Το άρθρο – ανοιχτή επιστολή αυτό το απευθύνω τους συναδέλφους εκπαιδευτικούς και τους ενδιαφερόμενους από τους γονείς των μαθητών τους. Αγαπητοί συνάδελφοι, καλή χρονιά και καλή επανεκκίνηση στο σχολείο σας! Είμαι συνάδελφός σας, δάσκαλος και νηπιαγωγός, που υπηρέτησα δυόμιση δεκαετίες στις σχολικές αίθουσες και τα υπόλοιπα χρόνια πριν συνταξιοδοτηθώ πριν τέσσερα χρόνια ως υπεύθυνος περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και σχολικός σύμβουλος. Απευθύνομαι σήμερα σ’ εσάς προκειμένου να σας παρωθήσω να εκμεταλλευτείτε μια καλή ευκαιρία που σας προσφέρει ο κορωνοϊός!
Ως γνωστόν από πολύ παλιά, «ουδέν κακόν αμιγές καλού». Σήμερα καλείστε να επαναλάβετε την δια ζώσης -άρα και εκ του φυσικού- παιδαγωγική διαδικασία υπό δυσμενείς όρους, όπως βέβαια το κάνατε μέχρι τις γιορτές και με την από απόσταση αντίστοιχη διαδικασία. Καλείστε να κλείνεστε καθημερινά με δύο δεκάδες κατά μέσο όρο μαθητές για πέντε ή και έξι ώρες μέσα στις μικρές -κατά κανόνα- σχολικές σας αίθουσες, στις οποίες η μόνη δυνατότητα μείωσης του ιικού φορτίου που διαθέτετε είναι εκείνη του διαρκούς αερισμού τους και της λειτουργίας ανεμιστήρα, αν διαθέτετε, για επιτάχυνση του αερισμού αυτού.
Στην πραγματικότητα αυτή είναι η μόνη ευκαιρία που έχουν οι εκπαιδευτικοί σ’ ολόκληρο το βόρειο ημισφαίριο, μόνο που εσείς διαθέτετε μία ακόμα. Τόσο οι ίδιοι όσο και οι μαθητές σας ζείτε σε μια κλιματική ζώνη στην οποία οι χειμερινές συνθήκες αντιστοιχούν με τις φθινοπωρινές και τις ανοιξιάτικες των συναδέλφων σας σε πολλές χώρες, όπως στην τόσο προοδευμένη από εκπαιδευτική άποψη Φινλανδία ή και στη Γαλλία. Ένας συνάδελφός μας μάλιστα, υπεύθυνος περιβαλλοντικού κέντρου, εξέφρασε την έκπληξή του σε πρόσφατο διαδικτυακό δημοσίευμα, όταν είδε το 2017 ότι «…στο Όσλο της Νορβηγίας μικρά παιδιά κι εκπαιδευτικοί που έκαναν μάθημα έξω στο χιόνι, στους 4 βαθμούς κάτω από το μηδέν»! Φοβάμαι βέβαια ότι αν τον ρωτήσουμε γιατί, όχι στην τάξη του αλλά στο περιβαλλοντικό του κέντρο, τα περισσότερα προγράμματα γίνονται μέσα σε τέσσερις τοίχους, θα μας απαντήσει με το γνωστό ρητό της ελληνικής μας διγλωσσίας, ότι δηλαδή «αυτά γίνονται έξω, εδώ είναι Ελλάδα, Βαλκάνια κ.λπ.».
Την ώρα που γράφω το άρθρο αυτό, έντεκα το πρωί, το θερμόμετρο έξω από το σπίτι μου, στην Κρήτη, μετρά 20 βαθμούς Κελσίου, θερμοκρασία που για πολλές ευρωπαϊκές χώρες είναι αποκλειστικά καλοκαιρινή. Όμως και αύριο, που η θερμοκρασία θα έχει πέσει στα φυσιολογικά για την εποχή επίπεδα, αυτή θα φτάνει στους 16 βαθμούς. Κι απ’ ότι βλέπω στις προγνώσεις ακόμα και στη βόρεια Ελλάδα, στη Θεσσαλονίκη, θα είναι δέκα βαθμοί, με συννεφιά, συνθήκες δηλαδή καθόλου απαγορευτικές για παραμονή στο ύπαιθρο.
