Πώς αντιμετώπισαν τη πιο κρίσιμη περίοδο στην ιστορία τους
Jared Diamond
Εκδόσεις Διόπτρα, Αθήνα 2020, σελ. 455
Ενα ιδιαίτερα ενδιαφέρον βιβλίο του διακεκριμένου Ακαδημαϊκού των ΗΠΑ Jared Diamond (1937- ) εξεδόθη πρόσφατα από τις εκδόσεις Διόπτρα. Ο συγγραφέας είναι καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στo Λος Άντζελες, ΗΠΑ και εκλεγμένο μέλος της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των ΗΠΑ ενώ έχει βραβευθεί επανειλημμένως στις ΗΠΑ και σε άλλες χώρες. Όντας πολυγραφότατος έχει συγγράψει πολλά βιβλία στα οποία περιλαμβάνονται μεταξύ άλλων τα α) Όπλα, μικρόβια και ατσάλι, β) Κατάρρευση, γ) Ο κόσμος μέχρι χθές τα οποία αποτελούν διεθνή best sellers και τα οποία έχουν μεταφραστεί και στα Ελληνικά. Στο πόνημα αυτό ο Jared Diamond παρουσιάζει μία πρωτότυπη και ευφυή θεωρία για το πώς κάποια Έθνη ξεπέρασαν τις κρίσεις που αντιμετώπισαν και κατάφεραν να αναπτυχθούν και να προοδεύσουν. Ο συγγραφέας εξετάζει δώδεκα παράγοντες που κατά τη γνώμη του σχετίζονται με την αντιμετώπιση και την έκβαση των εθνικών κρίσεων οι οποίοι είναι:
1. Η Εθνική συναίνεση στο ότι η χώρα διάγει περίοδο κρίσης,
2. Αποδοχή της εθνικής ευθύνης για τη λήψη μέτρων,
3. Χτίσιμο ενός φράκτη που θα οριοθετεί τα εθνικά προβλήματα τα οποία πρέπει να επιλυθούν,
4. Λήψη υλικής και οικονομικής βοήθειας από άλλες χώρες,
5. Χρήση άλλων κρατών σαν μοντέλων για την επίλυση των προβλημάτων,
6. Εθνική ταυτότητα,
7. Ειλικρινής εθνική αυτό-αξιολόγηση,
8. Ιστορική εμπειρία προηγούμενων εθνικών κρίσεων,
9. Αντιμετώπιση της εθνικής αποτυχίας,
10. Στοχευμένη εθνική ευελιξία,
11. Εθνικές βασικές αξίες, και
12. Ελευθερία από γεωπολιτικούς περιορισμούς.
Ο Jared Diamond διερευνά τη πορεία των εθνικών κρίσεων και την αντιμετώπιση τους σε επτά κράτη και συγκεκριμένα:
1. Στη Φινλανδία,
2. Στην Ιαπωνία,
3. Στη Χιλή,
4. Στην Ινδονησία,
5. Στη Γερμανία,
6. Στην Αυστραλία, και
7. Στις ΗΠΑ
Φινλανδία
Η Φινλανδία είναι μία μικρή Σκανδιναβική χώρα με 6 εκατ. κατοίκους. Μέχρι το 1ο παγκόσμιο πόλεμο ήταν ένα φτωχό αυτόνομο τμήμα της Ρωσίας. Σήμερα είναι γνωστή σε όλο τον κόσμο για τη τεχνολογία και τη βιομηχανία της. Αντιμετώπισε τη πρώτη εθνική κρίση το 1917 όταν μετά τη Ρωσική επανάσταση κήρυξε την ανεξαρτησία της. Τότε ξέσπασε ένας αιματηρός εμφύλιος πόλεμος τον οποίο όμως ξεπέρασε σύντομα. Η δεύτερη εθνική κρίση με πολλές ανθρώπινες απώλειες συνέβη κατά τη διάρκεια του 2ου παγκοσμίου πολέμου με τους επιτυχείς αγώνες των Φινλανδών ενάντια στους Γερμανούς και τους Ρώσους. Όμως η Φινλανδία κατάφερε να ξεπεράσει και τη κρίση αυτή ενώ επινόησε μία πολύπλοκη και ιδιότυπη σχέση με τη Ρωσία (που είχε πολλαπλάσιο πληθυσμό και στρατιωτική ισχύ) η οποία ονομάσθηκε “Φινλανδοποίηση“ και σήμερα παραμένει μία πλούσια και ευημερούσα χώρα.
