Οι παλαιότεροι, φαντάζομαι θα έχετε μνήμες από το ιστορικό-πατριωτικό διήγημα του Γιάννη Βλαχογιάννη «Έτσι ήτανε». Το διήγημα αυτό βρισκόταν στα παλιά αναγνωστικά και αργότερα στα κείμενα Νεοελληνικής λογοτεχνίας της Β’ Γυμνασίου, αν δεν κάνω λάθος. Το θέμα του διηγήματος είναι οι ενστάσεις και οι συναισθηματικές αντιδράσεις ενός παππού κατά το συμβατικό εορτασμό της ηρωικής Εξόδου του Μεσολογγίου και την αναπαράσταση αυτής που λαμβάνει χώρα στο Μεσολόγγι αρκετά χρόνια μετά το γεγονός.
«…..Βρίσκεται με ταγγόνι στης λιτανείας την ουρά, κι ακολουθούν. Τέλος στους Τάφους έφτασαν. Εκεί χιλιάδες συναγμένοι στέκονται κι ακούν έναν που βγάνει λόγο, μα ο λόγος είν ατέλειωτος. Ο γέρος ακούει, και δεν καταλαβαίνει. Ακούει και καρτερεί σαν κάτι φαίνεται να καρτερή…
-Ωρέ, δεν ήτανε έτσι: κράζει με δυνατή φωνή.
Άφησε στη μέση τη γιορτή και πήρε το δρόμο πίσω για το σπίτι. Θυμωμένος φαίνεται. Βογκάει, στο αγγόνι δεν μιλεί. Άξαφνα σταματάει. Εκεί κοντά του κάποιος τραγουδεί. Ένας τυφλός, χωριάτης διακονιάρης, στρωμένος καταγής, παίζει τη λύρα του και τραγουδεί. Λέει το θλιμμένο το μοιρολόγι του Μεσολογγιού. Ορθός ο γέρος, άσειστος ακούει. Βρύση πάνε τα μάτια του. Κλαίει ήσυχα, και δεν μιλεί. Τέλος κόπηκε το τραγούδι.
-Να ωρέ, έτσι ήτανε: Αυτό είπε μοναχά. Και γύρισε στο σπίτι του και τον καημό του.»
ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ
Το δυνατό μήνυμα του διηγήματος αυτού, που σας παρέθεσα ένα απόσπασμα του για λόγους οικονομίας, έρχεται στο μυαλό μου τούτες τις μέρες, ανήμερα της επετείου του ξεσηκωμού του γένους μας ενάντια στον Οθωμανικό ζυγό. Το συμπέρασμα που βγαίνει λοιπόν,είναι ότι είναι δύσκολο να δοθεί το αληθινό μεγαλείο των αγώνων των Ελλήνων της εποχής εκείνης που πάλεψαν με όλες τις δυνάμεις τους για την κατάκτηση της πολυπόθητης ελευθερίας και για τη δημιουργία του Ελληνικού κράτους. Και αυτό γιατί η όποια αναπαράσταση των γεγονότων, όσο πειστική και αν είναι, είναι φυσικό να απέχει από την πραγματικότητα.
Με αφορμή αυτές τις σκέψεις, αυτό που έχει κυρίως σημασία αυτή τη στιγμή, κατά την άποψή μου, είναι να εστιάσουμε στο δημόσιο βήμα του διαλόγου, που έχει στηθεί τις ημέρες αυτές, στον τρόπο με τον οποίο λαμβάνουν το νόημα των εθνικών επετείων οι νέοι μας και στο κατά πόσο αυτός ο τρόπος συντελεί στην ανάπτυξη της ιστοριογνωσίας τους. Τι τελικά μένει στα παιδιά από τα ιστορικά γεγονότα με τη συμμετοχή τους στις παρελάσεις, με τον τρόπο που γιορτάζονται οι εθνικές επέτειοι στο σχολείο, αλλά και με τον τρόπο που διδάσκεται το μάθημα της Ιστορίας;
ΟΙ ΠΑΡΕΛΑΣΕΙΣ
Σχετικά με το πολυσυζητημένο θέμα των παρελάσεων έχουν διατυπωθεί διάφορες θέσεις τα τελευταία χρόνια, είτε υποστηρικτικές, είτε επικριτικές. Ωστόσο οι παρελάσεις με το ισχυρό τους αποτύπωμα στην Ελληνική κοινωνία καλά κρατούν, ακόμα και σε περίοδο πανδημίας, με εμφανή τον κίνδυνο υπερμετάδοσης του ιού.
