Βιότοπος – περιγραφή
Η λατινική ονοµασία του βοτάνου είναι ERYNGIUM ssp (Ερύγγιο ή Ηρίγγιο) και ανήκει στην οικογένεια των Σκιαδανθών. Το Ερύγγιον ή Ηρύγγιον είναι φυτό δικυτιλήδονο και ανήκει στην οικογένεια των Σκιαδοφόρων (Umbelliferae).
Τα Σκιαδοφόρα ανήκουν στην τάξη των Σκιαδανθών (Umbellifforae) και περιλαµβάνουν περίπου 300 γένη, µε 3.000 είδη. ∆ιαιρούνται σε τρεις υποοικογένειες, από τις οποίες µεγαλύτερη και σπουδαιότερη είναι τα Απιοειδή (Apioideae).
Εξαπλώνονται κυρίως στις εύκρατες περιοχές και στα βουνά των τροπικών χωρών και αρκετά από αυτά καλλιεργούνται ως λαχανικά, αρτυµατικά ή φαρµακευτικά. Χαρακτηριστικό γνώρισµα της οικογένειας αυτής είναι η παρουσία αιθέριων ελαίων σε πολλά φυτά. Στην οικογένεια αυτή ανήκουν αρκετά φαρµακευτικά φυτά και µερικά πολύ δηλητηριώδη.
Το Ερύγγιον αριθµεί 23 είδη στις εύκρατες και τις θερµές χώρες, γνωστά µε το γενικό όνοµα «αγκάθια». Πρόκειται για πόες µονοετείς ή πολυετείς, µε βλαστό και φύλλα ακανθωτά και σκληρά και άνθη λευκά ή γαλάζια, τα οποία εµφανίζονται σε πυκνά κεφάλια, έχουν ακανθωτό περίβληµα και ο δίσκος των έχει λέπια. Ο καρπός των είναι σκεπασµένος µε µεµβράνη µε λέπια. Είναι είδος ερµαφρόδιτο (έχει αρσενικά και θηλυκά όργανα και επικονιάζεται από τις µέλισσες.
Τα κυριότερα είδη του Ερύγγιου είναι τα εξής:
1) Ερύγγιον το άλπειον (Eryngium alpinum): Τα αγκάθια του είναι µόλις αισθητά και καλλιεργείται στους κήπους ως καλλωπιστικό.
2) Ερύγγιον το πεδινόν (Eryngium campestis): Είναι γνωστό ως «αγκαθιά», µοσχάγκαθο, της αγάπης το βοτάνι κλπ. Αποτελούσε τη βάση των αφροδισιακών παρασκευασµάτων στην αρχαία Κόρινθο. Στις εναποµείνασες µέσα στο χώµα ρίζες του ευδοκιµεί από τον Οκτώβριο µέχρι τον Ιανουάριο ένα εξαιρετικό µανιτάρι το Pleurotus eryngii, ο αρνακίτης ή αρνακιά. Όταν ο βλαστός αποξηραίνεται, ο άνεµος κεριζώνει εύκολα το φυτό και το κυλά στο χώµα, εξ ου και το γαλλικό του όνοµα «κυλιόµενο αγκάθι».
3) Ερύγγιον το αγαβόφυλλον (Eryngium agavifolium)
4) Ερύγγιον το αµέθυστον (Eryngium amethystinum).
5) Ερύγγιον το τριµερές (Eryngium tripartitum).
6) Ερύγγιον το κρητικό (Eryngium creticum) γνωστό και µε το όνοµα Σφαλάγκαθο.
7) Ερύγγιον το παράλιον (Eryngium maritimum). Ο προσδιορισµός maritimum στην λατινική ονοµασία του ηρύγγιου αναφέρεται στο θαλασσινό φυσικό του περιβάλλον. Οι νεαροί ανθοφόροι βλαστοί τρώγονται µέχρι τις ηµέρες µας. Αφού αποφλοιωθούν, βράζονται και σερβίρονται µε ελαιόλαδο, ξύδι και σκόρδο ή µαγειρεύονται µε αυγά ή αρνί. Η ρίζα όταν ψηθεί έχει γεύση κάστανου.
Το Ερύγγιον το παράλιον (Eryngium maritimum) απαντά ως αυτοφυές στις παραλίες της Ελλάδος και των άλλων παραµεσογείων χωρών. Είναι φρύγανο µικρού µεγέθους (ύψους 0,20-,30 µ. περίπου), µε φύλλα αγκαθωτά, χρώµατος ασηµοπράσινου ή κυανοπράσινου, γι’ αυτό και το φυτό είναι κοινώς γνωστό ως «γαλανόχορτο». Αποτελεί ένα σπάνιο είδος και κόσµηµα των παραλιών της Ελλάδος και καλόν είναι να το γνωρίσουµε, να το αγαπήσουµε και να το προστατεύσουµε, για να το κληροδοτήσουµε και στις επόµενες γενεές.