Ιαπωνία
Ο συγγραφέας αναφέρεται στη κρίση που οδήγησε στη παλινόρθωση Μέιτζι μετά το 1853 και στον εκσυγχρονισμό της χώρας. Μέχρι τη παλινόρθωση Μέιτζι ο πραγματικός ηγέτης της Ιαπωνίας ήταν ένας κληρονομικός στρατιωτικός δικτάτορας που ονομαζόταν Σογκούν. Το 1853 οι ΗΠΑ έστειλαν τελεσίγραφο στην Ιαπωνία για να ανοίξει τα σύνορα της γεγονός που σηματοδότησε μια εθνική κρίση στη χώρα. Η Ιαπωνία, μη μπορώντας να αντιμετωπίσει τις ΗΠΑ, επέλεξε το συμβιβασμό για να μπορέσει να εκσυγχρονισθεί και να αμυνθεί. Σταδιακά άρχισε να αντιγράφει τους δυτικούς θεσμούς, υποδομές και συνήθειες προσαρμόζοντας τους στο πολιτισμό της που σταδιακά μετατράπηκε σε ένα μωσαϊκό από δυτικά και Ιαπωνικά στοιχεία. Η αλλαγή των δομών της χώρας ακολουθώντας τις βέλτιστες πρακτικές διαφόρων δυτικών χωρών προήλθε από την εκδήλωση της εθνικής κρίσης του 1853 και τη παλινόρθωση Μέιτζι που ακολούθησε επιτρέποντας στην Ιαπωνία να μετατραπεί σε ένα σύγχρονο κράτος.
Χιλή
Η Χιλή, αναφέρει ο Jared Diamond, μοιάζει περισσότερο με την Ευρώπη και τις ΗΠΑ παρά με τη Λατινική Αμερική. Το 1970 την εξουσία ανέλαβε ο Σαλβαδόρ Αλλιέντε ο οποίος στόχευε να εγκαθιδρύσει μαρξιστική κυβέρνηση στη Χιλή με δημοκρατικά μέσα. Ανετράπη με στρατιωτικό πραξικόπημα το 1973 και αναγκάστηκε να αυτοκτονήσει. Η διακυβέρνηση της χούντας που ακολούθησε με επικεφαλής τον Αουγκούστο Πινοτσέτ ήταν ιδιαίτερα σκληρή, απάνθρωπη και σαδιστική. Προσπάθησε να εκσυγχρονίσει την οικονομία της Χιλής με βάση το νεοφιλελεύθερο μοντέλο. Όπως αναφέρει ο συγγραφέας το 2000 η Χιλή είχε τη καλύτερη οικονομία στη Λατινική Αμερική ενώ την εκλογική ήττα της χούντας το 1989 ακολούθησε η πολιτική της “δικαιοσύνης στο μέτρο του δυνατού”. Η εθνική κρίση του 1970 και 1973 έχει ξεπερασθεί πλέον ενώ οι Χιλιανοί δυσκολεύονται να ισοζυγίσουν τα οικονομικά οφέλη με τα εγκλήματα του στρατιωτικού καθεστώτος.
