Βράχοι υψηλοί, διαβόητοι,
βουνά του τετραχώρου,
από σας καταβαίνουσι
πολλοί και δυνατοί
αδάμαστοι άντρες…
Δάσος βοάει τοιούτως,
οπότε από τα σύγνεφα
σκληρώς το δέρνει ο άνεμος
ξηρά τα φύλλα φεύγουσιν
εις τον αέρα.
Ανδρέας Κάλβος(1)
ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΦΥΣΗ-ΤΕΧΝΗ
Σάββατο προς Κυριακή μεσάνυχτα ΕΡΤ , «προβάλλεται» το θαυμάσιο δραματικό μιούζικαλ του Κλωντ Λελούς «η ζωή είναι ένα μπολερό» 1981 (2) . Η εισαγωγή γίνεται με τον περίφημο πρώτο χορευτή των μπαλέτων Μπεζάρ, Χόρχε Ντον να χορεύει «Μπολερό» στο πελώριο κόκκινο τραπέζι και γύρω του ημικυκλικά οι χορευτές να διαφοροποιούν την κίνηση τους διακριτικά, κάνοντας ένα ατέρμονο αραμπέσκ. Ένα χρόνο πριν, στην Αθήνα, είχα την τύχη να δω τη χορογραφία με την πασίγνωστη ιμπρεσιονιστική μουσική του Ραβέλ, που δικαίως από πολλούς θεωρείται προδρομική του μινιμαλισμού. Σκέπτομαι τους όρους τάσεων, υφολογικών, ρυθμολογικών καταστάσεων, τεχνοτροπιών και καλλιτεχνικών κινημάτων τους εφηύρε ο άνθρωπος για να οργανώσει την πνευματική του υπεροχή-έτσι νομίζει, απέναντι στη φύση- αυτή που τον γέννησε, και θα τον κλείσει εντός της. Δεν ανταγωνίζεται όμως, προϋπάρχει και θα επιζήσει και χωρίς τον άνθρωπο, που γεννά μισαλλοδοξίες και πολέμους και απειλεί με πυρηνικό ολοκαύτωμα , ο ανόητος..
Ο μεγάλος Γάλλος ποιητής Κόμης Ντε Λωτρεαμόν που θεωρήθηκε από τον Μπρετόν πρόδρομος του σουρεαλισμού στο ποιητικό έπος του «Μαλντορόρ (3) ένας ύμνος στη φύση και την υπεροχή της (μέσω της μεταφορικής προσωποποίησης του ωκεανού).
«…ο άνθρωπος ωστόσο πίστεψε σ όλους τους καιρούς πως είναι ωραίος. Εγώ λέω μάλλον ότι πίστεψε στην ομορφιά του από εγωισμό και φιλαυτία, ενώ πραγματικά δεν είναι διόλου ωραίος και το ξέρει. Αλλιώς πως γίνεται να κοιτάει τον όμοιο του με τόση καταφρόνια; Σε χαιρετώ, Γέρο Ωκεανέ!…»
Ως κοινότοπους αναφέρει στον πρόλογο ο Λελούς τόσους αστέρες της ταινίας (4) Ρομπέρ Χοσειν, Νικόλ Γκαρσία, Τζέραλντιν Τσάπλιν… και ενσωματώνει ποίημα του Σιμόνωφ ως αντιπολεμικό μότο που σιγοντάρει την κυρίαρχη Τέχνη που συνδυάζει μουσική και κίνηση τόσο αντιπεριγραφικά η συνύπαρξη Ραβέλ, Μπεζάρ, Ντον, αμίμητη.
ΑΡΛΕΤΑ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΗΝ ΠΛΗΞΗ
Πέμπτη 10 Αυγούστου, ολοκληρώνεται στο ΚΑΜ η έκθεση των Μανώλη Δρακάκη και Νίκου Καμπιανάκη με τίτλο, «εκεί που η Κρητική Γη συναντά τους ουρανούς», μια έκθεση που επιγραμμικά θα χαρακτήριζα τη σημαντικότερη έκθεση που είδαμε-χρόνια τώρα-που κάνει φόκους στο δίπολο Φύση-Τέχνη, μέσα από την πρισματική εστίαση της φωτογραφίας. Την ίδια βραδιά η ΕΡΤ ανασύρει για να τιμήσει την απώλεια της σπουδαίας τραγουδοποιού και ερμηνεύτριας Αρλέτας, την εκπομπή του Απριλίου του 2002 «Αταίριαστοι» της Σεμίνας Διγενή με καλεσμένους τον Αλέκο Φασιανό, την Αρλέτα, την Μπελα Μπερδούση, το Γιώργο Μανιώτη και την Αλίκη Καγαλογλου που τραγουδαει εκπληκτικά ακαπέλα, σε μουσική Μάνου Χατζηδάκη και στίχους του Νίκου Καζαντζάκη (5) από τον Καπεταν Μιχάλη «όμορφη που ναι η Κρήτη, ε και να μουνα αετός να την καμάρωνα από την κορυφή του αγέρα..»
