Η μεγάλη γιορτή της Ορθοδοξίας γιορτάζεται με λαμπρότητα σε κάθε άκρη της Ελλάδας, με έθιμα που διαφοροποιούνται ανάλογα με το ιστορικό υπόβαθρο και τη μορφολογία κάθε περιοχής.
ΚΕΡΥΚΥΡΑ: Μπότηδες και φιλαρμονικές
Ανοιξιάτικη φύση, ατμόσφαιρα κατανυκτική και συνάμα λαμπερή, χορωδίες και φιλαρμονικές, έθιμα ιδιαίτερα, που «αναδύονται» από το ιστορικό παρελθόν του νησιού. Τη Μεγάλη Εβδομάδα, η Κέρκυρα, «ζει και αναπνέει» με συναίσθημα έντονα θρησκευτικό. Ορθόδοξοι και Καθολικοί Χριστιανοί, γιορτάζουν μαζί το Πάσχα, από το 1583, όταν η Βενετική Σύγκλητος πήρε την άδεια της Ρώμης για λόγους κυρίως κοινωνικούς στις ενετοκρατούμενες περιοχές να γιορτάζουν από κοινού.
Στις γειτονιές, μοσχοβολούν οι πασχαλιές και οι βιολέτες, αλλά και οι φογάτσες, τα τσουρέκια με το κόκκινο αυγό, βενετσιάνικης προέλευσης που παραδοσιακά φτιάχνουν οι Κερκυραίοι. Στις εκκλησίες, ψέλνονται οι ακολουθίες των Παθών. Τα σιδερένια βενετσιάνικα φανάρια στους δρόμους, τις πλατείες και το Λιστόν, «τυλίγουν» την ατμόσφαιρα σε ένα μελαγχολικό μαβί χρώμα.
Στα στενά δρομάκια, τα καντούνια, μέσα στο Ιστορικό Κέντρο της πόλης, με τα πανύψηλα παλιά κτίρια τα παλιά αρχοντικά και τις πολλές εκκλησίες, οι στιγμές είναι μοναδικές.
Μεγάλη Πέμπτη
Η Ακολουθία των Δώδεκα Ευαγγελίων στους ιερούς Ναούς είναι βαθιά κατανυκτική μέσα στις ψαλμωδίες από τη χορωδία κάθε ενορίας. Οι επισκέπτες μετά την εκκλησία, ακολουθώντας τους ντόπιους πηγαίνουν στους χώρους των Φιλαρμονικών για να ακούσουν τις πρόβες από τα πένθιμα εμβατήρια της Μ. Παρασκευής.
Το πρωί, όπως σε όλη την Ελλάδα, βάφονται τα κόκκινα αυγά. Όμως οι Κερκυραίοι, σύμφωνα με την παράδοση, χρησιμοποιούν καινούργιο πήλινο τσουκάλι, καθώς το παλιό προμηνύει, όπως πιστεύουν, δυστυχία.
Μεγάλη Παρασκευή
Η Αποκαθήλωση του Νυμφίου σε όλους τους Ιερούς Ναούς γίνεται στις 11:00. Οι εκκλησίες είναι γεμάτες από πιστούς που παρακολουθούν με ευλάβεια τη θρησκευτική τελετή. Αμέσως μετά την Ακολουθία, νεαρά κορίτσια στολίζουν τους Επιτάφιους με πολύχρωμες βιολέτες, πασχαλιές και αλλά λουλούδια της Άνοιξης.
Η περιφορά των Επιταφίων στους δρόμους της πόλης αρχίζει από το μεσημέρι. Ακόμη και οι παλιοί ναοί που δεν λειτουργούν κάνουν περιφορά Επιτάφιου. Προπορεύονται τα λάβαρα και τα παλιά βενετσιάνικα φανάρια, μαζί με τις τόρτσες, όπως λένε στην Κέρκυρα, τα μεγάλα κεριά που είναι στολισμένα με χρωματιστές κορδέλες.
Ακολουθούν, η μπάντα που παιανίζει πένθιμα εμβατήρια, η χορωδία που ψέλνει «Αι γενεαί πάσαι», μαθητές, πρόσκοποι, παιδάκια με λουλούδια στα χέρια, ο Σταυρός, οι ιερείς και οι πιστοί.
Στις 22:00, χιλιάδες πιστοί με κεριά αναμμένα συμμετέχουν στη μεγαλοπρεπή περιφορά του Επιταφίου της Ιεράς Μητρόπολης.
