Έρευνες χωρίς ελεγκτικούς μηχανισμούς για εξορύξεις υδρογονανθράκων στην Κρήτη

Μέσα στο πρώτο τρίμηνο του 2021 αναμένεται να μεταβεί ανοιχτά της θαλάσσιας περιοχής νότια της Κρήτης ερευνητικό σκάφος προκειμένου να συλλέξει γεωφυσικά δεδομένα στο πλαίσιο των ερευνών για υδρογονάνθρακες.

Στο μεταξύ, μια από τις κύριες ανησυχίες – ενστάσεις που έχουν εκφράσει περιβαλλοντικές οργανώσεις, την οποία αναγνωρίζει ρητά και η μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων του έργου, είναι η σοβαρή όχληση που προκαλούν οι έρευνες στα θαλάσσια θηλαστικά που συναντώνται στη συγκεκριμένη περιοχή. Την ίδια στιγμή, κι ενώ οι έρευνες έχουν δρομολογηθεί, ακόμα δεν έχουν συσταθεί η Διακριτή Μονάδα Περιβάλλοντος και το Παρατηρητήριο για το Περιβάλλον και την Ασφάλεια της Ερευνας, που σύμφωνα με τον σχεδιασμό θα αναλάβουν να επιβλέπουν την εξέλιξη των ερευνών και την τήρηση των όρων για την προστασία του περιβάλλοντος.

Τα παραπάνω έγιναν γνωστά, μεταξύ άλλων, στο πλαίσιο της ενημέρωσης της Επιτροπής Περιβάλλοντος της Περιφέρειας Κρήτης, την οποία πραγματοποίησε η Δρ Αννα Καγιαμπάκη από τη Διεύθυνση Περιβάλλοντος και Χωρικού Σχεδιασμού της Περιφέρειας Κρήτης. Υπενθυμίζεται ότι μισθώτριες εταιρείες του δικαιώματος έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων, που έχουν υπογράψει σύμβαση με την Ελληνική Διαχειριστική Εταιρεία Υδρογονανθράκων Α.Ε. (η οποία έχει ως μοναδικό μέτοχο το ελληνικό κράτος), είναι οι πετρελαϊκοί “κολοσσοί” TOTAL (40%) και EXXON MOBIL (40%), ενώ το υπόλοιπο 20% το κατέχουν τα Ελληνικά Πετρέλαια. Ενα από τα σημεία που εξαρχής προβλημάτισαν ιδιαίτερα τους υποστηρικτές του έργου είναι τα μεγάλα βάθη που συναντώνται στην θαλάσσια περιοχή δυτικά και νοτιοδυτικά της Κρήτης, τα οποία κυμαίνονται από 2.500 έως 4.500 μ. και από 1.900 έως 4.500 μ. αντίστοιχα.

Παράλληλα, όπως έχουν επισημάνει πολλές περιβαλλοντικές οργανώσεις η περιοχή γειτνιάζει με θαλάσσιες και χερσαίες προστατευόμενες περιοχές, ενώ σημαντικά θαλάσσια είδη όπως τα δελφίνια, οι φώκιες, οι χελώνες και κητώδη, όπως η πτεροφάλαινα, ο ζιφιός και ο φυσητήρας, απειλούνται σοβαρά από τις εξορύξεις. Μάλιστα δυτικά της Κρήτης η θαλάσσια περιοχή έχει αναγνωριστεί ως «διεθνούς προτεραιότητας κρίσιμο ενδιαίτημα για κητώδη», ενώ νότια του νησιού η περιοχή θεωρείται «οικολογικά και βιολογικά σημαντική περιοχή», σύμφωνα με τη Διεθνή Σύμβαση για τη Βιολογική Ποικιλότητα.

ΜΟΝΑΔΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

Να σημειωθεί ότι η Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ), που εγκρίθηκε με ΚΥΑ πριν της υπογραφής των συμβάσεων μίσθωσης, προβλέπει τη σύσταση Διακριτής Μονάδας Περιβάλλοντος, η οποία θα αναλάβει τη μέριμνα για την πρόληψη, τον περιορισμό και την αντιμετώπιση των επιπτώσεων στο περιβάλλον. Πάντως όπως υπογραμμίστηκε, κατά την παρουσίαση, η εν λόγω Μονάδα, την ευθύνη σύσταση της οποίας έχουν οι εμπλεκόμενες εταιρείες, δεν έχει ακόμα διαμορφωθεί και αναμένεται να συσταθεί πριν τις εργασίες στο πεδίο. Όταν αυτό γίνει, η Διακριτή Μονάδα Περιβάλλοντος θα εποπτεύεται από Ελληνική Διαχειριστική Εταιρεία Υδρογονανθράκων. Μεταξύ άλλων, προβλέπεται, η εγκατάσταση στην Κρήτη τοπικού συντονιστή που θα λειτουργήσει ως σημείο επαφής με τους τοπικούς παράγοντες καθώς και η δημιουργία ιστοσελίδας που θα παρέχει ενημέρωση και πληροφορίες για το έργο. Σύμφωνα με τον σχεδιασμό που έχει γίνει γνωστό, η πρώτη δοκιμαστική γεώτρηση προσδιορίζεται χρονικά μεταξύ 2025-2027.

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ

Πάντως, ακόμα και στο στάδιο των σεισμικών ερευνών οι περιβαλλοντικοί κίνδυνοι είναι μεγάλοι. Ειδικότερα, όπως αναφέρθηκε στην ενημέρωση που έγινε από τη Δρ Αννα Καγιαμπάκη αλλά και αναγνωρίζεται από τη Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, «ανάλογα με τη δύναμη των παλμών, οι θαλάσσιες σεισμικές έρευνες μπορεί να δημιουργήσουν σημαντικό υποβρύχιο θόρυβο, ενώ ο έντονος θόρυβος έχει τη δυνατότητα να επηρεάσει πλήθος θαλάσσιων οργανισμών, συμπεριλαμβανομένων των θαλάσσιων θηλαστικών, των κεφαλόποδων, των χελωνών, των ψαριών και του ζωοπλαγκτού». Ειδικότερα, για τα κητώδη προβλέπεται, μεταξύ άλλων, η εξασφάλιση Επαρκούς αριθμού κατάλληλα εκπαιδευμένων παρατηρητών επί του σκάφους, για τον εντοπισμό με οπτικά και ακουστικά μέσα θαλάσσιων θηλαστικών και διακοπή των ηχοβολισμών, σε περίπτωση προσέγγισής τους.

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ

Κατά την παρουσίαση επισημάνθηκε επίσης ότι στις περιφέρειες της χώρας, εφόσον επί του εδάφους, υπεδάφους παράκτιας περιοχής ή θαλάσσιας ζώνης, διοικητικής ευθύνης αυτών, ασκούνται δραστηριότητες έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων, με απόφαση των Υπουργών Εσωτερικών και Περιβάλλοντος και Ενέργειας, δημιουργούνται Περιφερειακά Παρατηρητήρια για το Περιβάλλον και την Ασφάλεια της Έρευνας και της Εκμετάλλευσης Υδρογονανθράκων. Τα Παρατηρητήρια αυτά έχουν συμβουλευτικό ρόλο σε ζητήματα προστασίας του περιβάλλοντος και ασφάλειας των προγραμμάτων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων εντός της Περιφέρειας δραστηριοποίησής τους, με σκοπό την κάλυψη των αναγκών σε συμβουλευτικές υπηρεσίες τεχνικής φύσης και την ενίσχυση της διαφάνειας στα εν λόγω ζητήματα εντός της Περιφέρειας. Μπορούν να συστήνουν ομάδες εργασίας, να συνεργάζονται με εκπαιδευτικά και ερευνητικά ιδρύματα και να αναθέτουν τεχνικές μελέτες σε τρίτους, ενώ μια από τις βασικές τους αρμοδιότητες είναι η παρακολούθηση της τήρησης των περιβαλλοντικών όρων των προγραμμάτων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων και των επιπτώσεών τους στην κατάσταση του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος. Ωστόσο, για την χρηματοδότηση των Παρατηρητηρίων, η οποία καθορίζεται από τον Ν. 4602/2019 εκκρεμεί ακόμα η έκδοση σχετικής ΚΥΑ. ΑΝΤΑΠΟΔΟΤΙΚΑ Κατά τη διάρκεια της παρουσίασης που έγινε στην Επιτροπή Περιβάλλοντος της Περιφέρειας Κρήτης έγινε λόγος και για τη φορολογία και τα ανταποδοτικά που προβλέπονται να καταβάλλουν οι συν-μισθωτές. Ειδικότερα για τη φορολογία αναφέρθηκε ότι προβλέπεται ειδικός φόρος εισοδήματος με συντελεστή 20% και περιφερειακός φόρος με συντελεστή 5% επί του καθαρού φορολογητέου εισοδήματος. Επίσης αναφέρθηκε ότι οι συν-μισθωτές θα πρέπει να καταβάλλουν στρεμματικές αποζημιώσεις: 15 ευρώ ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο της συμβατικής περιοχής ετησίως κατά τη διάρκεια του σταδίου ερευνών (πρώτη φάση), 20 ευρώ ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο της συμβατικής περιοχής ετησίως κατά τη διάρκεια του σταδίου ερευνών (δεύτερη φάση), 25 ευρώ ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο της συμβατικής περιοχής ετησίως κατά τη διάρκεια του σταδίου ερευνών (τρίτη φάση) και επιπλέον 200 ευρώ ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο της συμβατικής περιοχής ετησίως καθ’ όλη τη διάρκεια του σταδίου εκμετάλλευσης.

ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ

Να σημειώσουμε πάντως ότι η απόφαση για εξορύξεις νότια και νοτιοδυτικά της Κρήτης έχει προκαλέσει μεγάλες αντιδράσεις. Είναι χαρακτηριστικό ότι έπειτα από καμπάνια της WWF είχαν συγκεντρωθεί μέχρι τις αρχές του 2020 50.000 υπογραφές πολιτών που ζητούσαν να μην προχωρήσουν οι εξορύξεις στις ελληνικές θάλασσες. Παράλληλα, 100 διακεκριμένοι θαλάσσιοι επιστήμονες, ερευνητικοί οργανισμοί και περιβαλλοντικοί φορείς από όλον τον κόσμο, κάνουν έκκληση ζητώντας να ακυρωθούν τα σχέδια εξόρυξης υδρογονανθράκων στην Ελληνική Τάφρο, όπου αποτελεί μια περιοχή με παγκόσμια οικολογική σημασία. Η WWF χαρακτηρίζει πισωγύρισμα τα ορυκτά καύσιμα που ευθύνονται και για την κλιματική αλλαγή και τονίζει ότι οι μεγάλοι χαμένοι από τις εξορύξεις θα είναι ο τουρισμός, η αλιεία και οι τοπικές κοινωνίες.

Μέσα στο πρώτο τρίμηνο του 2021 αναμένεται να μεταβεί ανοιχτά της θαλάσσιας περιοχής νότια της Κρήτης ερευνητικό σκάφος προκειμένου να συλλέξει γεωφυσικά δεδομένα στο πλαίσιο των ερευνών για υδρογονάνθρακες. Στο μεταξύ, μια από τις κύριες ανησυχίες – ενστάσεις που έχουν εκφράσει περιβαλλοντικές οργανώσεις, την οποία αναγνωρίζει ρητά και η μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων του έργου, είναι η σοβαρή όχληση που προκαλούν οι έρευνες στα θαλάσσια θηλαστικά που συναντώνται στη συγκεκριμένη περιοχή. Την ίδια στιγμή, κι ενώ οι έρευνες έχουν δρομολογηθεί, ακόμα δεν έχουν συσταθεί η Διακριτή Μονάδα Περιβάλλοντος και το Παρατηρητήριο για το Περιβάλλον και την Ασφάλεια της Ερευνας, που σύμφωνα με τον σχεδιασμό θα αναλάβουν να επιβλέπουν την εξέλιξη των ερευνών και την τήρηση των όρων για την προστασία του περιβάλλοντος. Τα παραπάνω έγιναν γνωστά, μεταξύ άλλων, στο πλαίσιο της ενημέρωσης της Επιτροπής Περιβάλλοντος της Περιφέρειας Κρήτης, την οποία πραγματοποίησε η Δρ Αννα Καγιαμπάκη από τη Διεύθυνση Περιβάλλοντος και Χωρικού Σχεδιασμού της Περιφέρειας Κρήτης. Υπενθυμίζεται ότι μισθώτριες εταιρείες του δικαιώματος έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων, που έχουν υπογράψει σύμβαση με την Ελληνική Διαχειριστική Εταιρεία Υδρογονανθράκων Α.Ε. (η οποία έχει ως μοναδικό μέτοχο το ελληνικό κράτος), είναι οι πετρελαϊκοί “κολοσσοί” TOTAL (40%) και EXXON MOBIL (40%), ενώ το υπόλοιπο 20% το κατέχουν τα Ελληνικά Πετρέλαια. Ενα από τα σημεία που εξαρχής προβλημάτισαν ιδιαίτερα τους υποστηρικτές του έργου είναι τα μεγάλα βάθη που συναντώνται στην θαλάσσια περιοχή δυτικά και νοτιοδυτικά της Κρήτης, τα οποία κυμαίνονται από 2.500 έως 4.500 μ. και από 1.900 έως 4.500 μ. αντίστοιχα. Παράλληλα, όπως έχουν επισημάνει πολλές περιβαλλοντικές οργανώσεις η περιοχή γειτνιάζει με θαλάσσιες και χερσαίες προστατευόμενες περιοχές, ενώ σημαντικά θαλάσσια είδη όπως τα δελφίνια, οι φώκιες, οι χελώνες και κητώδη, όπως η πτεροφάλαινα, ο ζιφιός και ο φυσητήρας, απειλούνται σοβαρά από τις εξορύξεις. Μάλιστα δυτικά της Κρήτης η θαλάσσια περιοχή έχει αναγνωριστεί ως «διεθνούς προτεραιότητας κρίσιμο ενδιαίτημα για κητώδη», ενώ νότια του νησιού η περιοχή θεωρείται «οικολογικά και βιολογικά σημαντική περιοχή», σύμφωνα με τη Διεθνή Σύμβαση για τη Βιολογική Ποικιλότητα.

ΜΟΝΑΔΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

Να σημειωθεί ότι η Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ), που εγκρίθηκε με ΚΥΑ πριν της υπογραφής των συμβάσεων μίσθωσης, προβλέπει τη σύσταση Διακριτής Μονάδας Περιβάλλοντος, η οποία θα αναλάβει τη μέριμνα για την πρόληψη, τον περιορισμό και την αντιμετώπιση των επιπτώσεων στο περιβάλλον. Πάντως όπως υπογραμμίστηκε, κατά την παρουσίαση, η εν λόγω Μονάδα, την ευθύνη σύσταση της οποίας έχουν οι εμπλεκόμενες εταιρείες, δεν έχει ακόμα διαμορφωθεί και αναμένεται να συσταθεί πριν τις εργασίες στο πεδίο. Όταν αυτό γίνει, η Διακριτή Μονάδα Περιβάλλοντος θα εποπτεύεται από Ελληνική Διαχειριστική Εταιρεία Υδρογονανθράκων. Μεταξύ άλλων, προβλέπεται, η εγκατάσταση στην Κρήτη τοπικού συντονιστή που θα λειτουργήσει ως σημείο επαφής με τους τοπικούς παράγοντες καθώς και η δημιουργία ιστοσελίδας που θα παρέχει ενημέρωση και πληροφορίες για το έργο. Σύμφωνα με τον σχεδιασμό που έχει γίνει γνωστό, η πρώτη δοκιμαστική γεώτρηση προσδιορίζεται χρονικά μεταξύ 2025-2027.

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ

Πάντως, ακόμα και στο στάδιο των σεισμικών ερευνών οι περιβαλλοντικοί κίνδυνοι είναι μεγάλοι. Ειδικότερα, όπως αναφέρθηκε στην ενημέρωση που έγινε από τη Δρ Αννα Καγιαμπάκη αλλά και αναγνωρίζεται από τη Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, «ανάλογα με τη δύναμη των παλμών, οι θαλάσσιες σεισμικές έρευνες μπορεί να δημιουργήσουν σημαντικό υποβρύχιο θόρυβο, ενώ ο έντονος θόρυβος έχει τη δυνατότητα να επηρεάσει πλήθος θαλάσσιων οργανισμών, συμπεριλαμβανομένων των θαλάσσιων θηλαστικών, των κεφαλόποδων, των χελωνών, των ψαριών και του ζωοπλαγκτού». Ειδικότερα, για τα κητώδη προβλέπεται, μεταξύ άλλων, η εξασφάλιση Επαρκούς αριθμού κατάλληλα εκπαιδευμένων παρατηρητών επί του σκάφους, για τον εντοπισμό με οπτικά και ακουστικά μέσα θαλάσσιων θηλαστικών και διακοπή των ηχοβολισμών, σε περίπτωση προσέγγισής τους.