Θυμήθηκα, φίλε Νίκο Καμπιανάκη, όταν μου έδειξες πριν από αρκετά χρόνια τις πρώτες φωτογραφίες στο σπίτι σου με τους απίθανους ξέρακες στις μαδάρες, που σου είπα παραφρασμένο αυτό το στίχο του Καζαντζάκη, «να μουνα αετός να σε καμαρώνω στο Ψιλάφι στου Καλέργη, στη Γρελέσκα…»
Φωτογραφίζεις την ομορφιά σε πολλαπλές εκφάνσεις όμως αυτή η ενότητα εχει εμμονική επίσκεψη στα βουνά με αντίξοες συνθήκες , μερικά χρόνια μετά, ένιωσες την ανάγκη να συμπορεύεσαι στο εξαιρετικό εγχείρημα με τον συνάδελφο σου Μανώλη Δρακακη, βλέπεις η μαγεία της φύσης από ψηλά δείχνει την ασημαντότητα του ανθρώπου, και γι αυτό είτε είναι ορειβάτης είτε φωτογράφος, γίνεται λιγότερο εγωιστής-θέλεις να μοιράζεται μεγάλες θεάσεις, αρώματα, υφές, γκριζαρισμένα χρώματα, κακουχίες, δυσκολίες κινδύνους, με κάποιο που έχει τον ίδιο στόχο, χωρίς να σκέπτεται χρόνο-χρήματα ιδιοτέλεια.., χρειάζεται τη φωνή του συνοδοιπόρου, ξαναγυρνώ στον Κάλβο. «…γνωρίζω τη φωνή σου. Οδηγεί-οι βράχοι φευγουσι τώρα υπό τα πατήματα συχνά, φεύγουν οπίσω σπήλαια και δέντρα..» Φύση η Τέχνη άδικος συσχετισμός σύννομοι ανόμοιοι ανούσιοι πληκτικοί… η φωνή της Αρλέτας θωπευτική, το επιβεβαιώνει η δήλωση της η πεμπτουσία του εγχειρήματος «η τέχνη δε συμβιβάζεται με την πλήξη και την ακρίβεια οι δυο ερασιτέχνες (6) φωτογράφοι το επιβεβαιώνουν με αυτή την έκθεση τόση περιπέτεια για τη χαρά της πρωτογενούς δημιουργικότητας χωρίς να σκέφτονται ή να ονειρεύονται ότι θα πουλήσουν τις «μαγικές» ασπρόμαυρες εικόνες απομεινάρια ζωής και θανάτου σε εκτυπώσεις συμβατικών παραλληλόγραμμων χωρίς τη συμβατική όμως-συνηθισμένη- έντεχνη φωτογραφική αποτύπωση σε χαρτί ή καμβά, τόσο φωτογραφικών εκθέσεων που αστικοποιημένες-αναπόφευκτα-αντιγράφουν άλλες προγενέστερες τέχνες όπως η ζωγραφική, το θέατρο, η αρχιτεκτονική, σε σύνθεση δομή και τα απεικονιστικά στοιχεία. Τέτοιες εκθέσεις είχαμε δει αρκετές στα Χανιά. Αυτή των Δρακακη- Καμπιανακη στο ΚΑΜ, ήταν μοναδική,θεματικά και μορφολογικά. Δικαιολογημένα γραφτήκαν και ακούστηκαν αρκετά επαινετικά σχόλια ακόμα και αυτά που δεν είχαν σωστή τεκμηρίωση.