Μαζί με τους ορθόδοξους ιερείς και εκείνοι της Καθολικής Αρχιεπισκοπής της Κέρκυρας με τον δικό τους Επιτάφιο.
Την λιτάνευση συνοδεύουν οι τρεις φιλαρμονικές της πόλης σε πλήρη σύνθεση: Η Φιλαρμονική Ένωση Καποδίστριας εκτελεί τη Sventura, έργο του Marianni, η Φιλαρμονική Εταιρεία Μάντζαρος αποδίδει τη Marcia Funebre του Verdi, ενώ η Φιλαρμονική Εταιρεία Κέρκυρας, η «Παλιά», το Adagio του Tomaso Albinoni.
Ο «Σεισμός», είναι το πρώτο έθιμο της ημέρας. Γίνεται στον Ιερό Ναό της Παναγίας της Φανερωμένης, στην «καρδιά» της πόλης, στις 6:00. Πρόκειται για την αναπαράσταση του σεισμού που περιγράφει το Ευαγγέλιο την ώρα της Ανάστασης του Θεανθρώπου στον Πανάγιο Τάφο.
Τρείς ώρες αργότερα, στις 9:00, οι δρόμοι της πόλης «πλημμυρίζουν» από κόσμο, ενώ η ατμόσφαιρα «γεμίζει» με ήχους από πένθιμα εμβατήρια. Όλα τα παράθυρα των σπιτιών είναι στολισμένα με πορφυρά κόκκινα λάβαρα, σε ένδειξη μεγαλοπρέπειας και επισημότητας, καθώς γίνεται η περιφορά του Επιταφίου και η λιτάνευση του Σεπτού Σκηνώματος του Αγίου Σπυρίδωνα. Σύμφωνα με ιστορικά στοιχεία, είναι η πιο παλιά λιτανεία στο νησί. Πραγματοποιείται σε ανάμνηση του θαύματος του Αγίου το 1553, τότε που η Κέρκυρα σώθηκε από το λιμό, ενώ ταυτόχρονα γίνεται και η περιφορά του Επιταφίου του ομώνυμου Ναού. Αυτό, γιατί οι Ενετοί το 1574 είχαν απαγορεύσει την περιφορά τη Μ. Παρασκευή και οι Κερκυραίοι, από τότε μέχρι σήμερα, βγάζουν τον Επιτάφιο της εκκλησίας το πρωί του Μ. Σαββάτου, μαζί με τη λιτανεία.
Κρεσέντο συναισθημάτων, όταν η «Παλαιά» Φιλαρμονική της Κέρκυρας εκτελεί πένθιμο εμβατήριο «Άμλετ» του συνθέτη Faccio, μέσα στα στενά δρομάκια με τα πανύψηλα παλιά κτίρια.
Στις 11:00, λίγο μετά το τέλος της λιτανείας, οι καμπάνες των εκκλησιών κτυπούν και δίνουν το σύνθημα, για την «Πρώτη Ανάσταση»β, το έθιμο των «μπότηδων», που είναι πήλινες στάμνες. Χιλιάδες κόσμου κάθε χρόνο το απολαμβάνουν, κατακλύζοντας τους δρόμους και τις πλατείες. Το θέαμα είναι φαντασμαγορικό. Όλοι τρέχουν να πάρουν ένα σπασμένο κομμάτι για γούρι, ενώ οι φιλαρμονικές ξεχύνονται στο δρόμο, με χαρούμενα εμβατήρια και μαζορέτες.
Το έθιμο για τους περισσότερους, στηρίζεται στο χωρίον του Ευαγγελίου: «ίνα συντρίψω αυτούς ως σκεύη κεράμεως».
Την ίδια ώρα το έθιμο της «Μαστέλας», αναβιώνει στην γειτονιά Πίνια. Ένα μεγάλο ξύλινο βαρέλι στολισμένο με δάφνες, μυρτιές και γεμάτο νερό στήνεται από την Μεγάλη Δευτέρα. Οι πιστοί κάνουν ευχές και ρίχνουν κέρματα. Μόλις οι καμπάνες για την Πρώτη Ανάσταση κτυπήσουν, εκείνους που θα μπει πρώτος στην Μαστέλα θα πάρει και τα κέρματα.
