Πτυχιακή εργασία του Δημήτρη Πριπάκη στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων “ακτινογραφεί” την καλλιέργεια
Η επέκταση της καλλιέργειας και δη της βιολογικής, η αξιοποίηση νέων ποικιλιών και η αναγνώρισή του ως Προϊόν Γεωγραφικής Ένδειξης (ΠΓΕ) θα κάνει ακόμα πιο δυναμική την καλλιέργεια αβοκάντο στο Νομό Χανίων.
Αυτό μεταξύ άλλων επισημαίνει ο Δημήτρης Πριπάκης, στη πτυχιακή του εργασία για τη Σχολή Γεωπονίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων με θέμα «η καλλιέργεια του αβοκάντο στο Ν. Χανίων. Προβλήματα – Δυνατότητες και προοπτικές». H πτυχιακή που βαθμολογήθηκε με άριστα, κάνει μια σειρά από ενδιαφέρουσες επισημάνσεις αναφορικά με την καλλιέργεια, παρουσιάζοντας προτάσεις και ιδέες για την ενίσχυση του στο Ν. Χανίων.
«Το Αβοκάντο αναμφισβήτητα ανήκει στην κατηγορία των καρποφόρων δένδρων με αυξημένο οικονομικό ενδιαφέρον. Πράγματι τα τελευταία 30 χρόνια υπάρχει μια διαρκής άνοδο της ζήτησης του αβοκάντο τόσο στη διεθνή όσο και στην Ευρωπαϊκή αγορά. Σύμφωνα με τα στοιχεία που παραθέτει ο παγκόσμιος οργανισμός αβοκάντο (WAO) από το 2014 που το αβοκάντο έγινε ‘’της μόδας’’ οι πωλήσεις του φρούτου έχουν αυξηθεί 60%, με περισσότερους από 650.000 τόνους να έχουν διατεθεί στην Ευρώπη μόνο το 2018. Κάθε χρόνο στη χώρα μας παράγονται γύρω στους 5.200 τόνους αβοκάντο, από τους οποίους το 85% παράγεται στον Νομό Χανίων, και καταναλώνονται 7000 τόνοι. Για να καλυφθούν οι ανάγκες της εσωτερικής αγοράς εισάγονται 3.000 τόνοι αβοκάντο, ενώ εξάγονται 1.200 τόνοι περίπου. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι πρέπει να αυξηθεί η παραγόμενη ποσότητα Αβοκάντο, με την εγκατάσταση νέων φυτειών και με την βελτίωση της ποιότητας των παραγομένων καρπών» σημειώνει ο Δ. Πριπάκης.
Ειδικότερα ορισμένα από τα βασικά σημεία της εργασίας του νέου γεωπόνου:
• ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ: Η κατανάλωση του αβοκάντο στις χώρες της Ε.Ε. παρουσιάζει αλματώδη ανάπτυξη, από το 2014 μέχρι σήμερα οι πωλήσεις του αβοκάντο έχουν αυξηθεί κατά 60%, με περισσότερους από 650.000 τόνους να έχουν διατεθεί στην Ευρωπαϊκή αγορά το 2018. Αντίστοιχα η παραγωγή της Ε.Ε. είναι γύρω στους 80.000-100.000 τόνους ετησίως (το 90% παράγεται στην Ισπανία). Συνολικά οι χώρες της Μεσογείου (κυρίως το Ισραήλ) παράγουν 160.000-180.000 τόνους. Αυτή το κενό που δημιουργείται στο ισοζύγιο παραγωγής καλύπτεται κυρίως από χώρες του νοτίου ημισφαιρίου (Χιλή, Περού, Ν. Αφρική). Η Ελλάδα μαζί με την Ισπανία και την Πορτογαλία είναι οι μόνες χώρες της Ευρώπης που μπορούν να καλλιεργήσουν το αβοκάντο και δεδομένης της συνεχόμενης αύξησης της κατανάλωσης του προϊόντος στις χώρες της Ε.Ε, θεωρείται ένα από τα πιο σημαντικά εν δυνάμει εξαγώγιμα προϊόντα με επιτακτική την ανάγκη αύξησης της εγχώριας παραγωγής.
