Η Ηθική και η ηθικότητα ρυθμίζουν τη συμπεριφορά του ανθρώπου προς τον εαυτό του και προς τους άλλους ανθρώπους. Είναι οι πιο μεγάλες από τις αξίες, οι κυριότερες και σημαντικότερες αρετές αυτές που καθορίζουν και δίνουν νόημα στην ανθρώπινη ζωή. Η Ευδαιμονία και η αφθονία των αγαθών δεν έχουν θέση και ωχριούν μπροστά στην ηθική που χάνουν την αίγλη τους και τη δόξα τους. Η ηθική και η ευδαιμονία είναι δύο δυνάμεις που παλεύουν ασταμάτητα στην ψυχή του ανθρώπου (όπως η αρετή και η κακία) και του βάζουν λογισμούς αμφιβολίας και η κάθε μία προσπαθεί να πετύχει το δικό της στοχασμό για να παραμείνει ο άνθρωπος μετά από μεγάλη προσπάθεια και πάλη, πιστός στους νόμους των ηθικών κανόνων και της αρετής.
Η αφθονία των υλικών αγαθών έκαναν τον Κροίσο το βασιλιά της Λυδίας να πιστεύει πως ήταν ευδαίμονας και καλότυχος περισσότερο από κάθε άλλο και για να το διαπιστώσει καλύτερα, απευθύνθηκε στο σοφό Έλληνα Σόλωνα για να πάρει την αποστομωτική και παροιμιώδη στους αιώνες απάντηση «Μηδένα προ του τέλους μακάριζε». Ο ευδαιμονισμός, η Νιρβάνα κατά τους Ινδούς, αν είναι η μεγαλύτερη ευτυχία και αν εξασφαλίζεται με αυτόν, η σωτηρία του ανθρώπου, υπάρχουν ερωτηματικά και η απάντηση είναι διφορούμενη. Ο μεγάλος βασιλιάς Κροίσος, αργότερα που αιχμαλωτίστηκε από τον Κύρο τον Βασιλιά των Περσών και κινδύνευσε η ζωή του, τότε κατάλαβε πως δεν ήταν ο πιο ευτυχισμένος άνθρωπος στον κόσμο, αφού τα πλούτη, που είχε στην κατοχή του ως και η ευδαιμονία του από αυτά, ήταν πρόσκαιρη και αδύναμη για να τον βοηθήσει. Σ’ αυτή την ζωή στο φθαρτό κόσμο που τα πάντα μεταβάλλονται, οι θέσεις και οι αντιθέσεις είναι συνεχείς και διαδέχεται η μία την άλλη χωρίς σταματημό. Όταν ο Μέγας Αλέξανδρος είχε κατακτήσει σχεδόν ολόκληρο τον τότε γνωστό κόσμο και η Περσική αυτοκρατορία δεν υπήρχε πια, άλλαξε σαν άνθρωπος και ζήτησε να τον τιμούν όπως οι Πέρσες τιμούσαν τους Αχαιμενίδες, τους δυνάστες και τυραννικούς ηγεμόνες τους γιατί από τη δόξα και τα πλούτη τους, θεωρούσαν πως ήταν δυνατοί, ευδαίμονες και ευτυχισμένοι. Ο δαιμόνιος και έξοχος στρατηλάτης Αλέξανδρος μέθυσε από τη δόξα και από την ευμάρεια και την αφθονία των υλικών αγαθών, συσκοτίστηκε ο νους του και στην παραζάλη του έφθασε στο αποτρόπαιο έγκλημα και σκότωσε τον Κλείτο, τον άνθρωπο που στη μάχη στο Γρανικό ποταμό του είχε σώσει τη ζωή του, επειδή λέει ο Κλείτος εξύμνησε τον πατέρα του το Φίλιππο για την απλότητά του. Ο παραλογισμός του Αλεξάνδρου είχε φθάσει στο αποκορύφωμά του, αφού μετά τη θανάτωση του Κλείτου ακολούθησαν και άλλες θανατικές αποφάσεις χωρίς να προμαντεύει ποια θα μπορούσε να είναι και γι’ αυτόν η επόμενη μέρα, και ότι το μέλλον το δικό του θα ήταν ζοφερό και απαισιόδοξο παρ’ όλη την τόσο μεγάλη ευδαιμονία του. Ο βασιλιάς της Φρυγίας Μίδας, ήταν