«Ιχνηλατώντας την ανθρώπινη παρουσία και ζωή» ονομάζεται η μόνιμη έκθεση που από τις 19 Φεβρουαρίου θα παρουσιάζεται στο ισόγειο του Δανειστικού Τμήματος της Εθνικής Βιβλιοθήκης Ελλάδος, στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ). Η έκθεση αφορά την ιστορία του χώρου του ΚΠΙΣΝ από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας. «Προσπαθήσαμε να είναι έτοιμη για τις πενθήμερες εκδηλώσεις (19-23/2) που θα πραγματοποιηθούν για τα πέντε χρόνια λειτουργίας του ΚΠΙΣΝ σε πέντε σημεία του χώρου», αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Ειρήνη Γρατσία, συντονίστρια της MONUMENTA που δημιούργησε τη μόνιμη έκθεση με δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ), σε συνεργασία με την Εθνική Βιβλιοθήκη Ελλάδος και το ΚΠΙΣΝ και αρωγό την Εφορεία Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων.
Η πρόταση για τη δημιουργία της οφείλεται σε δύο σημαντικά Αρχεία. Το πρώτο είναι το Αρχείο της «Εργοληπτικής ΑΕ», της κατασκευαστικής εταιρείας του Μεσοπολέμου που κατασκεύασε πολλά ιδιωτικά κτήρια, αλλά και δημόσια έργα στην Αθήνα, στη Θεσσαλονίκη και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας. «Ένα από τα έργα που κατασκεύασε ήταν, ο Ιππόδρομος, μεταξύ 1924 και 1925», εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η επικεφαλής της MONUMENTA που έχει αναλάβει την ταξινόμηση, συντήρηση και ψηφιοποίηση του Αρχείου της «Εργοληπτικής ΑΕ» -επίσης με δωρεά του ΙΣΝ- με σκοπό να δωρηθεί στην Εθνική Βιβλιοθήκη. «Ο συλλέκτης Γιάννης Λάμπρου, που βρήκε το αρχείο της ‘Εργοληπτικής’, είχε επίσης μια πολύ ενδιαφέρουσα συλλογή για τις ιπποδρομίες και γενικά για την περιοχή του Δέλτα Φαλήρου. Με αφορμή αυτά τα δυο Αρχεία, προτάθηκε στο ΙΣΝ να πραγματοποιηθεί αυτή η μόνιμη έκθεση, που συμπεριλήφθηκε στο πλαίσιο της δωρεάς για το Αρχείο της Εργοληπτικής καθώς πρόκειται για ανάδειξη ενός μέρους του Αρχείου», προσθέτει η συντονίστρια της έκθεσης Ειρήνη Γρατσία.
Η νέα μόνιμη έκθεση στην ΕΒΕ διακρίνεται σε τρεις ενότητες, στον χώρο, στον χρόνο και στη μνήμη. Στον χώρο παρουσιάζονται τρία σχέδια που απεικονίζουν τη χρήση του σε κάθε εποχή, ένα τοπογραφικό με τους τάφους της νεκρόπολης, μία κυανοτυπία με όψη της εξέδρας του Ιπποδρόμου του Σωτήριου Μαγιάση κι ένα τοπογραφικό του ΚΠΙΣΝ σχεδιασμένο από το αρχιτεκτονικό γραφείο Renzo Piano Building Workshop σε συνεργασία με την Betaplan. Στην ενότητα του Χρόνου παρουσιάζεται ένα Χρονολόγιο της μοναδικής ιστορίας του χώρου που ξεκινά την Αρχαιότητα με τη Νεκρόπολη του Φαλήρου, συνεχίζει με τον Ιππόδρομο των νεότερων χρόνων και τελειώνει στο σήμερα, με το ΚΠΙΣΝ. «Στον χώρο του ΚΠΙΣΝ βρέθηκε το μεγάλο νεκροταφείο του Φαλήρου, γνωστό ήδη από τις αρχές του 20ού αιώνα. Εκεί εντοπίστηκαν και ερευνήθηκαν χιλιάδες τάφοι φέρνοντας στο φως σημαντικότατα ευρήματα, όπως οι ‘Δεσμώτες του Φαλήρου’, οι οποίοι πέθαναν με βίαιο τρόπο μάλλον λόγω πολιτικών ταραχών που συντελέστηκαν στην Αθήνα του 7ου αι. π.Χ. Έρευνες είχαν γίνει και παλαιότερα, τα έτη 1911 και 1915, όταν αρχαιολόγοι βρήκαν στη φαληρική νεκρόπολη τους «Αποτυμπανισμένους», οι οποίοι επίσης καταδικάστηκαν σε βίαιο θάνατο”, επισημαίνει η Ειρήνη Γρατσία.