Ιστορικά στοιχεία
Το φυτό ήταν γνωστό στους αρχαίους Έλληνες και Ρωµαίους. Ο Θεόφραστος και ο ∆ιοσκουρίδης αποκαλούσαν το φυτό «ηρύγγιον». Ο ∆ιοσκουρίδης µας πληροφορεί, ότι όταν είναι µικρό, νέο και τρυφερό λαχανεύεται. Επίσης το συνιστά ως φάρµακο, το οποίο βοηθάει στην αποβολή των αερίων του πεπτικού συστήµατος, ακριβώς δε σε αυτή του την ιδιότητα οφείλει και την ονοµασία του. Θεωρούσε επίσης το Eryngium maritimum ωφέλιµο σε πρηξίµατα.
Ο Πλίνιος αναφέρει ότι οι αρχαίοι Έλληνες έτρωγαν ωµά ή βραστά τόσο τα στελέχη του φυτού όσο και τις ρίζες του.
Η ονοµασία «ηρύγγιον, τό» ή «ερύγγιον, τό» προέρχεται από το ρήµα «ερυγγάνω», κοινός πεζός και Αττικός τύπος του ρήµατος «ερεύγοµαι» και «ρεύγοµαι», που σηµαίνει: «εκπέµπω διά του στόµατος αέρα εκ του στοµάχου». (H. Liddle-R. Scott, Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσας), τ. 2 (άνευ τόπου και χρον. εκδόσεως), σ. 320
Από το ρεύγοµαι προέρχεται το νεοελληνικόν «ρέψιµο, το». Το πολύ µικρό, ωραίο και χαρακτηριστικό φρύγανο φύεται στις πολυσύχναστες ελληνικές τουριστικές παραλίες, εκτεθειµένο σε πολλούς κινδύνους. Η πλειοψηφία των τουριστών-Ελλήνων και αλλοδαπών- δεν το αναγνωρίζουν, γι’ αυτό δεν το προσέχουν και το ποδοπατούν, µε συνέπεια να απειλείται το είδος και να κινδυνεύει να ελαττωθεί ή και να εξαφανισθεί.
Επίσης κατά τις εργασίες καθαρισµού των παραλιών στην αρχή της τουριστικής περιόδου, συµβαίνει να µην αναγνωρίζεται η σηµασία του και να καταστρέφεται, ως κάτι το ενοχλητικό και το κακό. Άλλοι πάλι επισκέπτες συνηθίζουν να το συλλέγουν και να το παίρνουν ως ενθύµιο. Για όλους τους ανωτέρω λόγους το είδος αυτό απειλείται πολλαχώς και οφείλουµε να το προστατεύσουµε, για να διατηρηθεί και στο µέλλον.
Στην Κρήτη υπάρχει το Ηρύγγιον το κρητικό που ονοµάζουν Σφαλάγκαθο ή Σφαλαγκάθι. Οι κρητικοί µάζευαν τους τρυφερούς βλαστούς του φυτού µαζί µε άλλα χόρτα και τα λαχάνευαν.
Συστατικά – χαρακτήρας
Η γλυκό και µαλακτικό χόρτο. Η ρίζα του φυτού περιέχει σαπωνίνες.
Άνθιση – χρησιµοποιούµενα µέρη – συλλογή
Το φυτό ανθίζει τον Ιούλιο και τον Αύγουστο. Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιµοποιούµε τη ρίζα (κύρια) και το ανθισµένο φυτό. Συλλέγεται την εποχή της ανθοφορίας.
Θεραπευτικές ιδιότητες
και ενδείξεις
Το Ερύγγιο δρα ως διουρητικό. Το συµπυκνωµένο αφέψηµα του φυτού δρα εναντίον της νεφρολιθιάσεως, για την αποµάκρυνση των χλωριούχων από το αίµα και εναντίον ορισµένων δερµατικών νόσων.
Το Ερύγγιο το παράλιο που ευδοκιµεί στις αµµώδεις παραλίες της χώρας µας χρησιµοποιείται σε ένα ολόκληρο φάσµα ουρικών καταστάσεων. Είναι διουρητικό, χωρίς όµως να προκαλεί έντονη αποβολή υγρών από τον οργανισµό. Χρησιµοποιείται περισσότερο για τους νεφρόλιθους και την άµµο στα νεφρά (ψαµµίαση), ιδιαίτερα όταν υπάρχει περιορισµός της ροής των ούρων. Καταπραΰνει τον κολικό που οφείλεται σε προβλήµατα του ουροποιητικού και µειώνει την αιµορραγία. Βοηθά σε περιπτώσεις κυστίτιδας, ουριθρίτιδας και διόγκωσης και φλεγµονής του προστάτη αδένα.
Παρασκευή και δοσολογία
Η ρίζα του φυτού παρασκευάζεται ως αφέψηµα. Ρίχνουµε 1-2 κουταλιές του τσαγιού ρίζα σε ένα φλιτζάνι νερό και το σιγοβράζουµε σκεπασµένο για 10 λεπτά. Το ρόφηµα το πίνουµε τρεις φορές την ηµέρα.
Υπό µορφή βάµµατος λαµβάνουµε 1-2 ml βάµµατος τρεις φορές την ηµέρα.
Προφυλάξεις
Μερικά από τα 23 είδη του φυτού προκαλούν τοξικές αντιδράσεις. Να µην ξεπερνούµε τη συνιστώµενη δόση του βοτάνου.
