Τα τελευταία χρόνια γίνεται συζήτηση για το μέλλον της Ευρώπης ιδιαίτερα μετά την κρίση του 2008. Τίθενται ερωτήσεις για τον ορισμό της ιδέας της Ευρώπης.
Eίναι η οικονομική ανάπτυξη και οι χρηματοοικονομικές επιδόσεις; Είναι η ειρήνη; Είναι η ασφάλεια; Η σταδιακή εξαφάνιση των συνόρων των κρατών; Ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων; Η θέληση να γίνει ο κόσμος πιο ανθρώπινος; Ή ακόμη ένα μίγμα των παραπάνω θεμάτων με κάποιου είδους ποσόστωση που εξαρτάται από ποια πλευρά εξετάζουμε την ιδέα της Ενωμένης Ευρώπης.
Η οικονομική κρίση δημιούργησε επιμέρους κρίσεις στην Ευρώπη σε πολλά επίπεδα. Στη Γερμανία η Angela Merkel μόλις μετά βίας σχημάτισε κυβέρνηση συνασπισμού, το Brexit και οι δύσκολες προεκτάσεις του, η συνεχής άνοδος του λαϊκισμού, τα προβλήματα στην εφαρμογή της δημοκρατίας σε Ουγγαρία, Πολωνία, η αύξηση της κυριαρχίας χωρών από τη ΝΑ Ασία (Κίνα, Ινδία), είναι μερικοί δείκτες που δείχνουν τη δύσκολη θέση της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Οικονομικές επιδόσεις
Το 2017 ήταν μια χρονιά ικανοποιητική και πολλά υποσχόμενη. Το 2018 θα είναι μια χρονιά όπου η Ευρώπη θα εδραιώσει την οικονομία της; Οι περισσότεροι ειδικοί της συγκυρίας είναι αισιόδοξοι και αναφέρουν ότι οι δώδεκα επόμενοι μήνες θα είναι καλύτεροι από τους προηγούμενους. Παρουσιάζονται παρακάτω τέσσερις βασικές μεταβλητές: Ανάπτυξη, Ανεργία, Πληθωρισμός και Δημόσιο Χρέος για την περίοδο έναρξης της κρίσης 2008 έως και το 2018 (προβλέψεις, Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ΔΝΤ, ΕΚΤ)
Οι 4 βασικές μεταβλητές παρουσιάζουν μια ικανοποιητική εικόνα για την Ευρωζώνη και τις 5 χώρες της, η οποία δείχνει να εδραιώνεται για το 2018. Παρόλα αυτά οι κίνδυνοι παραμένουν και είναι κυρίως πολιτικοί: αβεβαιότητα του κυβερνητικού συνασπισμού στη Γερμανία, γενικές εκλογές στην Ιταλία το Μάρτιο, διαπραγματεύσεις για το Brexit και επικίνδυνες κινήσεις του D. Trump. Η ελκυστικότητα της Ευρωζώνης φαίνεται και από μια άλλη μελέτη της Invest Europe όπου Κινέζοι, Αμερικάνοι, Βρετανοί, Γάλλοι και Γερμανοί διαχειριστές κεφαλαίων πιστεύουν ότι η Ευρωζώνη είναι ένας αναβαθμισμένος επενδυτικός προορισμός σε σχέση με πέντε χρόνια πριν. Οι τομείς με το μεγαλύτερο ποσοστό θετικών απαντήσεων ήταν:
• Ενέργεια – Περιβάλλον (55%)
• Βιοτεχνολογία – Υγεία (49%)
• Χρηματοοικονομικά – Ασφαλιστικά (44%)
• Εμπορικά Προϊόντα και Υπηρεσίες (42%)
Οι προβλέψεις του οργανισμού για το 2019 δείχνουν επιβράδυνση λόγω έλλειψης επαρκών επενδύσεων. Επίσης, περιορισμοί στον τομέα των υπηρεσιών δημιουργούν εμπόδια στις επενδύσεις και πιο ειδικά στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις.