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ

Κατά την παρουσίαση επισημάνθηκε επίσης ότι στις περιφέρειες της χώρας, εφόσον επί του εδάφους, υπεδάφους παράκτιας περιοχής ή θαλάσσιας ζώνης, διοικητικής ευθύνης αυτών, ασκούνται δραστηριότητες έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων, με απόφαση των Υπουργών Εσωτερικών και Περιβάλλοντος και Ενέργειας, δημιουργούνται Περιφερειακά Παρατηρητήρια για το Περιβάλλον και την Ασφάλεια της Έρευνας και της Εκμετάλλευσης Υδρογονανθράκων. Τα Παρατηρητήρια αυτά έχουν συμβουλευτικό ρόλο σε ζητήματα προστασίας του περιβάλλοντος και ασφάλειας των προγραμμάτων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων εντός της Περιφέρειας δραστηριοποίησής τους, με σκοπό την κάλυψη των αναγκών σε συμβουλευτικές υπηρεσίες τεχνικής φύσης και την ενίσχυση της διαφάνειας στα εν λόγω ζητήματα εντός της Περιφέρειας. Μπορούν να συστήνουν ομάδες εργασίας, να συνεργάζονται με εκπαιδευτικά και ερευνητικά ιδρύματα και να αναθέτουν τεχνικές μελέτες σε τρίτους, ενώ μια από τις βασικές τους αρμοδιότητες είναι η παρακολούθηση της τήρησης των περιβαλλοντικών όρων των προγραμμάτων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων και των επιπτώσεών τους στην κατάσταση του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος. Ωστόσο, για την χρηματοδότηση των Παρατηρητηρίων, η οποία καθορίζεται από τον Ν. 4602/2019 εκκρεμεί ακόμα η έκδοση σχετικής ΚΥΑ.

ΑΝΤΑΠΟΔΟΤΙΚΑ

Κατά τη διάρκεια της παρουσίασης που έγινε στην Επιτροπή Περιβάλλοντος της Περιφέρειας Κρήτης έγινε λόγος και για τη φορολογία και τα ανταποδοτικά που προβλέπονται να καταβάλλουν οι συν-μισθωτές. Ειδικότερα για τη φορολογία αναφέρθηκε ότι προβλέπεται ειδικός φόρος εισοδήματος με συντελεστή 20% και περιφερειακός φόρος με συντελεστή 5% επί του καθαρού φορολογητέου εισοδήματος. Επίσης αναφέρθηκε ότι οι συν-μισθωτές θα πρέπει να καταβάλλουν στρεμματικές αποζημιώσεις: 15 ευρώ ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο της συμβατικής περιοχής ετησίως κατά τη διάρκεια του σταδίου ερευνών (πρώτη φάση), 20 ευρώ ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο της συμβατικής περιοχής ετησίως κατά τη διάρκεια του σταδίου ερευνών (δεύτερη φάση), 25 ευρώ ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο της συμβατικής περιοχής ετησίως κατά τη διάρκεια του σταδίου ερευνών (τρίτη φάση) και επιπλέον 200 ευρώ ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο της συμβατικής περιοχής ετησίως καθ’ όλη τη διάρκεια του σταδίου εκμετάλλευσης.

ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ

Να σημειώσουμε πάντως ότι η απόφαση για εξορύξεις νότια και νοτιοδυτικά της Κρήτης έχει προκαλέσει μεγάλες αντιδράσεις. Είναι χαρακτηριστικό ότι έπειτα από καμπάνια της WWF είχαν συγκεντρωθεί μέχρι τις αρχές του 2020 50.000 υπογραφές πολιτών που ζητούσαν να μην προχωρήσουν οι εξορύξεις στις ελληνικές θάλασσες. Παράλληλα, 100 διακεκριμένοι θαλάσσιοι επιστήμονες, ερευνητικοί οργανισμοί και περιβαλλοντικοί φορείς από όλον τον κόσμο, κάνουν έκκληση ζητώντας να ακυρωθούν τα σχέδια εξόρυξης υδρογονανθράκων στην Ελληνική Τάφρο, όπου αποτελεί μια περιοχή με παγκόσμια οικολογική σημασία. Η WWF χαρακτηρίζει πισωγύρισμα τα ορυκτά καύσιμα που ευθύνονται και για την κλιματική αλλαγή και τονίζει ότι οι μεγάλοι χαμένοι από τις εξορύξεις θα είναι ο τουρισμός, η αλιεία και οι τοπικές κοινωνίες.