Oι Θεοί μίσησαν το τέκνο του Ιαπετού, γιατί τόλμησε να ορθώσει ένα μεγάλο “Οχι” απέναντί τους· απέναντι στους παχυδερμικούς κρατούντας και στην ασφάλεια του Ολύμπου. Αυτό το όχι τον νεύρωσε για να κινηθεί εναντίον τους και να οπλίσει το χέρι του με τη φωτιά. Προτίμησε στημένος στα δύο του πόδια με τη φωτιά αυτή στο χέρι παρά υποταχτικός των Θεών. Αυτή τη δύναμη πλάσης, το όργανο της δημιουργίας το πήρε μόνον με την άρνηση. Αυτός ο Προμηθέας1, που δεν είναι τυχαίο ότι ήταν εκτός από αρνητής και δάσκαλος. Ο πρώτος δάσκαλος για ολάκερη την ανθρωπότητα από τις καταβολές της, κιόλας. Την απόδειξη γι’ αυτό δεν μας την κομίζει καμία ιστορική ή φιλοσοφική έρευνα -καμία επιστήμη- παρά ο μύθος που σε ορισμένο τόπο και χρόνο επιτελούσε τη λειτουργία της επιστήμης. Γόνιμο επανάκουσμα του μύθου περί του δασκάλου Προμηθέα είναι οι στίχοι του αρχαίου τραγικού:
και μην ἀριθμόν, ἔξοχον σοφισμάτων,
ἐξηῦρον αὐτοῖς, γραμμάτων τε συνθέσεις,
μνήμην ἁπάντων, μουσομήτορ’ ἐργάνην 2
Για την εκλεκτική και όχι πάντως τυχαία συγγένεια του Προμηθέα με τον δάσκαλo επικαλούμαι και τον Πλάτωνα:
ἀπορίᾳ οὖν σχόμενος ὁ Προμηθεὺς ἥντινα σωτηρίαν τῷ ἀνθρώπῳ εὕροι, κλέπτει Ἡφαίστου καὶ Ἀθηνᾶς τὴν ἔντεχνον σοφίαν σὺν πυρὶ -ἀμήχανον γὰρ ἦν ἄνευ πυρὸς αὐτὴν κτητήν τῳ ἢ χρησίμην γενέσθαι- καὶ οὕτω δὴ δωρεῖται ἀνθρώπῳ 3
Τέτοιος ο μύθος για τον Προμηθέα τον σκοταδοθραύστη που κατεβαίνοντας στους ανθρώπους κρατούσε στα χέρια κοντύλι και δαδί. Τέτοια και η δουλειά του δασκάλου, όπως προσδιορίζεται από την παιδαγωγική διάσταση του μύθου, που διαφέρει από πολλές άλλες δουλειές σε τούτο: ο δάσκαλος δὲν δικαιολογείται στην περίπτωση που δεν έχει επίγνωση τι κάνει. Ο δάσκαλος πραγματώνει το ντοστογιεφσκικό
«κάλλιο δυστυχής αλλά να γνωρίζω παρά χαρούμενος και κορόιδο» 4
Κι αν ο Προμηθέας έδωσε τη γνώση στους ανθρώπους εν αγνοία των Θεών και έτσι τους άνοιξε τα μάτια για να βλέπουν καλύτερα τη φωτιά που κατέβασε στη γη, ο δάσκαλος κάθε εποχής -αυτός που αποφασίζει να είναι δάσκαλος για τα παιδιά τα δικά του ή των άλλων, για οποιοδήποτε άνθρωπο, εν τέλει, οπουδήποτε και μέσα στο σχολείο και έξω από αυτό-επιφορτίζεται και με κάτι όλως άλλο: με τη μόρφωση προσωπικής και μόνον συνείδησης με αναφορά στον ίδιο τον εαυτό της και πουθενά αλλού· άρα συνείδησης όχι ειδικώς προσανατολισμένης και αγκιστρωμένης σε όποια «αρχή» αλλά ελεύθερης και, επομένως, πρόθυμης να αποκτήσει δικά της κριτήρια προκειμένου να φτάσει μόνη της όχι στην έτοιμη και δοσμένη από τους άλλους (τους γονείς, τους δασκάλους, τους φίλους κ.λπ.) γνώση αλλά στην πρωτόφαντη για αυτούς τους άλλους γνώση. Στον δάσκαλο που θα τολμήσει και θα καταφέρει την αλλαγή τούτη αξίζει πράγματι ο τίτλος του παιδαγωγού!
1. Η ιδιότητά του αυτή προκύπτει από την ετυμολογία του ονόματός του· ας μην ξεχνάμε ότι το όνομα ενός ανθρώπου μπορεί να είναι αποκαλυπτικό ιδιοτήτων του και προσδιοριστικό γνωρισμάτων της προσωπικότητάς του: στο λεξικό Liddell-Scott (1885) ο Προμηθέας αναφέρεται ως Προμαθεύς· ο εφευρέτης πολλών τεχνών, αυτός που όπως λέγεται έφτιαξε τον άνθρωπο από πηλό και του έδωσε το έντεχνο πυρ· σύμφωνα με το λεξικό Hoffman (1950) προμαθής είναι αυτός που προνοεί, που φροντίζει για κάτι από πριν, χαραχτηριστικό και αυτό του δασκάλου.
2. Αισχύλ., Προμηθ., 459-461.
3. Πλάτ., Πρωταγ. 321d.
4. Dostoyevsky F., Ο Ηλίθιος, Δ, 65 (Μετάφρ. Α. Αλεξάνδρου, εκδ. Γκοβόστης).