Ινδονησία
Η Ινδονησία είναι η τέταρτη σε πληθυσμό χώρα του κόσμου με περίπου 260 εκατ. κατοίκους η οποία απέκτησε την ανεξαρτησία της (όντας Ολλανδική αποικία) μόλις το 1945. Το 1965 αντιμετώπισε μία μεγάλη εθνική κρίση με τη λεγόμενη κομμουνιστική εξέγερση την οποία ακολούθησε η μαζική σφαγή περίπου 500.000 αριστερών Ινδονησίων, με τη παρότρυνση του στρατού, η οποία απετέλεσε μία από τις μεγαλύτερες μαζικές σφαγές παγκοσμίως μετά το 2ο παγκόσμιο πόλεμο. Ο πρόεδρος Σουκάρνο ο οποίος κυβέρνησε τη χώρα μετά την ανεξαρτησία της αντικαταστάθηκε μετά τα γεγονότα του 1965 από το πρόεδρο Σουχάρτο, πρώην στρατιωτικό, ο οποίος παρέμεινε στην εξουσία αρκετά χρόνια. Σταδιακά, αναφέρει ο Jared Diamond, οι Ινδονήσιοι απέκτησαν εθνική ταυτότητα την οποία δεν είχαν παλαιότερα και σήμερα αισθάνονται πλέον αρκετά ασφαλείς.
Γερμανία
Η ήττα και παράδοση της σχεδόν κατεστραμμένης Γερμανίας το Μάιο του 1945 σηματοδότησε την έναρξη μιας μεγάλης εθνικής κρίσης. Οι νικητές σύμμαχοι χώρισαν τη χώρα σε 4 ζώνες επιρροής εκ των οποίων οι 3 ενοποιήθηκαν αργότερα στη Δυτική Γερμανία. Αργότερα η βοήθεια του σχεδίου Μάρσαλ και η επιτυχημένη οικονομική πολιτική της κυβέρνησης οδήγησαν σε ταχύρυθμη οικονομική ανάπτυξη που ονομάσθηκε το “οικονομικό θαύμα της Γερμανίας”. Το 1969 οι σοσιαλδημοκράτες κέρδισαν τις εκλογές και ο Βίλυ Μπράντ έγινε καγκελάριος της χώρας εγκαινιάζοντας τη ρεαλιστική πολιτική με τους γείτονες της δρομολογώντας ταυτόχρονα κοινωνικές μεταρρυθμίσεις. Το 1970 επισκεπτόμενος τη Πολωνία και το Εβραϊκό γκέτο της Βαρσοβίας γονάτισε και ζήτησε συγνώμη για τα εγκλήματα των Ναζί. Η ρεαλιστική πολιτική του Βίλυ Μπράντ και των μετέπειτα ηγετών της χώρας οδήγησαν αργότερα στην ενοποίηση της Γερμανίας και τη καθιέρωση της σήμερα σαν μια μεγάλη παγκόσμια βιομηχανική δύναμη.
Αυστραλία
Η Αυστραλία, αναφέρει ο συγγραφέας, αποτελεί μία χώρα – Ήπειρο η οποία 20 χρόνια μετά το 2ο παγκόσμιο πόλεμο ήταν πιο Βρετανική από τη Βρετανία. Όμως τα τελευταία 50 χρόνια έχει υποστεί μεγάλες σταδιακές αλλαγές μετατρεπόμενη από λευκή και Βρετανική σε μία περισσότερο πολυπολιτισμική κοινωνία. Η μετάλλαξη της, αναγκαία για την επίλυση κρίσεων ήταν αργή σε βαθμό που πολλοί Αυστραλοί δεν θεωρούν καν ότι υπήρχε κρίση. Διατηρώντας όμως τη Βρετανική κουλτούρα στην άλλη άκρη του κόσμου η χώρα αντιμετώπιζε προβλήματα τα οποία δεν μπορούσαν να λυθούν διατηρώντας τη Βρετανική εθνική ταυτότητα. Η απάντηση λοιπόν των Αυστραλών στο ερώτημα “ποιοί είμαστε” απαιτεί την αλλαγή στην αυτό-εικόνα τους η οποία γίνεται σταδιακά ενώ η χώρα διατηρεί την ελκυστικότητα της κατατασσόμενη σαν μία από τις πιο ευημερούσες χώρες στο πλανήτη.
