπορευματικές χρήσεις. Φαινόμενα «τουριστικοποίησης» και «υπερτουρισμού» συχνά οδηγούν σε κοινωνικές εντάσεις λόγω των άμεσων ή έμμεσων πιέσεων στην κατοικία ή της αλλοίωσης γειτονιών και, κατ’ επέκταση, έχουν συνδεθεί με φαινόμενα εχθρότητας προς τους τουρίστες ή «τουρισμοφοβίας» (Εικ. 4-5).
Παράλληλα, πρόσφατες μελέτες με αναφορά στον ελλαδικό και ευρωπαϊκό χώρο, έχουν αναδείξει εκ νέου την κρισιμότητας της πρόσβασης σε προσιτή κατοικία. Στην Ελλάδα, οι συνθήκες της οικονομικής κρίσης και των πολιτικών λιτότητας κατά την τελευταία δεκαετία δημιούργησαν δυσκολίες για εύρεση στέγης καθώς επιβάρυναν το κόστος της στέγασης και τις δαπάνες των νοικοκυριών και, συχνά, οδήγησαν σε συνθήκες στενότητας κατοικίας και στεγαστικής επισφάλειας.4
Τα χαρακτηριστικά του δομημένου περιβάλλοντος και τα ζητήματα της ενέργειας1 δυσχεραίνουν όλο και περισσότερο την πρόσβαση στην προσιτή κατοικία και εντείνουν τις κοινωνικές ανισότητες.
2. Τι κάνουν οι πόλεις στον ευρωπαϊκό και το διεθνή χώρο;
Κατά την τελευταία δεκαετία όλο και περισσότερες πόλεις στον ευρωπαϊκό και το διεθνή χώρο δοκιμάζουν πολεοδομικές πολιτικές και παρεμβάσεις με στόχο την εξισορρόπηση των αναπτυξιακών δυναμικών του τουρισμού με την ανάγκη εξασφάλισης προσιτής κατοικίας. Οι παρεμβάσεις αυτές βασίζονται στο σκεπτικό ότι η πρόσβαση στην προσιτή κατοικία δεν μπορεί να αφεθεί ή να προκύψει μόνο από τις δυνάμεις της ελεύθερης αγοράς, χωρίς κάποιου τύπου δημόσια παρέμβαση. Οι πολιτικές για τον αστικό τουρισμό και την κατοικία κυμαίνονται σε ένα μεγάλο εύρος ανάλογα με τις προτεραιότητες και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της κάθε πόλης: από πολιτικές ρύθμισης και ελέγχου της βραχυχρόνιας μίσθωσης ακινήτων μέχρι πολιτικές ενεργητικής ενίσχυσης της κατοικίας.
Για παράδειγμα, πόλεις όπως η Βαρκελώνη, η Μαδρίτη, το Παρίσι, το Άμστερνταμ, η Νέα Υόρκη, το Τορόντο, το Σαν Φρανσίσκο έχουν προωθήσει νομοθετικές ρυθμίσεις για τη βραχυχρόνια μίσθωση ακινήτων. Κάποιες πόλεις έχουν δοκιμάσει χωρικά εντοπισμένες παρεμβάσεις, όπως η Βαρκελώνη που επιχειρεί την «αποκέντρωση» του αστικού τουρισμού, προωθώντας περιορισμούς στις κεντρικές περιοχές και κατευθύνοντας την τουριστική ανάπτυξη σε λιγότερο κορεσμένες περιοχές. Αντίστοιχα, πόλεις της Ισπανίας, της Πορτογαλίας, της Γερμανίας κ.α. έχουν αναπτύξει πολύπλευρες πολιτικές εξασφάλισης προσιτής κατοικίας.1 Διεθνή δημοσιότητα απέκτησε το 2021 το Βερολίνο με το δημοψήφισμα για την απόσυρση 240.000 διαμερισμάτων από εταιρείες διαχείρισης ακινήτων.
Πιο πρόσφατα οι σχετικές συζητήσεις έχουν ανοίξει και στην Ελλάδα, με κύρια αναφορά στα μεγάλα αστικά κέντρα. Η ρύθμιση της βραχυχρόνιας μίσθωσης ακινήτων άρχισε να ενσωματώνεται στο θεσμικό πλαίσιο το 2016. Μια σειρά από πιλοτικά προγράμματα στέγασης για κοινωνικά ευάλωτες ομάδες έχουν δοκιμαστεί τα τελευταία χρόνια. Στα τέλη του 2021 ανακοινώθηκε το πιλοτικό έργο του Υπουργείου Εργασίας για προσιτή και κοινωνική κατοικία στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη με χρηματοδότηση από το Ταμείο Ανάκαμψης, ενώ η Θεσσαλονίκη ήδη προχωρά με το πρόγραμμα «Προσιτή Κατοικία» και ίδρυση σχετικού φορέα.