Στην τρίτη ενότητα παρουσιάζονται τεκμήρια κάθε εποχής που πληροφορούν αλλά και ενεργοποιούν τις μνήμες του τόπου. «Τα αυθεντικά τεκμήρια προστατεύονται μέσα σε συρτάρια, τα οποία ο επισκέπτης θα ανοίγει για να τα βλέπει. Ενδεικτικά αναφέρονται εισιτήρια και προγράμματα των ιπποδρομιών, οικονομικά έγγραφα σχετικά με την κατασκευή του Ιπποδρόμου. Σ’ αυτά τα “συρτάρια μνήμης”, εκτός από αυθεντικά τεκμήρια, εκτίθενται και φωτογραφίες από διάφορες χρονικές στιγμές του χώρου, από την ανασκαφή, τη συντήρηση του Αρχείου του Ιπποδρόμου, την ταξινόμηση βιβλίων στην Εθνική Βιβλιοθήκη», σημειώνει η συνομιλήτρια του ΑΠΕ-ΜΠΕ. Ψυχαγωγικό -και όχι μόνο- ενδιαφέρον έχουν οι διαδραστικές δραστηριότητες οι οποίες πλαισιώνουν την έκθεση. Μία από αυτές είναι η «καρτ ποστάλ των αναμνήσεων» στις οποίες οι επισκέπτες σημειώνουν εντυπώσεις και αναμνήσεις από τον χώρο.
«Μας ενδιαφέρουν και συλλέγουμε τις αναμνήσεις για τον Ιππόδρομο και την ευρύτερη περιοχή», τονίζει η συντονίστρια της MONUMENTA και της έκθεσης, εξηγώντας ότι «με την ΕΒΕ προγραμματίζονται μια σειρά συναντήσεων με κατοίκους της Καλλιθέας κατά τις οποίες θα δοθεί η ευκαιρία να συλλεχθούν προφορικές μαρτυρίες που θα εμπλουτίσουν το υλικό της οθόνης αφής της έκθεσης. Η οθόνη αφής περιλαμβάνει έναν χάρτη με τα τοπόσημα του Δέλτα Φαλήρου και μεγάλο αριθμό τεκμηρίων από τα δύο Αρχεία. Επίσης, ένα video με αφηγήσεις ανθρώπων που γνώρισαν τον χώρο και συνέβαλαν στη διαμόρφωσή του συμπληρώνει το ταξίδι στην ιστορία του χώρου».
Όπως προσθέτει η Ειρήνη Γρατσία, μέσα από την έκθεση «θελήσαμε να δείξουμε το πώς εξελίχθηκε ο χώρος από Νεκρόπολη στην Αρχαιότητα, σε έλος και αγροτεμάχια τα χρόνια του Βυζαντίου έως και τον 19ο αιώνα, οπότε αρχίζει η ανάπτυξη του Φαλήρου με την ανέγερση των επαύλεων και την περιοχή να αποκτά άλλη χρήση, σε ιππόδρομο στις αρχές του 20ού αιώνα και στο ΚΠΙΣΝ στη σύγχρονη εποχή, σε έναν πολιτιστικό χώρο. Αξίζει να σημειωθεί ότι και ο Ιππόδρομος τις δεκαετίες του 1950 και 1960 είχε εξελιχθεί σε έναν τόπο ψυχαγωγίας, έναν πόλο έλξης για τους Αθηναίους. Όπως γνωρίζουμε από συνεντεύξεις, πολλοί κάτοικοι πήγαιναν τις Κυριακές βόλτα με τα παιδιά τους στον Ιππόδρομο, για να κάνουν πικ νικ», καταλήγει η συνομιλήτρια του ΑΠΕ-ΜΠΕ.
Η μουσειογραφική-μουσειολογική μελέτη έγινε από τη μουσειολόγο Μάρλεν Μούλιου, τον αρχιτέκτονα-μουσειογράφο Σπύρο Νάσαινα και την αρχιτέκτονα – γραφίστρια Ακριβή Αναγνωστάκη.