Όσο ήμουν μέσα στις σχολικές αίθουσες, σε επαρχιακά σχολεία (Καρωτή, Μελιδόνι Ρεθύμνου, Αγιά, Μελιδόνι Χανίων, Δαφνέδες, 2ο Ρεθύμνου) τέτοιες μέρες εύρισκα την ευκαιρία να παίρνω τους μαθητές μου να κάνουμε μάθημα έξω. Είμαι σίγουρος ότι όσοι απ’ αυτούς είχαν την ευκαιρία να ζήσουν αυτή την εμπειρία, θα θυμούνται αυτήν ακριβώς και όχι τα όσα με ζήλο τους δίδασκα. Ακριβώς επειδή η έξοδος από τις σχολικές αίθουσες αποτελούσε το μεγαλύτερο κίνητρο να υπερβάλλουν εαυτούς, ώστε να την κερδίσουν «με το σπαθί τους», όπως τους ενθάρρυνα.
Οι διευθυντές στο σχολείο του Ρεθύμνου που υπηρέτησα ήταν συχνά αρνητικοί. Τι «θα κρυώσουν τα παιδιά», επικαλούνταν, τι «θα πάθουν ηλίαση», τι «εμποδίζεις τον γυμναστή να κάνει τη δουλειά του, τι «σε βλέπουν οι γονείς κι ο κόσμος όλος που περνά απ’ έξω». Μάτην προσπαθούσα να τους πείσω ότι δεν είχα τίποτα να κρύψω. Μάλιστα συχνά καλούσα τους γονείς αυτούς, όπως και άλλους γνωστούς, να περάσουν στον σχολικό περίβολο για να μιλήσουν στα παιδιά για το επάγγελμά τους, για τις σπουδές τους και για τα δικά τους μαθητικά χρόνια.
Από ένα σημείο και πέρα διαπίστωσα ότι δεν ήταν αρμοδιότητα κανενός διευθυντή σχολείου το πού ακριβώς θα επέλεγα να κάνω το μάθημά μου: στην αίθουσα διδασκαλίας, στη βιβλιοθήκη, στην αίθουσα πολλαπλών χρήσεων ή στον περίβολο του σχολείου. Ανακάλυψα μάλιστα ότι είχα τη δυνατότητα, με μια απλούστατη διαδικασία («μαθητικές επισκέψεις»), να παίρνω τους μαθητές μου να κάνουμε μάθημα και σε εξωσχολικούς χώρους: στο δημαρχείο πολιτική και κοινωνική αγωγή, στον δημοτικό κήπο μελέτη περιβάλλοντος, στο παρκάκι έξω από το σχολείο ιστορία, κάτω από το βλέμμα του ανδριάντα του Ελευθέριου Βενιζέλου. Κι όταν έφτασα να έχω μεγαλύτερη ηλικία απ’ αυτούς, οι προϊστάμενοι σταμάτησαν πια να δίνουν σημασία και με άφηναν να κάνω τη δουλειά μου όπου και όπως έκρινα ο ίδιος καλύτερα. Άλλωστε εκείνοι μικρή εμπειρία είχαν από διδασκαλία, εντός ή εκτός σχολικής αιθούσης.
Αργότερα ανακάλυψα ότι πολύ πριν από μένα οι συνάδελφοί μου που ακολουθούσαν το παιδαγωγικό ρεύμα του Σχολείου Εργασίας στον Μεσοπόλεμο είχαν κάνει πολύ περισσότερες και καλύτερα αιτιολογημένες παρόμοιες προσπάθειες. Μερικοί απ’ αυτούς εκκινούσαν με κίνητρο την κακή υγεία των μαθητών τους (προφυματικοί, με τραχώματα κ.λπ.) ενώ άλλοι θεωρούσαν το σχολείο ως θεσμό εγκλεισμού και προσπαθούσαν να επιτύχουν τη μάθηση εκτός των τειχών, στα πλαίσια μιας εκπαίδευσης κατά το δυνατόν αντιαυταρχικής. Ένας μάλιστα εκλεκτός Ατσιπουλιανός συνάδελφος, ο Γεώργιος Ζανουδάκης, είχε πρωτοστατήσει στη διοργάνωση σχολικών κατασκηνώσεων λίγο έξω από το Ρέθυμνο πριν από ακριβώς ενενήντα χρόνια!