3. Τα Χανιά ως ερευνητικό πεδίο για ζητήματα τουρισμού και κατοικίας
Τα Χανιά παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη διερεύνηση των αλληλεπιδράσεων του αστικού τουρισμού με τις ανάγκες για κατοικία λόγω μιας σειράς χαρακτηριστικών, όπως:
• Πρώτον, η συσχέτιση των δημογραφικών χαρακτηριστικών με τις δυναμικές της τουριστικής ανάπτυξης. Σύμφωνα με το ΙΝΣΕΤΕ κατά την πενταετία πριν την πανδημία (2015-2019) οι διεθνείς αεροπορικές αφίξεις στο αεροδρόμιο των Χανίων αυξήθηκαν κατά 21%, φτάνοντας τις 1.141.434 αφίξεις, ενώ η ακτοπλοϊκή κίνηση εσωτερικού στο λιμάνι της Σούδας αυξήθηκε κατά 11%, φτάνοντας τους 1.318.811 διακινηθέντες. Τα ενδεικτικά αυτά μεγέθη φαίνονται δυσανάλογα για μια πόλη με πληθυσμό 53.910 κατοίκων (στην τελευταία απογραφή της ΕΛΣΤΑΤ, 2011). Στην πόλη διαμένει επίσης ένας σημαντικός αριθμός φοιτητών/τριών (υπολογίζονται πάνω από 5.000 στο Πολυτεχνείο Κρήτης και στο ΕΛΜΕΠΑ/ΤΕΙ), η μεγάλη πλειοψηφία των οποίων αναζητά μακροχρόνια διαμονή, με ένα πολύ μικρό ποσοστό να διαμένει σε φοιτητικές εστίες ή συνεργαζόμενα ξενοδοχεία, ενώ αδιευκρίνιστος είναι ο αριθμός των εποχικών εργαζομένων που διαμένουν στην πόλη υποστηρίζοντας την τουριστική σεζόν.
Πίνακας 1: Δυναμικό τουριστικών καταλυμάτων στην Περιφερειακή Ενότητα Χανίων
• Δεύτερον, οι δυναμικές της ανάπτυξης τουριστικών καταλυμάτων και συναφών χρήσεων στην πόλη. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι στην Περιφερειακή Ενότητα Χανίων (σε ευρύτερη δηλαδή κλίμακα από την πόλη των Χανίων) υπάρχουν διαθέσιμες πάνω από 77.000 κλίνες, οι οποίες μόνο εποχικά χρησιμοποιούνται, σύμφωνα με το ΙΝΣΕΤΕ (Πίνακας 1). Και πάλι ενδεικτικά ως προς τη βραχυχρόνια μίσθωση, μια εκτίμηση της Grant Thornton Greece λίγο πριν την πανδημία1 έκανε λόγο για αναλογία των ακινήτων βραχυχρόνιας μίσθωσης ως προς το σύνολο των ακινήτων προς μίσθωση να φθάνει στα Χανιά στο 95%. Αυτό ήταν και το υψηλότερο ποσοστό της έρευνας σε όλη την επικράτεια.
• Τρίτον, οι εκτεταμένες μεταβολές χρήσεων γης επί πολλές δεκαετίες με επίκεντρο την Παλιά Πόλη και το Ενετικό λιμάνι, και η σταδιακή επικράτηση χρήσεων τουρισμού και αναψυχής. Οι μεταβολές των χρήσεων και η αλλαγή του χαρακτήρα του κέντρου της πόλης ήταν αποτέλεσμα τόσο των δυνάμεων της κτηματαγοράς και διαφοροποιημένων σε κλίμακα επενδύσεων όσο και πολεοδομικών πολιτικών με κύρια έμφαση στον τουρισμό και τον πολιτισμό (αναπλάσεις, αποκαταστάσεις μνημείων, αποκεντρώσεις, σαρωτικές πεζοδρομήσεις) – πολιτικές που συνεχίζονται μέχρι σήμερα.
