Eνα πολύ αξιόλογο βιβλίο για ένα σύγχρονο και πολύ ενδιαφέρον θέμα το οποίο θα μας απασχολήσει πολύ τα επόμενα χρόνια εξεδόθη πρόσφατα με συγγραφέα το καθηγητή Θ. Λιανό.
O κ. Θ. Λιανός είναι ομότιμος καθηγητής πολιτικής οικονομίας του Οικονομικού πανεπιστημίου Αθηνών. Έχει διατελέσει καθηγητής σε διάφορα πανεπιστήμια των ΗΠΑ καθώς και πρύτανης του Οικονομικού πανεπιστημίου Αθηνών. Καθώς η οικονομική ανάπτυξη θεωρείται σήμερα από πολιτικούς και οικονομολόγους σαν η πανάκεια για την επίλυση των προβλημάτων των ανεπτυγμένων και αναπτυσσόμενων κρατών ο συγγραφέας στο δοκίμιο αυτό εκφράζει μία μη ουτοπική αιρετική πρόταση , τη δυνατότητα ευημερίας χωρίς ανάπτυξη , προτάσσοντας το καθήκον για τη σωτηρία του πλανήτη σαν απαραίτητη προυπόθεση για την ευημερία της γενιάς μας αλλά και των επόμενων γενεών. Καθώς ο πληθυσμός του πλανήτη έχει προσεγγίσει τα 7.5 δις άτομα και συνεχίζει να αυξάνεται ο κ. Θ. Λιανός μας υπενθυμίζει τα οικολογικά όρια και τη βιο-ικανότητα της γης , που δεν πρέπει να ξεπερασθούν , ούτως ώστε να μας παρέχει τους απαραίτητους πόρους για την ευημερία μας. Μας υπενθυμίζει επίσης και το σημερινό οικολογικό μας αποτύπωμα το οποίο υπερβαίνει κατά πολύ τις αντοχές του πλανήτη και τη φέρουσα ικανότητα του. Χρησιμοποιώντας μία επιστημονική μεθοδολογία και αξιοποιώντας τα στατιστικά στοιχεία υπολογίζει ότι το κατά κεφαλή προιόν παγκοσμίως θα αυξάνεται μέχρι το έτος 2037 , που αποτελεί και έτος καμπής , ενώ μετά το έτος αυτό θα αρχίσει να μειώνεται. Βασιζόμενος στην απλή εξίσωση του Ehrlich η οποία αναφέρεται στη σχέση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων με παραμέτρους όπως η τεχνολογία , ο πληθυσμός και το επίπεδο διαβίωσης μιας κοινωνίας συμπεραίνει ότι για την αναγκαία σήμερα μείωση του οικολογικού μας αποτυπώματος υπάρχουν δύο επιλογές δεδομένης της στάθμης της τεχνολογίας. Είτε να μειώσομε το επίπεδο διαβίωσης μας η να μειώσομε το πληθυσμό του πλανήτη. Όπως είναι γνωστό πολλοί άλλοι συγγραφείς και οικονομολόγοι για την αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος έχουν επικεντρωθεί στη μείωση του σημερινού μέσου επιπέδου διαβίωσης προτείνοντας σαν λύση την απο-ανάπτυξη ( de-growth). Η πρωτοτυπία του συγγραφέα έγκειται στην επιλογή της άλλης λύσης που φαίνεται με πρώτη ματιά δύσκολη και ίσως ουτοπική. Ο κ. Θ. Λιανός προσπαθεί να προσδιορίσει την έννοια της ευημερίας αποσυνδέοντας την με την υπερκατανάλωση. Εξ άλλου πληθώρα ερευνών σήμερα έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η αύξηση του εισοδήματος πάνω από κάποιο επίπεδο δεν οδηγεί στην αύξηση της ευδαιμονίας και της ευτυχίας. Για να προσδιορίσει την έννοια της ευημερίας ανατρέχει στους κλασσικούς , τον Αριστοτέλη , τον Επίκουρο , τους Στωικούς , τους Ρωμαίους αλλά και σύγχρονους φιλοσόφους όπως ο Τζών Στιούαρτ Μίλλ και ο Μπέρτραντ Ράσελ. Θεωρεί ένα αποδεκτό και καλό επίπεδο διαβίωσης αυτό που κατά τη γνώμη του εξασφαλίζει μία ικανοποιητική ευημερία και το προσδιορίζει για μία τετραμελή οικογένεια στα 52.000 €. Βεβαίως αυτό είναι σχετικό και υποκειμενικό αλλά ενδεικτικό για τον υπολογισμό του παγκόσμιου πληθυσμού στον οποίο μπορεί να παρέχεται μία ικανοποιητική ευημερία. Δεχόμενος ότι το συνολικό οικολογικό αποτύπωμα της