Είναι χαρακτηριστικό στο σημείο αυτό ότι κατά τη διάρκεια της μεταπολίτευσης οι μαθητικές παρελάσεις αποτέλεσαν πεδίο κριτικής μερίδας πολιτικών προσώπων, εκπαιδευτικών, μαθητών, γονέων και διανοουμένων με το βασικό στοιχείο της κριτικής αυτής να εστιάζεται στις καταβολές τους, στον εθνικιστικό τους χαρακτήρα και στην αμφισβήτηση του παιδαγωγικού τους πρότυπου.
Ωστόσο οφείλω να παρατηρήσω ότι καμία από τις κυβερνήσεις της μεταπολίτευσης δεν τόλμησε να καταργήσει το θεσμό, καθεμία για τους δικά της συμφέροντα, με δεδομένο ότι υπέρ της διεξαγωγής τους τάσσεται ένα μεγάλο μέρος της Ελληνικής κοινωνίας.
Από την άλλη ακόμα και οι υποστηρικτές του θεσμού, που τον θεωρούν ως ένα τρόπο απόδοσης φόρου τιμής προς τους αγωνιστές αλλά και της καλλιέργειας της εθνικής ταυτότητας των νέων δεν αποδέχονται ότι συντελεί στην αποκόμιση της ιστορικής γνώσης.
ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΓΝΩΣΗ
Είναι χαρακτηριστικό μάλιστα ότι η ευθύνη αυτή αποδίδεται κατά κανόνα κυρίως στο σχολείο και στους εκπαιδευτικούς. Λες και το σχολείο δεν λειτουργεί με πολιτικές αποφάσεις, με προγράμματα σπουδών, με σχετικές εγκυκλίους που συνδέουν την ύλη με το εξεταστικό σύστημα, που οδηγούν στην αποστήθιση και στο ανελέητο κυνήγι της αποπεράτωση της και όχι στην ουσιαστική κατανόηση και εμπέδωση αυτής. Λες και δεν φταίει ο τρόπος συγγραφής των σχολικών βιβλίων που είναι κακογραμμένα, χωρίς να δίνουν τις απαραίτητες δυνατότητες για αναστοχασμό, κριτική θεώρηση και σύνδεση των συνθηκών της εποχής που εξετάζουν με τη σύγχρονη ιστορική και κοινωνική πραγματικότητα.
Πόσο μπορεί στα αλήθεια να φταίει και η νέα γενιά που και σε αυτή καταλογίζουν με ένα ισοπεδωτικό τρόπο ιστορική άγνοια, χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τα ιδιαίτερα προβλήματα που αυτή αντιμετωπίζει που την απομακρύνουν από ένα σχολείο που αδυνατεί να συλλάβει τον παλμό της;
ΟΙ ΣΧΟΛΙΚΕΣ ΕΘΝΙΚΕΣ ΓΙΟΡΤΕΣ
Από την άλλη η επιτυχία των σχολικών γιορτών δεν σχετίζεται μόνο με τη διάθεση και τις γνώσεις των μαθητών και των εκπαιδευτικών και τις ατέλειωτες ώρες που απαιτούνται για τη διεξαγωγή τους, αλλά και με τη γενικότερη υλικοτεχνική υποδομή του σχολείου, που αξιοποιείται στις περιπτώσεις αυτές και που δεν είναι πάντοτε αυτονόητη. Ωστόσο οι σχολικές γιορτές είναι απαραίτητες όχι μόνο γιατί οι μαθητές προσεγγίζουν με ένα ευχάριστο και βιωματικό τρόπο την ιστορική γνώση, αλλά και γιατί αποτελούν ένα σπουδαίο πολιτιστικό γεγονός για το σχολείο. Ένα πολιτιστικό γεγονός, που εισάγει την τέχνη σε αυτό, που δίνει πρωτοβουλίες στα παιδιά και αναδεικνύει τα ταλέντα και τις ευαισθησίες τους σε ένα πλαίσιο συνεργασίας και δημοκρατικής λειτουργίας. Είναι μια ανάπαυλα από την καθιερωμένη ρουτίνα και μια πτυχή της σχολικής ζωής που μένει ανεξίτηλη στις μνήμες των παιδιών.
Αρκεί να σκεφτούμε, εμείς οι μεγαλύτεροι, τη συγκίνηση που νιώθουμε από το αποτύπωμα που έχει αφήσει στην ψυχή μας η συμμετοχή μας σε κάποιες από αυτές τις γιορτές, κατά τη διάρκεια της σχολικής μας ζωής, κάθε φορά που η μνήμη γυρίζει νοσταλγικά στο παρελθόν.
*Η Μαράκη Μαρία είναι Φιλόλογος