Τα παραπάνω στοιχεία είναι ενδεικτικά τάσεων τουριστικοποίησης στα Χανιά διαχρονικά και με επίκεντρο την Παλιά Πόλη (Εικ. 6-7). Η κοινωνική ένταση γύρω από την τουριστική αξιοποίηση του συγκροτήματος της Πέμπτης Μεραρχίας στο λόφο Καστέλι στην προοπτική της μετατροπής του σε ξενοδοχείο, οι κινητοποιήσεις συλλογικοτήτων και τα αιτήματα της κατάληψης Ρόζα Νέρα, αποτελούν ενδεχομένως την κορυφή του παγόβουνου για ένα κρίσιμο κοινωνικό και πολεοδομικό ζήτημα: σε ποιο βαθμό είναι ανεκτή η ανάπτυξη του τουρισμού και η εμπορευματοποίηση μιας πόλης που επιθυμεί να είναι (πολύ)λειτουργική και αξιοβίωτη;
4. Διερευνήσεις μέσω σχεδιασμού για τα Χανιά
Οι διερευνήσεις φοιτητριών και φοιτητών στηρίζονται στην υπόθεση ότι η προσιτότητα της κατοικίας στα Χανιά αποτελεί ολοένα και μεγαλύτερη πρόσκληση για διαφοροποιημένες κοινωνικές ομάδες. Βασικός προβληματισμός ήταν πώς μπορούν ιδέες και πολιτικές από άλλες πόλεις να συμβάλουν στη διατύπωση προτάσεων παρέμβασης που να είναι σχετικές με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των Χανίων.
4.1 Οι κεντρικές περιοχές
Η Νικολέττα Σπίνου και η Ελένη Στυλιανοπούλου προσέγγισαν κεντρικές περιοχές των Χανίων, αναγνωρίζοντας τέσσερις ενότητες με διακριτό χαρακτήρα (δυτική τάφρος, ανατολική τάφρος, Κουμ Καπί, κέντρο πόλης). Πρότειναν ειδικούς όρους και περιορισμούς για κάθε μια από τις ζώνες με στόχο την ανακατανομή των πιέσεων του τουρισμού, την πολυλειτουργικότητα, την αντιμετώπιση φαινομένων εποχικότητας του τουρισμού και τη δημιουργία ευνοϊκών συνθηκών για την κατοικία. Για τη ρύθμιση του τουρισμού, προτείνουν τον κατά τόπους περιορισμό των αδειοδοτήσεων τουριστικών καταλυμάτων και της βραχυχρόνιας μίσθωσης ακινήτων και τη διερεύνηση οικονομικών κινήτρων και αντικινήτρων υπέρ της μακροχρόνιας μίσθωσης. Για την ενίσχυση και την ποικιλία της κατοικίας, προτείνουν την αναβάθμιση του οικιστικού αποθέματος, τον έλεγχο της ανόδου των ενοικίων, καθώς και την ενίσχυση τοπικών χρήσεων υποστηρικτικών της κατοικίας. Με αναφορά σε ευρωπαϊκές πολιτικές διερευνούν έναν πιο ενεργό ρόλο του Δήμου, κάνοντας λόγο για μια δημοτική δεξαμενή διαμερισμάτων και ακινήτων προς διάθεση με προσιτό ενοίκιο αλλά και για την αξιοποίηση της δημόσιας και δημοτικής περιουσίας με κοινωνικό πρόσημο (Εικ. 8, 9).
4.2 Η περιοχή Τοπανά
Η Βασιλική Μπρίγκου και η Μυρτιδιώτισσα Παγωμενάκη εστίασαν στην περιοχή Τοπανά, στο δυτικό τμήμα της Παλιάς Πόλης. Διαπίστωσαν ότι στην περιοχή κυριαρχούν οι χρήσεις τουρισμού και αναψυχής και κατέγραψαν αφηγήσεις περί ερήμωσης κατά τους χειμερινούς μήνες και υπερκορεσμού, όχλησης και καθημερινών δυσκολιών κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Για τον έλεγχο της βραχυχρόνιας μίσθωσης ακινήτων προτείνουν ρύθμιση που να την επιτρέπει μόνο εφόσον οι ιδιοκτήτες διαμένουν στο ακίνητο. Για την ενίσχυση της κατοικίας προτείνουν προγράμματα συντήρησης και αναβάθμισης του κτιριακού αποθέματος, και αξιοποίηση κενών κτιρίων με δημοτική πρωτοβουλία. Προτείνουν επίσης την ελεγχόμενη προσθήκη νέας κατοικίας στην περιοχή με τη μορφή μικρής κλίμακας ξενώνων για ηλικιωμένους, φοιτητές, ευάλωτες κοινωνικές ομάδες και συλλογική/συνεργατική κατοικία (co-housing). Σημαντική για την καθημερινότητα θεωρείται η ενίσχυση χρήσεων που θα μπορούσαν να υποστηρίξουν την κατοικία, όπως κέντρο γειτονιάς και υπηρεσίες για ηλικιωμένους και παιδιά, φαρμακείο, κοινωνικό παντοπωλείο και εμπόριο κάλυψης βασικών αναγκών (Εικ. 10, 11).