ανθρωπότητας δεν θα πρέπει να μειώνει τη βιο-ικανότητα του πλανήτη και την ικανότητα του να μας παρέχει τους απαραίτητους πόρους για την επίτευξη διατηρήσιμης και στο μέλλον ευημερίας συμπεραίνει ότι το μέγιστο μέγεθος του πληθυσμού δεν θα πρέπει να είναι μεγαλύτερο των 3.15 δις. δηλαδή ελαφρά μικρότερο από το μισό του σημερινού πληθυσμού που ανέρχεται σε 7.5 δις περίπου. Το επόμενο ερώτημα που απασχολεί το συγγραφέα σχετίζεται με το σχέδιο μείωσης του παγκόσμιου πληθυσμού. Εκ πρώτης όψεως αυτό φαίνεται ουτοπικό αλλά ο συγγραφέας ισχυρίζεται ότι μπορεί να επιτευχθεί. Αναφερόμενος στη πληθυσμιακή πολιτική της Κίνας ( ένα παιδί ανά οικογένεια ) αλλά και στη δημογραφική πολιτική άλλων χωρών , προτείνει τη πολιτική του ενός και μισού (1.5) παιδιού ανά οικογένεια , αρκετά χαμηλότερη από τα 2.1 παιδιά ανά οικογένεια που απαιτεί η διατήρηση του πληθυσμού σε σταθερά επίπεδα. Η πολιτική του 1.5 παιδιού ανά οικογένεια μπορεί να υλοποιηθεί , σύμφωνα με το συγγραφέα , με τη θέσπιση αγοράς δικαιωμάτων τεκνοποίησης και σκιαγραφεί τα κύρια σημεία της πολιτικής αυτής. Υπολογίζει δε ότι η πολιτική αυτή μπορεί να μειώσει το παγκόσμιο πληθυσμό περίπου στο μισό σε διάστημα 100 ετών δηλαδή μέσα σε 4 γενεές. Στη συνέχεια ο συγγραφέας αμφισβητεί μία καλά ριζωμένη αντίληψη , εκείνη της συνεχούς ανάπτυξης σαν το κατάλληλο φάρμακο για την επίλυση όλων των οικονομικών και κοινωνικών μας προβλημάτων. Θεωρεί ότι οι περιορισμένοι φυσικοί πόροι της γης κάνουν πλέον απατηλό το όνειρο της συνεχούς ανάπτυξης. Για την επίτευξη διατηρήσιμης κοινωνικής ευημερίας εισάγει την έννοια της βιώσιμης ευημερίας , σε αντιδιαστολή με τη συνεχή οικονομική ανάπτυξη η τη βιώσιμη ανάπτυξη. Σαν κύριο χαρακτηριστικό της βιώσιμης ευημερίας , όχι μόνο για σήμερα αλλά και για το μέλλον, θεωρεί τη σύνδεση της παγκόσμιας παραγωγής με το μηδενικό οικολογικό έλλειμα του πλανήτη. Έχοντας λοιπόν υπολογίσει το μέγεθος της παγκόσμιας παραγωγής το επίπεδο διαβίωσης θα καθορίζεται σε συνάρτηση με το μέγεθος του παγκόσμιου πληθυσμού. Ο κ. Θ. Λιανός θεωρεί ότι η πρόταση για βιώσιμη ευημερία δεν αποτελεί μία ακόμη ουτοπία αλλά το μοναδικό τρόπο για να επιτευχθεί η διατηρήσιμη ευημερία των πολιτών και στο μέλλον. Το ενδιαφέρον αυτό πόνημα ολοκληρώνεται με ορισμένα σχόλια για την ανάπτυξη , μία λέξη που κυριαρχεί στις ομιλίες των πολιτικών , στις εφημερίδες , τα περιοδικά και τα κανάλια της τηλεόρασης που μας βομβαρδίζει καθημερινά και ο συγγραφέας μας προσκαλεί να στοχαστούμε στην επίτευξη ευημερίας χωρίς ανάπτυξη. Ο προβληματισμός που αναπτύσσεται στο δοκίμιο αυτό είναι επίκαιρος , όχι μόνο στη χώρα μας , καθώς θέτει τα όρια που μπορεί να φθάσει το σημερινό μοντέλο της συνεχούς ανάπτυξης , καθώς έχομε ήδη υπερβεί κατά πολύ τις αντοχές του πλανήτη , τεκμηριώνοντας ότι δεν οδηγεί σε βιώσιμη ευημερία ούτε στο παρόν αλλά ούτε και στο μέλλον.
Η εξίσωση του Ehrlich διατυπώνεται ως εξής : Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις σε μια κοινωνία ισούνται με το γινόμενο του πληθυσμού επί το επίπεδο διαβίωσης επί τη τεχνολογία, ή Περιβαλλοντικές επιπτώσεις = πληθυσμός Χ επίπεδο διαβίωσης Χ τεχνολογία.
*Ο κ. Γιάννης Βουρδουμπάς διδάσκει στο ΤΕΙ Κρήτης και είναι επιστημονικός συνεργάτης του ΜΑΙΧ.