Η Ανάσταση
Το Άγιο Φως φτάνει στις 22:00 στην κεντρική πλατεία και στη συνέχεια η πομπή πηγαίνει στην εκκλησία της Αγίας Παρασκευής. Από εκεί, λίγο αργότερα, στις 23:40, ξεκινάει η λιτάνευση της εικόνας της Αναστάσεως, μέχρι το πάλκο της μεγάλης πλατείας, όπου όλοι βρίσκονται με αναμμένα κεριά. Τη στιγμή που ο Μητροπολίτης ψέλνει «Χριστός Ανέστη», η νύχτα γίνεται μέρα από τα πυροτεχνήματα. Ο ανοιξιάτικός νυχτερινός ουρανός της Κέρκυρας «στολίζεται» με χρώματα και λάμψεις.
Ανήμερα του Πάσχα, από νωρίς το πρωί μέχρι το απόγευμα, σε όλες τις ενορίες λιτανεύεται η εικόνα της Αναστάσεως.
ΟΡΕΙΝΟ ΡΕΘΥΜΝΟ: Το άναμμα των αρφανών
Μέρες κατάνυξης, περίσκεψης, εσωτερικού προσανατολισμού στα της Μεγάλης Εβδομάδας των Παθών του Κυρίου και η ζωή στα χωριά του ορεινού Ρεθύμνου, βρίσκεται σε πλήρη εναρμόνιση με τα έθιμα του τόπου που συνδέουν τις τοπικές κοινωνίες του σήμερα, με το χθες.
Τη Μεγάλη Πέμπτη, μετά την ακολουθία του Νυμφίου, κοπέλες με πιασμένα τα μαλλιά ψάλλουν τα μοιρολόγια της Παναγίας γύρω από τον Επιτάφιο, στολίζοντάς τον με γιρλάντες λουλουδιών και ανθών που έχουν συλλέξει, πλουμίζοντας την επιτάφια γωνιά του εσταυρωμένου Χριστού με κάθε λογής δώρα της γης. Η μάζωξη των κοριτσιών και των γυναικών τη νύχτα της Μεγάλης Πέμπτης υπό τη σκέπη της Πλατυτέρας, όπως ομολογείται από τις ίδιες τις γυναίκες, είναι μία ξεχωριστή βραδιά κατά την οποία υπάρχει αφήγηση ιστοριών από τα παλιά, συμβουλές και προτροπές των μεγαλύτερων σε ηλικία προς τις νεότερες αλλά και μία εξομολογητική διάθεση το μεγαλείο της οποίας απορρέει από το γεγονός ότι είναι πνευματική επικοινωνία από άνθρωπο σε άνθρωπο.
Τη Μεγάλη Παρασκευή, η λειτουργία των Ωρών, η Αποκαθήλωση και η Περιφορά του Επιταφίου κρατούν μέσα στις εκκλησίες και στις αυλές τους χωριανούς οι οποίοι καθ΄ όλη τη διάρκεια της ημέρας πηγαινοέρχονται. Υπάρχουν οι συναντήσεις των επισκεπτών με τους συγγενείς, το μπόλιασμα με τα χαρακτηριστικά του χωριού και της ζωής που κάποιοι άφησαν για να βρεθούν στις μεγάλες πόλεις. Την ίδια μέρα, ο Σταυρός μπαίνει μέσα σε σπίτια κυρίως νεόνυμφων ή εκείνων που έχουν κάνει τάξιμο. Ο ιερέας του χωριού κάνει μία μικρή δέηση και η νοικοκυρά του σπιτιού κρεμάει στον Σταυρό το λεγόμενο προυκιό.
Το Μεγάλο Σάββατο, από το μεσημέρι, στις γειτονιές στένουν οι χωριανοί τις Στερμενιές και ο καθένας φέρνει το δικό του κρέας, στένουν τις φωτιές και ξεκινάει από νωρίς το μάζεμα της παρέας, το μόνιασμα όπως το λένε. Το ψήσιμο ξεκινάει πριν από την Ανάσταση μετά την οποία όσοι έχουν μονιάσει, ξαναβρίσκονται και ξεκινάει το πρώτο Αναστάσιμο αντάμωμα, με κρασί, κεράσματα, φαγητό και καλτσούνια.