4.3 Η γειτονιά της Σπλάντζιας
Η Διονυσία Καζούλη και η Κατερίνα Καπιδάκη επικεντρώθηκαν στην περιοχή της Σπλάντζιας στο ανατολικό κομμάτι της Παλιάς Πόλης. Στην περιοχή καταγράφονται αυξανόμενες δραστηριότητες τουρισμού και αναψυχής, αλλά η κατοικία και ο χαρακτήρας της γειτονιάς παραμένουν, μαζί με αρκετά κενά κτίρια. Σημαντικό εύρημα ήταν η κοινωνική διαβάθμιση της κατοικίας που αναφέρεται σε κατοίκους διαφορετικού εισοδήματος και τύπου νοικοκυριών. Σε πολεοδομικό επίπεδο, προτείνουν περιορισμούς ως προς την κλίμακα και τον αριθμό κλινών των τουριστικών καταλυμάτων. Για τη ρύθμιση της βραχυχρόνιας μίσθωσης ακινήτων, προτείνουν οικονομικά και φορολογικά κίνητρα υπέρ της μακροχρόνιας μίσθωσης και μέτρα χρονικού περιορισμού. Αναφέρονται σε προγράμματα επισκευής, συντήρησης και αναβάθμισης του οικιστικού αποθέματος με τη συμμετοχή των κατοίκων και μέριμνα για την παραμονή τους μετά την ανάπλαση. Για την περαιτέρω τόνωση της κατοικίας, διερευνούν την ενεργοποίηση κενών κτιρίων με χρήσεις προσιτής κατοικίας, μικρούς ξενώνες, μονάδες συλλογικής/συνεργατικής κατοικίας (co-housing), καθώς και μια κοινοτική βιβλιοθήκη, η αναβάθμιση του πρασίνου γειτονιάς και αστικές καλλιέργειες (Εικ. 12, 13).
4.4 Το Κουμ Καπί
Η Αφροδίτη Λυδάκη εστίασε στην περιοχή του Κουμ Καπί, μια περιοχή με τουριστικοποιημένη παραλιακή ζώνη, αλλά αρκετή κατοικία. Η έρευνα στο πεδίο κατέγραψε ενδείξεις υψηλών ποσοστών ιδιοκατοίκησης, τη μικρή κλίμακα της κατοικίας και ποικιλία ως προς την κοινωνική σύνθεση των κατοίκων. Παράλληλα, κατέγραψε πιέσεις για τουριστική ανάπτυξη με νέα ξενοδοχεία και έντονη παρουσία ακινήτων βραχυχρόνιας μίσθωσης (Εικ. 14, 15, 16).
Σε θεσμικό επίπεδο προτείνει ειδικούς όρους και περιορισμούς για την κλίμακα και την ένταση της τουριστικής δραστηριότητας, ιδιαίτερα στην παραλιακή ζώνη. Προτείνει επιπλέον τη χωρική κατεύθυνση της βραχυχρόνιας μίσθωσης ακινήτων στα ήδη τουριστικοποιημένα κομμάτια και τη διατήρηση του χαρακτήρα γειτονιάς όπου ακόμα υπάρχει. Ως απάντηση στην εποχικότητα του τουρισμού διερευνάται η προσωρινή διάθεση ξενοδοχειακών μονάδων σε εργαζόμενους στην εκπαίδευση.
Για τον εμπλουτισμό και την τόνωση της κατοικίας προβλέπεται η αξιοποίηση κενών κτιρίων, η σημειακή προσθήκη κοινωνικής κατοικίας και μικρής κλίμακας ξενώνες καθώς και η ενίσχυση υποστηρικτικών χρήσεων όπως το τοπικό εμπόριο γειτονιάς και ένα αναγνωστήριο.