γνωστός για τα αμύθητα πλούτη του που ο θεός Διόνυσος τον είχε βοηθήσει να αποχτήσει, με προτροπή του δαιμονικού σάτυρου Σιληνού που τον ακολουθούσε και τον είχε φίλο. Κάποτε όμως, που κατάλαβε ότι ο ευδαιμονισμός του από τον πλούτο που είχε, μπορούσε να του στοιχίσει την ίδια του τη ζωή παρακάλεσε πάλι το Διόνυσο να τον απαλλάξει από τον πλούτο. Ο Διόνυσος του έδωσε τη συμβουλή να λουστεί στα νερά του Πακτωλού ποταμού και έφυγε από αυτόν το βάρος του πλούτου και έπεσε στην άμμο του ποταμού που από τότε είναι ανάμεικτη με το χρυσάφι. Ο Μίδας έτσι πρόλαβε το κακό που θα του έφερνε η ευδαιμονία του πλούτου. Οι μεγιστάνες του πλούτου και οι πρόκριτοι δεν μπορούν να ελπίζουν ότι θα εξασφαλίσουν με την ευμάρεια και τον πλούτο τους, την ευτυχία και την ευδαιμονία και να θεωρούν, πως θα είναι καλότυχοι.
Ένας ακόλαστος αυτοκράτορας της Ρώμης, ο Καλιγούλας, είχε την αξίωση να τιμάται σαν θεός, επειδή είχε πολλά πλούτη και δόξα και θεωρούσε πως ήταν ευδαίμονας, αλλά δεν είχε καλό τέλος και δολοφονήθηκε εξ’ αιτίας της ματαιοδοξίας και της ηθικής του κατάπτωσης. Η ηθική του καθήκοντος και του αγαθού, καθορίζει το σκοπό του ανθρώπου με οδηγό τη συνείδηση που είναι ο αλάνθαστος κριτής του καλού και του κακού. Αυτή κρατά τον άνθρωπο κοντά στο θεό για να γίνει δυνατό οι πράξεις του, να είναι ωφέλιμες και να αποβούν νόμος για τους άλλους και για την κοινωνία. Ο Μελέας ή Τραχίνιος, ο γνωστός σε όλους Εφιάλτης, στις Θερμοπύλες οδήγησε 20.000 Πέρσες κρυφά τη νύχτα στα νώτα του Ελληνικού Στρατού, όταν ο Λεωνίδας είχε αποκλείσει τη διάβαση του στρατού του Ξέρξη. Στη μάχη που ακολούθησε σκοτώθηκαν οι 300 του Λεωνίδα, 700 Θεσπιείς και 20.000 Πέρσες. Ο Εφιάλτης επικηρύχτηκε από τους αντιπροσώπους των πόλεων του Αμφικτιονικού Συνεδρίου και στα Αντίκυρα της Βοιωτίας το σκότωσε μετά από λίγα χρόνια, ο Αθηνάδης που τιμήθηκε από τους Λακεδαιμόνιους για την πράξη του. Για την προδοσία του ο Εφιάλτης πήρε πλούσια αμοιβή βέβαια, που φυσικά είναι αμφίβολο αν θα την χάρηκε, κυνηγημένος και κατατρεγμένος από παντού και από όλους, που πάντοτε θα προκαλεί δυσφορία η ενέργειά του αυτή και που συνεχώς θα του βάραιναν οι τύψεις τη συνείδησή του, όσο ακόμη θα ζούσε.
Όμως και τότε και σήμερα, όσοι κυνηγούν την τύχη και τον πλουτισμό πέρα από τους νόμους της ηθικής και από την ανθρωπιστική δεοντολογία, την οποία ασυναίσθητα οι άνθρωποι έχουν παραμελήσει, εξαιτίας της επικρατούσας εκτεταμένης πλάνης, που έχει απλωθεί και που φαίνεται ότι συνεχίζει την επέλασή της, ολοένα και περισσότερο στον τρόπο διαχείρισης των ζητημάτων της ζωής, θα βαραίνουν οι τύψεις της συνείδησής τους και δε θα είναι ευδαίμονες και ευτυχισμένοι αφού η ευδαιμονία δεν είναι το πολυτιμότερο από τα καλά και τα αγαθά που ξεκουράζουν και γεμίζουν την ψυχή μας.