ΗΠΑ
Οι ΗΠΑ, αναφέρει ο Jared Diamond, δεν βιώνουν κάποια οξεία κρίση τη περίοδο αυτή συγκρίσιμη με εκείνες των προαναφερθέντων χωρών. Ωστόσο πολλοί συμφωνούν ότι αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα το κυριότερο εκ των οποίων, κατά το συγγραφέα, είναι η επιδείνωση του πολιτικού συμβιβασμού. Άλλα σημαντικά προβλήματα της χώρας είναι: α) Η απροθυμία των πολιτών να συμμετάσχουν στις εκλογικές διαδικασίες, β) Η αυξανόμενες ανισότητες, και γ) Η μείωση της κοινωνικοοικονομικής κινητικότητας. Ο τρόπος με τον οποίο θα επιλέξουν να επιλύσουν τα μεγάλα αλλά και άλλα μικρότερα προβλήματα τους τα οποία συνιστούν μία εξελισσόμενη κρίση θα καθορίσει, κατά το συγγραφέα, το μέλλον των ΗΠΑ οι οποίες διαθέτουν αναμφισβήτητα τεράστια πλεονεκτήματα σήμερα. Στη συνέχεια ο συγγραφέας προβληματίζεται για τους παράγοντες που απειλούν τον ανθρώπινο πληθυσμό και το βιοτικό επίπεδο σε όλο τον κόσμο. Εξετάζει τέσσερα μείζονα προβλήματα τα οποία είναι πιθανόν να προκαλέσουν παγκόσμια καταστροφή όπως :
Α) Οι εκρήξεις πυρηνικών όπλων,
Β) Η παγκόσμια κλιματική αλλαγή,
Γ) Η εξάντληση των πόρων του πλανήτη, και
Δ) Οι παγκόσμιες ανισότητες στο βιοτικό επίπεδο
Επιπλέον μείζονα προβλήματα, αναφέρει, θα μπορούσαν να θεωρηθούν ο ισλαμικός φονταμενταλισμός, οι νέες μολυσματικές ασθένειες, η σύγκρουση με αστεροειδή και η μαζική βιολογική εξαφάνιση. Θεωρεί ότι ο κόσμος συνολικά διαφέρει από τα μεμονωμένα κράτη ενώ οι παγκόσμιες προσπάθειες για την αντιμετώπιση των παγκόσμιων προβλημάτων οδηγούν σε αχαρτογράφητα νερά καθώς δεν υπάρχουν επαρκή παραδείγματα από το παρελθόν για να μας καθοδηγήσουν στην επίλυση/αντιμετώπιση τους. Το εξαιρετικό αυτό βιβλίο του Jared Diamond παρουσιάζει ένα οδικό χάρτη για τον τρόπο με τον οποίο ένα κράτος μπορεί να ξεπεράσει μία κρίση που αντιμετωπίζει και να επιβιώσει/προοδεύσει. Είναι χρήσιμο, εκτός βέβαια των πολιτικών, σε κάθε σκεπτόμενο ενεργό πολίτη καθώς προσφέρει μία μεθοδολογία αντιμετώπισης των επώδυνων και τραυματικών γεγονότων της ιστορίας μιας χώρας αντλώντας συμπεράσματα από τις επιτυχημένες εμπειρίες άλλων χωρών. Δεδομένων των προβλημάτων που αντιμετωπίζει σήμερα η Ελλάδα το πόνημα του Jared Diamond μπορεί να προσφέρει ιδέες και διδάγματα από την επιτυχή αντιμετώπιση/επίλυση των κρίσεων άλλων χωρών τα οποία θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν και σε μας στην επίλυση των πολύπλοκων και σύνθετων προβλημάτων μας.