4.5 Τα Ταμπακαριά της Χαλέπας
Ο Παντελής Κούρτης, η Ναταλία Κωστακιώτη, η Χρυσούλα Παλαμίδα και ο Παναγιώτης Πινήρος εστίασαν στην περιοχή των Ταμπακαριών στη Χαλέπα. Η περιοχή βρίσκεται σε διαδικασίες μετασχηματισμού λόγω νέων χρήσεων αναψυχής και τουρισμού, υπερτοπικού πολιτισμού και νέας κατοικίας με ποιοτικά χαρακτηριστικά. Οι παρεμβάσεις στοχεύουν να εξισορροπήσουν τις έντονες πιέσεις για τουριστική ανάπτυξη με ανάγκες για προσιτή κατοικία. Προτείνουν την οργάνωση της περιοχής σε ζώνες με ειδικούς όρους και περιορισμούς για τα τουριστικά καταλύματα και τη βραχυχρόνια μίσθωση ακινήτων, αλλά και ρυθμίσεις ως προς τη χρονική διάρκεια της μίσθωσης και τις διαδικασίες αδειοδότησης. Για την ενίσχυση της κατοικίας οι προτάσεις εξειδικεύονται στις ιδιαίτερες τυπολογίες του κτιριακού αποθέματος και διερευνούν την ανάμιξη προσωρινών και μόνιμων χρήσεων κατοικίας και τουρισμού σε κτίρια με ανεξάρτητες εισόδους λόγω της υψομετρικής διαφοράς. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι προτάσεις για την αξιοποίηση κενών κτιρίων – ανάμεσά τους και σημαντικά μνημεία όπως η Γαλλική Σχολή και η κατοικία του Ύπατου Αρμοστή – για κοινωνική, προσιτή και συλλογική/συνεργατική κατοικία (co-housing) (Εικ. 17).
5. Χρειάζεται πολεοδομική παρέμβαση για τον τουρισμό και την προσιτή κατοικία;
Οι παραπάνω πολεοδομικές παρεμβάσεις, όπως προέκυψαν από εκπαιδευτικές διερευνήσεις στη Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πολυτεχνείου Κρήτης, αποτελούν ενδεικτικές ιδέες για τη συνδυασμένη ρύθμιση του αστικού τουρισμού με την εξασφάλιση προσιτής κατοικίας στα Χανιά. Οι ιδέες αυτές εγείρουν μια σειρά από ερωτήματα. Για παράδειγμα, ως προς διαφοροποιημένα συμφέροντα γύρω από την εκμετάλλευση της ιδιοκτησίας, ή ως προς τις συγκρούσεις μεταξύ τουριστικών καταλυμάτων και βραχυχρόνιας μίσθωσης, ή ως προς τον αντίκτυπο που μπορεί να έχει η ρύθμιση κεντρικών περιοχών για το ευρύτερο πολεοδομικό συγκρότημα. Σε κάθε περίπτωση, οι διερευνήσεις αυτές αναδεικνύουν την ανάγκη για:
• συνειδητοποίηση των αλληλεπιδράσεων του τουρισμού με την κατοικία και την κατανόησή τους ως κρίσιμο πολεοδομικό και κοινωνικό ζήτημα και ως πεδίο άσκησης πολιτικής,
• συστηματική έρευνα και τεκμηρίωση των μεταλλαγών του τουρισμού, των πιέσεων που δημιουργεί αλλά και των αναγκών σε κατοικία για διαφορετικές κοινωνικές ομάδες,
• κατ’ επέκταση, τη διατύπωση και δημόσια διαβούλευση πολεοδομικών πολιτικών.
Οι καινοτόμες πολιτικές που προωθούνται στον ευρωπαϊκό και το διεθνή χώρο επαναφέρουν σήμερα με ένταση το αίτημα για πόλεις που να είναι βιώσιμες και αξιοβίωτες. Τόσο οι τοπικές όσο και οι διεθνείς εμπειρίες αναδεικνύουν την ανάγκη για δημόσια παρέμβαση σε τομείς όπως η κατοικία όπου η ελεύθερη αγορά δυσκολεύεται ή δεν μπορεί να καλύψει τις πολλές και διαφοροποιημένες κοινωνικά ανάγκες που προκύπτουν. Μάλιστα, ενδιαφέρον παρουσιάζει ότι η δημόσια αυτή παρέμβαση μοιάζει να αποσυνδέεται όλο και περισσότερο από κάποια κεντρική διοίκηση και να αποτελεί πεδίο άσκησης πολιτικής από την τοπική αυτοδιοίκηση, σε διαλεκτική σχέση με την κοινωνία των πολιτών και «από-τα-κάτω» εγχειρήματα.