Παράλληλα διαπίστωσα ότι αντίστοιχες πρακτικές είναι καθημερινές και αυτονόητες σε χώρες με προηγμένα εκπαιδευτικά συστήματα, όπως για παράδειγμα για τους μαθητές όλων των τάξεων του δημοτικού σχολείου στη Γερμανία, που εξοικειώνονται με χειμερινή εβδομαδιαία διαβίωση στα χιόνια, ή στην «πράσινη τάξη» στα αγροκτήματα της Γαλλίας. Πολύ κοντά στο Ρέθυμνο, στον Φουρφουρά, είχα την τύχη να παρακολουθήσω αντίστοιχες πρακτικές του συναδέλφου Άγγελου Πατσιά, που η δημόσια εκπαίδευση δεν τον «σήκωσε» και σήμερα μεγαλουργεί μόνος του στη Θεσσαλονίκη.
Αγαπητοί συνάδελφοι, έχετε μια ευκαιρία να μετατρέψετε το πρόβλημα της πανδημίας σε παιδαγωγική ευκαιρία. Το κάνουν ήδη συνάδελφοί μας στο Εξώβουργο της Τήνου, στο 6ο Δημοτικό Σχολείο της Χίου, στο πρότυπο νηπιαγωγείο της γειτονικής μας Κυριάννας, στο Γυμνάσιο Σιμοπούλου κοντά στην Πάτρα, στο «Σχολείο του Δάσους» στη Θεσσαλονίκη κι αλλού. Και το είχαν κάνει τα σχολεία σε όλο τον κόσμο, και στην Ελλάδα, στην πανδημία του 1918, πριν ακριβώς από 103 χρόνια. Μια τέτοια υπαίθρια εγκατάσταση σχολείου είχα σκοπό να δημιουργήσω στο Σχολικό Μουσείο, πριν από την επιδημία του κορωνοϊού, και θα εξακολουθήσω να το παλεύω, εφόσον φυσικά παραμείνω επιμελητής του και δεν εξαναγκαστώ σε παραίτηση.
Αγαπητοί συνάδελφοι, βγείτε με τους μαθητές σας στην αυλή και στο προαύλιο του σχολείου σας και κάντε εκεί μάθημα, κάτω από το φως του ήλιου, που μεταβολίζει την βιταμίνη D, εξασφαλίζοντας γερά οστά και δυνατό ανοσοποιητικό σύστημα. Κανένας δεν θα τολμήσει να ισχυριστεί ότι είναι καλύτερα να μένετε μέσα στους τέσσερις τοίχους και να εισπνέετε κορωνοϊούς και κανένας γονέας δεν θα αρθρώσει δικαιολογίες, του τύπου «το κλωνάρι μου, θα ιδρώσει, θα κρυώσει, θ’ αρρωστήσει, θα πεθάνει». Αντίθετα, αν το θελήσετε μπορείτε να τους έχετε βοηθούς σας, στη μεταφορά των καθισμάτων και των θρανίων, αν σας είναι απαραίτητα, κι ενός φορητού πίνακα μαρκαδόρου. Κι αν το σχολείο δεν έχει τη δυνατότητα αγοράς του, είκοσι ευρώ δηλαδή, εκείνοι θα το κάνουν, προσκομίζοντας όχι έναν αλλά πολλούς.
Κι όσο για τους μαθητές σας, να είστε σίγουροι ότι αυτή ακριβώς την εμπειρία θα θυμούνται από σας και όχι το πόσο καλά τους διδάξατε το ελάχιστο κοινό πολλαπλάσιο και τις κειμενικές δομές. Τολμήστε το. Δεν έχετε τίποτα να χάσετε, πλην των κορωνοϊών, αντίθετα έχετε πολλά να μάθετε, τόσο εσείς όσο κι οι μαθητές σας.