Πολιτικο-κοινωνικές προεκτάσεις
Οι συζητήσεις και οι αναλύσεις αναφέρονται σε μια Ευρώπη κοινωνική και ανθρώπινη βάσει της οποίας θα σωθεί η Ένωση. Η υποστήριξη των δημόσιων υποδομών θα γίνει με μακροπρόθεσμες επενδύσεις οι οποίες θα είναι εκτός του υπολογισμού των κριτηρίων του Maastricht. Η κοινωνική Ευρώπη, με τη βοήθεια μιας έξυπνης και οραματικής πολιτικής, θα προχωρήσει στη δημιουργία ποιοτικών θέσεων εργασίας και θα ρίξει τις βάσεις για μια επιθυμητή στρατηγική ανάπτυξης για τις επόμενες γενιές. Οι βασικές αρχές της νέας Ευρώπης είναι: κοινωνική προστασία με ισότιμη εργασία, ίση αμοιβή και συνθήκες ζωής και εργασίας αξιοπρεπείς. Το δόγμα της ανταγωνιστικότητας πρέπει να αντικατασταθεί από την προτεραιότητα σε μια ισορροπία κοινωνική και οικολογική η οποία θα εισέλθει στην καθημερινή ζωή. Άλλη πολιτική αλλαγής της Ευρώπης πρέπει να στηρίζεται σε περιοχές τις οποίες κατοικούν πολίτες με διαφορετικά χαρακτηριστικά (Σκωτία, Καταλονία). Η Ευρωπαϊκή Δημοκρατία οφείλει να προστατέψει τα ίδια χαρακτηριστικά αυτών των περιοχών και να προσδώσει μια ταυτότητα ιδιαίτερη σεβόμενη την κουλτούρα, τη θρησκεία, τη γλώσσα και τα ήθη-έθιμα των πολιτών της. Η Ευρωπαϊκή δημοκρατία του 21ου αιώνα πρέπει να χαρακτηρίζεται από μια αγορά, ένα νόμισμα (ευρώ) και μια δημοκρατία των Ευρωπαίων πολιτών (ανά περιφέρεια, βλ. Ulrike Guerot, Le Monde, 23/12/2017, σελ. 17).
Για τον Dominique Moisi (Les Echos, 8/1/2018, σελ. 10), οι τρείς βασικές λέξεις για το μέλλον της Ευρωπαϊκής δημοκρατίας είναι η εμπιστοσύνη, η σεμνότητα και η φιλοδοξία. Η υπεράσπιση του Ευρωπαϊκού μοντέλου της δημοκρατίας κόντρα των επιθέσεων του λαϊκισμού περνά μέσα από μια συνεχή «πάλη» εναντίων των ανισοτήτων οικονομικών-κοινωνικών. Δεν πρόκειται για μια αναχρονιστική και επιφανειακή ισότητα και για ένα μοντέλο αντιπαραγωγικό . Η οικονομία πρέπει να λειτουργεί βάσει της κοινής λογικής σε όλες της εκφάνσεις της.
Τέλος, όπως αναφέρει και ο Jean-Claude Juncker σε ένα από τα πρόσφατα άρθρα του «πρέπει να επιδιορθώσουμε τη στέγη της Ευρώπης όσο ακόμη κάνει καλό καιρό» (Les Echos, 29-30/12, σελ. 9). Ο ίδιος συγγραφέας προτείνει την ίδρυση του «Ευρωπαϊκού Νομισματικού Ταμείου» για την πρόληψη και υποστήριξη της χρηματοοικονομικής σταθερότητας χωρών που έχουν άμεση ανάγκη.
* Ο Αιμίλιος Γαλαριώτης είναι καθηγητής στο Audencia Business School, Nantes, France, Διευθυντής του Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικής και Πρόεδρος του τμήματος Χρηματοοικονομικής
** Ο Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης είναι καθηγητής στο Πολυτεχνείο Κρήτης, Ακαδημαϊκός, Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών και Χρηματοοικονομικών της Ισπανίας, Ακαδημαϊκός, Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων και Distinguished Research Professor στο Audencia Business School της Γαλλίας.