Η συζήτηση για τις πολιτικές αυτές έχει ήδη ανοίξει στην Ελλάδα. Στα Χανιά, ο αστικός τουρισμός στήριξε για πολλές δεκαετίες την τοπική οικονομία και κοινωνία με καθοριστικές συνέπειες για το αστικό και περιαστικό περιβάλλον και το τοπίο. Οι ανατροπές που έφερε η πανδημία της Covid-19, οι τρέχουσες γεωπολιτικές ανατροπές, καθώς και οι ολοένα πιο συχνά εμφανιζόμενες κρίσεις θέτουν νέα δεδομένα τόσο για τον τουρισμό όσο και για την κατοικία. Πέρα από την κυρίαρχη αφήγηση για τα Χανιά ως διεθνή τουριστικό προορισμό, έχει σημασία η ανάδειξη τους και ως έναν βιώσιμο και αξιοβίωτο τόπο. Η εξισορρόπηση του αστικού τουρισμού με τις ανάγκες για προσιτή κατοικία και τους ρυθμούς της καθημερινότητας είναι μια συζήτηση που μπορεί να τεθεί στο πεδίο της πολεοδομικής παρέμβασης.
1. Η ομάδα αποτελείται από τις/τους: Διονυσία Καζούλη, Κατερίνα Καπιδάκη, Παντελής Κούρτης, Ναταλία Κωστακιώτη, Αφροδίτη Λυδάκη, Βασιλική Μπρίγκου, Μυρτιδιώτισσα Παγωμενάκη, Χρυσούλα Παλαμίδα, Παναγιώτης Πινήρος, Νικολέττα Σπίνου και Ελένη Στυλιανοπούλου. Ειδικά Θέματα Αστικής Θεωρίας και Σχεδιασμού (2021-2022), 7ο εξάμηνο. Διδάσκων (ΕΣΠΑ) Λουκάς Τριάντης, δρ. αρχιτέκτονας-πολεοδόμος.
2. Βλ. ΙΝΣΕΤΕ (2021) Περιφέρεια Κρήτης. Ετήσια Έκθεση ανταγωνιστικότητας και διαρθρωτικής προσαρμογής στον τομέα του τουρισμού για το έτος 2020.
3. Βλ. Μπαλαμπανίδης Δ., Παπατζανή Ε. και Πέττας Δ. (2021) Το Airbnb στην πόλη. Ευκαιρία ή απειλή; Αθήνα: Εκδόσεις Πόλις.
4. Βλ. Σιατίτσα, Δ. (2019) Που ζεις; Κατοικία στην Ελλάδα: Επιπτώσεις της λιτότητας και προοπτικές. Αθήνα: Ίδρυμα Ρόζα Λούξεμπορυργκ.
5. Βλ. Βαταβάλη, Φ. και Χατζηκωνσταντίνου, Ε. (2018) Γεωγραφίες της ενεργειακής φτώχειας στην Αθήνα της Κρίσης. Αθήνα: Angelus Novus.
6. Η προσιτή ή οικονομικά προσιτή κατοικία (affordable housing) ορίζεται «ως συνάρτηση κόστους στέγασης και εισοδήματος, και μπορεί να χαρακτηριστεί ως τέτοια «όταν οι στεγαστικές δαπάνες (περιλαμβανομένων και των παγίων λειτουργικών δαπανών) αφήνουν επαρκές εισόδημα για τις υπόλοιπες βασικές ανάγκες αξιοπρεπούς διαβίωσης». Βλ. Χατζηπροκοπίου Π., Καραγιάννη Μ., Καψάλη Μ. (2021) Οικονομικά και Κοινωνικά Προσιτή Κατοικία στη Θεσσαλονίκη – Επιτελική Περίληψη Ερευνητικού Έργου ΑΠΘ. Θεσσαλονίκη: Αναπτυξιακή Μείζονος Αστικής Θεσσαλονίκης Ανώνυμη Εταιρεία – Αναπτυξιακός Οργανισμός Τοπικής Αυτοδιοίκησης – ΜΑΘ ΑΕ ΑΟΤΑ, Απρίλιος 2021, σελ. 9, με αναφορά στη Eurostat.
7. Grant Thornton Greece (2019) Οικονομία διαμοιρασμού: κοινωνικές επιπτώσεις και ρυθμιστικές παρεμβάσεις.
