Σαν κεραυνός εν αιθρία έπεσαν οι δηλώσεις του Τούρκου προέδρου Ερντογάν, ο οποίος αμφισβήτησε ευθέως τη Συνθήκη της Λωζάννης, λέγοντας ότι ήταν ήττα της Τουρκίας.
Τι είπε όμως ακριβώς ο Τούρκος πρόεδρος; Αντιγράφω απευθείας από τον ιστότοπο της τουρκικής Προεδρίας (σε δική μου μετάφραση από τα αγγλικά):
«Τι έκαναν σε εμάς ιστορικά; Μας οδήγησαν στη Συνθήκη των Σεβρών το 1920 και μετά μας έπεισαν να συμφωνήσουμε στη Λωζάννη το 1923. Μετά, κάποιοι προσπάθησαν να παρουσιάσουν τη Λωζάννη ως νίκη. Όλα είναι προφανή. Και τώρα βλέπετε το Αιγαίο, δεν το βλέπετε; Στη Λωζάννη δώσαμε νησιά [τα οποία είναι τόσο κοντά μας] που μπορείς και να φωνάξεις. Είναι νίκη αυτό; Αυτά τα μέρη μας ανήκαν. Εκεί υπάρχουν ακόμη τζαμιά και μνημεία μας. Παρ’ όλα αυτά, ακόμη μιλάμε “Πόση θα είναι η υφαλοκρηπίδα; Πόσος θα είναι ο εναέριος χώρος, πόσος ο θαλάσσιος;”. Ακόμη αγωνιζόμαστε γι’ αυτά. Γιατί; Λόγω εκείνων που βρίσκονταν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων στη Λωζάννη».
Αποκωδικοποιώντας τον Ταγίπ
Κατ’ αρχάς θα πρέπει να αναφέρουμε το πού απευθυνόταν ο Ερντογάν. Το ακροατήριο ήταν κοινοτάρχες από την τουρκική επαρχία, χαμηλόβαθμα στελέχη στη συντριπτική τους πλειοψηφία του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚP), του οποίου είναι ακόμη ο de facto ηγέτης.
Η ομιλία δηλαδή είχε έντονα κομματικά χαρακτηριστικά και αφορούσε στις εξελίξεις μετά το πραξικόπημα του Ιουλίου, αλλά και στις ιστορικές συνθήκες που οδήγησαν σε αυτό.
Σε ποιον αναφερόταν ο Ερντογάν;
Στην ομιλία του ο Ταγίπ μιλάει για “κάποιους” που οδήγησαν την Τουρκία στη Συνθήκη των Σεβρών και λίγο αργότερα στη Συνθήκη της Λωζάννης.
Ποιοι ήταν αυτοί οι “κάποιοι” όμως;
Ο Ερντογάν αναφερόταν προφανώς στον βασικό Τούρκο διαπραγματευτή και των δύο συμφωνιών Ισμέτ Ινονού.
Ο στρατηγός και πολιτικός Ινονού ήταν ένας άνθρωπος που χάραξε την τουρκική εξωτερική πολιτική για σχεδόν μισό αιώνα. Αυτό όμως που έχει σημασία είναι ότι ήταν ο ιδρυτής του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος (CHP), το οποίο είναι σήμερα το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης στην Τουρκία.
Η στοχοποίηση του Ινονού έχει κατ’ εμέ καθαρά κομματικά χαρακτηριστικά, σε μια προσπάθεια να εμφανιστεί το CHP ως διαχρονικά ενδοτικό.
Η σημασία για την Ελλάδα
Πέρα όμως από τις όποιες κομματικές σκοπιμότητες πίσω από την ομιλία του Ερντογάν, είναι φανερό ότι μεγάλο μέρος της τουρκικής ηγεσίας διαπνέεται από αναθεωρητικές και ρεβανσιστικές αντιλήψεις ως προς τις σχέσεις της Τουρκίας με την Ελλάδα.
Η αναφορά σε «νησιά που μπορείς να φωνάξεις απέναντι» και «έχουν ακόμη τα τζαμιά και τα μνημεία μας» δείχνει το πώς αντιλαμβάνεται η τουρκική ηγεσία τα νησιά του Αιγαίου.
Τα νησιά του Αιγαίου ως μέρος του “ζωτικού χώρου” της Τουρκίας
Η ομιλία του Ερντογάν είναι μια οδυνηρή υπενθύμιση μιας διαχρονικής αντίληψης της Τουρκίας για τα νησιά του Αιγαίου:
Θεωρούνται μέρος του “ζωτικού χώρου” της Τουρκίας που “ατυχώς” απωλέσθησαν στα γεγονότα των αρχών του 20ού αιώνα.
Όσοι ασχολούνται με τα θέματα εξωτερικής και αμυντικής πολιτικής το γνωρίζουν αυτό εδώ και χρόνια. Η πολιτική όμως της προσέγγισης με την Τουρκία είχε μπει τα τελευταία χρόνια στα πλαίσια της ευρωπαϊκής πορείας και των προενταξιακών διαδικασιών και είχε περάσει σε δεύτερο πλάνο και η ομιλία του Ταγίπ απλά μας έκανε να το θυμηθούμε και μας γύρισε 20 χρόνια πίσω.
Ανάγκη νέου δόγματος στις ελληνοτουρκικές σχέσεις
Το δόγμα ότι οι ελληνοτουρκικές σχέσεις θα βελτιώνονται σταδιακά όσο η Τουρκία εντάσσεται σιγά-σιγά στις ευρωπαϊκές δομές ήταν σωστό στη σύλληψή του, αλλά έχει πια ξεπερασθεί από τις εξελίξεις.
Όλοι πλέον αναγνωρίζουν ότι είναι απίθανη η ένταξη της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, τουλάχιστον για τα επόμενα 20-30 χρόνια.
Άρα τίποτε δεν μας εγγυάται ότι οι ευρωτουρκικές σχέσεις θα γίνονται όλο και πιο στενές στα επόμενα χρόνια, άρα και οι ελληνοτουρκικές σχέσεις θα βελτιώνονται παράλληλα.
Έφτασε νομίζω η ώρα για τη χάραξη μιας νέας στρατηγικής, βασισμένης στις νέες πραγματικότητες στην περιοχή και τη νέα πολιτική κατάσταση και το καθεστώς που επικρατεί στην Τουρκία.