Ο φιλόσοφος Σωκράτης ασχολήθηκε με τις διάφορες μορφές της αρετής, με το δίκαιο και το άδικο, με το ευσεβές και το ασεβές. Την ευτυχία του ανθρώπου την έβλεπε στην άσκηση της αρετής και διαισθανόταν την ύπαρξη του θείου. Για τη διδασκαλία του και για το έργο του, δεν έπαιρνε αμοιβή, αγαπούσε υπερβολικά την πατρίδα του και καταπολεμούσε τις κακές συνήθειες και δίδασκε για να τη βοηθήσει. Κατηγορήθηκε όμως γι’ αυτά που δίδασκε και του επιβλήθηκε η θανατική ποινή που τη δέχτηκε και ήπιε το κώνειο με αταραξία, παρά τις αντιρρήσεις των φίλων του και των μαθητών του, για να γίνει ο θάνατός του, η αποθέωση της φιλοσοφίας του, και να ασκήσει μεγάλη επίδραση στην ανθρωπότητα και στους κατοπινούς φιλόσοφους. Ο ηθικός Σωκράτης, αισθανόταν πως η ευδαιμονία βρίσκεται στη γνώση και στην άσκηση της αρετής. Σ’ αυτήν την ευδαιμονία πίστευε και την καλλιεργούσε με τη διδασκαλία και με τις πράξεις του.
Ο Νουμάς, ο βασιλιάς της Ρώμης, που ήταν ειρηνικός και εκλέχτηκε βασιλιάς για το δίκαιο και γεμάτο αρετές χαρακτήρα του, βοήθησε την πατρίδα του με τους νόμους του και με την οργάνωση των κοινωνικών τάξεων και τη δίκαιη κατανομή της γης για να είναι πάντα η βασιλεία του σύμφωνη με τους ηθικούς νόμους που τον έκαναν ευτυχισμένο. Την ευδαιμονία αυτοί που την έζησαν κατάλαβαν αν έκανε εύκολη και χαρούμενη τη ζωή τους ή αν την έκανε κουραστική και άχαρη με τέλος άδοξο και σκληρό και αυτό συμπεραίνεται από τα δοσμένα παραδείγματα στο πέρασμα του χρόνου. Ίσως σ’ ένα καιρό, που η ύλη επισκιάζει τις άλλες αξίες και τις αρχές της ζωής στην ταραγμένη γη μας, να μετανιώσουν ή να μετανοήσουν κάποιοι που πίστεψαν στην ευδαιμονία της ύλης και να παρακαλέσουν τον «Διόνυσο» το θεό που γεμίζει δύναμη την ψυχή του ανθρώπου να τους απαλλάξει από τα δεσμά του πλούτου όπως έκανε ο βασιλιάς Μίδας και γλύτωσε από τις πληγές που του είχε ανοίξει. Η ευδαιμονία δεν έχει ρίζες για να στηρίζεται και να αντέχει στο χρόνο. Τρέχει και φεύγει σαν το νερό του ποταμού και αφήνει άδειες τις ψυχές των ανθρώπων που τη δέχτηκαν και την έζησαν. Η ηθική, που οι αρχαίοι Έλληνες είχαν κατανοήσει τη σημασία της και την είχαν οδηγό τους, εκφραζόταν στο πρόσωπο της θεάς Θέμιδος, που ήταν προστάτιδα της τάξης και του δικαίου και πίστευαν στους γραφτούς και περισσότερο στους άγραφους νόμους.
Εμείς οι άνθρωποι, οι θνητοί, αν το θελήσουμε θα μπορέσουμε, να καταλάβουμε την Ειρήνη και την αρμονία, που υπάρχει γύρω μας, για να κοιτάξουμε ψηλά, πιο ψηλά, όσο μπορούμε ψηλότερα και να παλέψουμε να προσαρμόσουμε τη ζωή μας σ’ αυτή την αρμονία και την ειρήνη με τη βοήθεια του δικού μας θεού, χαρούμενοι και ελεύθεροι από ότι μας σκλαβώνει και μαραίνει τη χαρά μας, για να είναι δεχτικές οι ψυχές μας, στη δική Του ατελείωτη ευδαιμονία.
*Ο Δημήτριος Παυλάκης είναι π. ανώτερος υπάλληλος και συνδικαλιστής