Το κυρίαρχο έθιμο στα χωριά είναι αυτό του Αρφανού, στο οποίο συμμετέχουν κυρίως οι άνδρες με τη συμμετοχή των παιδιών και των νέων στα χωριά. Καθ΄ όλη τη διάρκεια της Σαρακοστής, συλλέγονται από τα βουνά και τις πλαγιές, ξύλα, θημωνιές με στόχο το βράδυ της Ανάστασης να ανάψουν όλοι οι αρφανοί σε κάθε γειτονιά. Στις μέρες του μαζέματος και της συλλογής, συναντάται και η πονηριά, το παιχνίδι, η πλάκα, όταν η μία γειτονιά προσπαθεί να σαμποτάρει μία άλλη, είτε κλέβοντας ξύλα είτε ακόμα και βάζοντας φωτιά σε εκείνα που έχουν μαζευτεί. Όμως τη νύχτα της Ανάστασης, όλοι μονιασμένοι, ο καθένας στον Αρφανό που ανήκει η παρέα του, καίνε την προδοσία, διώχνουν οι φλόγες το κακό, ενώ παράλληλα υπάρχει ένας αξιοπρεπής συναγωνισμός για το ποιος Αρφανός έχει τη δύναμη να φτάσει πιο ψηλά τις φλόγες του. Γύρω από τους Αρφανούς, μπορεί να υπάρχει μία ένταση και μία βοή, όμως ο παρατηρητής αντιλαμβάνεται με ευκολία την ηρεμία και τη σιωπή που συνοδεύουν το κάψιμο του λες και πρόκειται για μία εσωτερική προσευχή η οποία συμβαίνει χωρίς να έχει διαταχθεί.
Σε ορισμένα χωριά, υπάρχει το έθιμο, έξω από κάθε σπίτι, να ανάβουν οι νοικοκυραίοι έναν πολύ μικρό αρφανό, τον οποίο υπερσκελίζουν, περνούν από πάνω του, την ώρα που ξεκινούν για την εκκλησία. Με τον τρόπο αυτό, διώχνουν κάθε κακό, κάθε πονηρό, κάθε προδότη που μπορεί να ενοχλήσει τη ζωή τους, όπως λένε.
ΧΙΟΣ: Ρουκετοπόλεμος!
Ο ρουκετοπόλεμος είναι τοπική παραδοσιακή εκδήλωση, η οποία διεξάγεται κάθε Πάσχα στην κωμόπολη Βροντάδος στη Χίο. Είναι μια ελληνική παραλλαγή της ρίψης πυροτεχνημάτων στα μεσάνυχτα πριν την Κυριακή του Πάσχα . Δύο αντίπαλες ενορίες στην πόλη ξεκινούν ρουκετοπόλεμο πετώντας δεκάδες χιλιάδες ρουκέτες, με στόχο η μία να χτυπήσει το καμπαναριό της εκκλησίας από την άλλη πλευρά. Οι ρουκέτες είναι ξύλινα ραβδιά γεμισμένα με μείγμα που περιλαμβάνει πυρίτιδα.
Οι δύο αντίπαλες ενορίες είναι οι εκκλησίες Αγίου Μάρκου και Παναγίας Ερυθιανής. Έχουν χτιστεί στις άκρες δύο λόφων, περίπου 400 μέτρα μακριά η μία από την άλλη. Τα άμεσα χτυπήματα για κάθε καμπαναριό υποτίθεται ότι υπολογίζονται για να καθοριστεί ο νικητής την επόμενη μέρα, αλλά κάθε ενορία πάντα υποστηρίζει ότι κέρδισε. Το αποτέλεσμα από αυτή τη φαινομενική διαφωνία είναι ότι και οι δύο κοινότητες συμφωνούν να διευθετήσουν το σκορ του επόμενου έτους και έτσι η αντιπαλότητα διαιωνίζεται. Τα κτίρια των εκκλησιών και τα γύρω κτίρια πρέπει να προστατευτούν με φύλλα μετάλλων και πλέγμα για την περίσταση. Αρκετοί κάτοικοι είναι κατά του εθίμου, αλλά είναι μια σημαντική πηγή τουριστικού εισοδήματος για την περιοχή.
Η προέλευση αυτού του γεγονότος είναι ασαφής, αλλά η τοπική παράδοση θεωρεί ότι ξεκίνησε να διεξάγεται στην Οθωμανική εποχή. Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, παλαιότερα οι ρίψεις γίνονταν με πραγματικά κανόνια, αλλά οι οθωμανικές αρχές απαγόρευσαν την χρήση τους το 1889.
Φέτος, σε ποσοστό 80% έχει φτάσει η κάλυψη των σπιτιών στη ζώνη διεξαγωγής του ρουκετοπόλεμου, δηλαδή των σπιτιών που βρίσκονται κοντά στους στόχους των «αντιμαχόμενων» ενοριών του Αγίου Μάρκου και της Παναγιάς Ερυθιανής.
Σύμφωνα με τον αντιδήμαρχο Ομηρούπολης, Σιδερή Ντομάτα, έχουν καλυφθεί με σύρματα οι δύο εκκλησίες και περίπου 50 σπίτια.