Η ΑΠΛΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΚΑΜΠΙΑΝΑΚΗ
Το καλοκαίρι του 1971, έφηβος ζούσα το τέλος των παρατεταμένων βιωμάτων στο οροπέδιο του Ομαλού τα αγαπημένα Λευκά Όρη μου είχαν προσφέρει μέσα από τη θέαση των «δραματικών» ξεραμένων δέντρων, ενορατικές φαντασιακές διαστάσεις πριν γνωρίσω τι σημαίνει παραίσθηση, από φυσικό ερέθισμα. Άκουγα από ένα ραδιοφωνακι Καζαντζίδη, Πουλόπουλο, Ξυλούρη και Αρλέτα και ονειρευόμουν να τους γνωρίσω όταν θα πήγαινα για σπουδές στην Αθήνα. Βίωνα την οργανική διάσταση της φύσης με εκφραστικές παρενέργειες. Δε γνώρισα τους μεγάλους γλύπτες Ρισιε, Μουρ, Τζιακομέτι δεν μπορούσα να φανταστώ ότι μετά από 46 χρόνια θα έβλεπα μια έκθεση που θα ξεδίπλωνε τη βιωματική μου σχέση και που θα έκανα παράλληλες σκέψεις και έμπρακτες εκφραστικές διατυπώσεις με το φίλο Καμπιανακη. Γράφει ο Πωλ Κλεε στο πόνημα του για τη σύγχρονη Τέχνη (7) το 1924 ¨για κάθε διάσταση καθώς εξαφανίζεται με το πέρασμα του χρόνου, θα λέμε: τώρα έγινες παρελθόν. Ίσως όμως αργότερα σε μια κριτική-ίσως ευτυχής-στιγμή την ξανασυναντήσουμε σε μια καινούρια διάσταση, και τότε ακόμα μια φορά θα ξαναγίνει το Παρόν… Αλλά για την αίσθηση μιας ελευθερίας που απλώς ζητά τα δικαιώματα της, το δικαίωμα να εξελίσσεται όπως ακριβώς και η ίδια μεγάλη Φύση. Από τον τύπο στο Πρωτότυπο. Είναι αλλάζον ο καλλιτέχνης που δεν ακολουθει το δρόμο του ως το τέρμα. Και είναι εκλεκτοί εκείνοι οι καλλιτέχνες που εισδύουν σ αυτη τη μυστική περιοχή, όπου η πρωτόγονη δύναμη μεστώνει την εξέλιξη. Εκεί στην κινητήρια δύναμη κάθε χρόνου και χώρου-πες τη μυαλό, καρδιά της δημιουργίας-λειτουργεί κάθε ενέργεια. Ποιος καλλιτέχνης δε θα θελε να κατοικεί εκεί? Στη μήτρα της φύσης στην πηγή της δημιουργίας, εκεί που φυλάγεται το μυστικό κλειδί των πάντων. Μήπως εκεί δεν μπαίνουν όλοι. Καθένας πρέπει να ακολουθήσει την αίσθηση των χτύπων της δικής του καρδιάς..»
Ο Καμπιανακης δηλώνει ταπεινά ερασιτέχνης, όμως, απέδειξε ότι είναι καλλιτέχνης αξιόλογος, αφού δεν αναμασά , δεν τον ενδιαφέρει η μόδα, έχει άποψη και προσωπικότητα, είναι Άνθρωπος, παρακολουθεί όλες τις εικαστικές εκδηλώσεις του τόπου, έχει καλές κουβέντες για τους άλλους, ενθαρρύνει και παρασέρνει δημιουργικά νέους ανθρώπους, δεν αποφεύγει συζητήσεις για την Τέχνη και τη ζωή, μου αρέσει να διαφοροποιούμαι μαζί του εποικοδομητικά… ακούει, μαθαίνει, διδάσκει..
Του αφιερώνω από το πρωτοποριακό «συμπαντικό» υπερρεαλιστικό «έπος» «Ο Αυτός» (8) του σπουδαίου ποιητή και Ανθρώπου, Δημήτρη Κακαβελάκη
«ΑΥΤΟΣ γραφές συμπιέζει ανακρούσματα αποπιέζει/Με επέλαση παρεστιγμένη/Με προέλαση στιγματισμένη/Με σύνθεση παλιρροϊκή.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
(1) Ανδρέα Κάλβου από το “εις σούλι”, α’, δ, και κβ. στροφές. Νεοελληνική ποιητική ανθολογία παπύρου.
(2) Επίσης το Μιούζικαλ τελειώνει με την χορογραφία του Μπεζαρ και το χορευτικό ξεδίπλωμα του Χορχε Ντον που έχει ρόλο στην ταινία.
(3) Από τη συλλογή μεταγραφών ποίησης του Οδυσσέα Ελύτη “Δεύτερη γραφή” “Ικαρος 1976”.
(4) Η ταινία στο έπακρο αντιπολεμική είναι ένας ύμνος στη ζωή και την τέχνη γι’ αυτό και χρησιμοποιεί ένα εξαιρετικό κάστ ηθοποιών.
(5) Για να μη ξχνάμε ότι το 2017 είναι επί Νίκου Καζαντζάκη.
(6) Ερασιτέχνες με την έννοια των εραστών – της τέχνης, εκείνων δηλαδή που η τέχνη είιναι μια υψηλού επιπέδου πνευματική ενασχόληση.
(7) Το πόνημα του Κλεε είναι ενταγμένα στα δοκίμια καλλιτεχνών που συνέλεξε ο Ρομπερτ Λ. Χέρμπερτ (Ν. Γκάμπο, Λε Κορμπιζιέ, Χ. Μούρ, Κανίσκι, Π. Μοντριάν) “σύγχρονη τέχνη” εκδ. “σχήμα”.
(8) Πρόσφατα παρουσιάστηκε η θαυμάσια αυτή συλλογή του Δημήτρη Κακαβελάκη στον Αγ. Κων/νο Ν. Χώρας