• ΕΞΑΓΩΓΕΣ: Η συμμετοχή της χώρας μας στην παγκόσμια και ευρωπαϊκή αγορά είναι αμελητέα, ωστόσο διαθέτει δύο σημαντικά πλεονεκτήματα:
Την υψηλή ποιότητα προϊόντος που είναι ήδη αναγνωρισμένη (brand Creta Sun) και την δυνατότητα επέκτασης της παραγωγής προκειμένου να καλυφθούν, με τις κατάλληλες ποικιλίες, κενά της αγοράς. Τέτοια κενά παρουσιάζει η αγορά της Ευρώπης το πεντάμηνο Ιανουαρίου – Μαΐου το οποίο μπορεί να καλυφθεί με τη μέσης πρωιμότητας ποικιλία Fuerte (Δεκ. – Μαρ.) και κυρίως την όψιμη Hass (Μαρ. – Ιουν.). Η ποικιλία Hass έχει τη μεγαλύτερη ζήτηση στην αγορά, ενώ πετυχαίνει και σημαντικά υψηλότερες τιμές (30- 50%) σε σχέση με τις άλλες ποικιλίες. Αντίθετα οι πρώιμες ποικιλίες (Zutano, Bacon, Ettinger) δεν συνίστανται διότι -εκτός των πρώιμων αβοκάντο από Ισπανία και Ισραήλ- την ίδια περίοδο υπάρχει στην ευρωπαϊκή αγορά η πολύ εμπορικότερη Hass από το νότιο ημισφαίριο. Τέλος για να έχουμε μια στοιχειωδώς σοβαρή παρουσία στην ευρωπαϊκή αγορά πρέπει να τριπλασιάσουμε τουλάχιστον τη σημερινή μας παραγωγή ώστε να πετύχουμε ένα κρίσιμο μέγεθος. Είναι αξιοσημείωτο ότι οι μέσες παραγωγές στα Χανιά κυμαίνονται κατά μέσο όρο στα 1.200 κιλά/στρέμμα και είναι πολύ μεγαλύτερες από αυτές που αναφέρονται στο Ισραήλ, στην Ισπανία και στην Καλιφόρνια με 600-900 κιλά/ στρέμμα. Υπάρχουν, μάλιστα, περιπτώσεις φυτειών στο νομό μας που ξεπερνούν τα 2.500 κιλά/στρέμμα (Καλλιτεράκης Γ., 2008, Ντουντουνάκης Λ., 2012).
• ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ: Υπάρχουν μεγάλα περιθώρια αύξησης της παραγωγής και βελτίωσης της ποιότητας των καρπών βελτιώνοντας τις καλλιεργητικές τεχνικές που εφαρμόζονται στις καλλιέργειες αβοκάντο στο Ν. Χανίων. Είναι πολύ λίγοι οι καλλιεργητές που εφαρμόζουν σωστό κλάδεμα με αποτέλεσμα την άμεση αρνητική επίπτωση στην παραγωγή ποιοτικών καρπών. Στα νεόφυτα δενδρύλλια δε συστήνεται κλάδεμα των δέντρων τα 2 πρώτα χρόνια για να μη προκληθεί πρόωρη ανθοφορία. Στα παραγωγικά δένδρα απαιτείται κάθε χρόνο κλαδοκάθαρος, κλάδεμα ισορροπίας παραγωγής και βλάστησης (τα δένδρα πρέπει να είναι μέτριας ζωηρότητας), κλάδεμα καρποφορίας με αραίωμα των ταξιανθιών τον Φεβρουάριο και ενίοτε τον Ιούλιο αραίωμα καρπών στις μικρόκαρπες ποικιλίες (Hass). Γενικά επιδιώκεται τα δένδρα μας να είναι χαμηλά (ως 3 μέτρα) και συμμαζεμένα με κορφολόγημα και αραίωμα των βλαστών, χωρίς υπέρ-ανθήσεις. Με αυτές τις τεχνικές η παραγωγή μπορεί να ξεπεράσει τους 2 τόνους ανά στρέμμα. Τέλος για δένδρα που «έχουν ξεφύγει σε ύψος και πλάτος» ή είναι πάνω από 25 ετών μπορεί να γίνει κλάδεμα ανανέωσης τον Μάρτιο, οπότε δίνουν ξανά παραγωγή σε 2 χρόνια. Η εφαρμογή σωστού προγράμματος λίπανσης και άρδευσης είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την καλή παραγωγικότητα των δένδρων ποσοτικά και ποιοτικά. Τόσο η λίπανση όσο και η άρδευση γίνονται συνήθως εμπειρικά χωρίς να επιτυγχάνονται τα αναμενόμενα αποτελέσματα από την εφαρμογή τους, ενώ συνήθως γίνεται σπατάλη λιπασμάτων και νερού με τις γνωστές αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Η λίπανση (βασική και υδρολιπάνσεις) καλό είναι να γίνεται κατόπιν αναλύσεων εδάφους και φύλλων. Ενδεικτικά, απαιτούνται 10-15 μονάδες αζώτου, 18-20 μονάδες καλίου και 4-5 μονάδες φωσφόρου το στρέμμα. Αναφορικά με την άρδευση του αβοκάντο τα όρια των αναγκαίων ποσοτήτων για την ορθολογική χρήση νερού στην άρδευση του αβοκάντο ορίζονται στα 600 έως 700 m3/στρέμμα/έτος.
• ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΠΓΕ: Μία καλή ενέργεια για το μέλλον της καλλιέργειας του αβοκάντο θα ήταν η αναγνώριση του ως προϊόν ΠΓΕ (Προϊόν Γεωγραφικής ένδειξης) δηλαδή «Αβοκάντο Χανίων Κρήτης». Αυτό είναι εφυκτό καθώς το 85% της παραγωγής γίνεται σε μία συγκεκριμένη περιοχή της πρώην επαρχίας Κυδωνίας του Ν. Χανίων με ίδια εδαφο- κλιματικά χαρακτηριστικά και ποιότητα προϊόντος. Προς την κατεύθυνση αυτή έχουν ήδη γίνει ενέργειες από την Περιφέρεια Κρήτης μέσω της υπογραφής προγραμματικής σύμβασης με το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, για την εκπόνηση του ερευνητικού προγράμματος με τίτλο: «Φυσικοχημική εξέταση καρπών αβοκάντο από καλλιεργούμενες ποικιλίες στην Κρήτη με σκοπό την τεκμηρίωση της σχέσης ποιότητας – γεωγραφικής ένδειξης» Επίσης, συστήνεται να προωθηθούν συστήματα εφαρμογής της σήμανσης και της ιχνηλασιμότητας καθώς και πιστοποίησης και τυποποίησης του προϊόντος από το χωράφι μέχρι το τραπέζι του καταναλωτή. Οι απαιτήσεις των προτύπων GLOBALGAP, BRC κ.λπ. που ζητούν οι αλυσίδες καταστημάτων στην Ε.Ε., οι ευαισθησίες των καταναλωτών για προϊόντα χωρίς υπολείμματα φυτοφαρμάκων και η γενική απαίτηση για αναβάθμιση της ποιότητας και της ασφάλειας των προϊόντων πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη από παραγωγούς και εμπόρους στην Ελλάδα.
• ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΗ ΚΑΜΠΑΝΙΑ: Επιπλέον, θετικά οφέλη θα απέφερε η χρηματοδότηση ευρύτερης διαφημιστικής καμπάνιας με στόχο την ανάπτυξη της εσωτερικής αγοράς. Να γίνει ενημέρωση για την θρεπτική αξία του προϊόντος (υψηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνες και λίπη), την υψηλή περιεκτικότητα του σε ακόρεστα λιπαρά οξέα (ευεργετικό για τη καρδιά), τη χαμηλή περιεκτικότητα του σε ζάχαρη (ιδανικό για διαβητικούς), αλλά και ως καλή πηγή βιταμινών, καροτενοειδών, ανόργανων μακροστοιχείων και ιχνοστοιχείων, και φυτικών ινών (6-7%). Γενικά το αβοκάντο πρέπει να διαφημιστεί ως μια πλήρης και υγιεινή τροφή για χορτοφάγους ή μη. Στα πλαίσια του προγράμματος ‘’πάντρεμα τουρισμού και αγροτικού τομέα ́ ́ να μπει το Χανιώτικο αβοκάντο στα εστιατόρια και στις ξενοδοχειακές μονάδες του νησιού. Επίσης, να γίνει προώθηση του κρητικού αβοκάντο στην ευρωπαϊκή αγορά από τη Περιφέρεια Κρήτης (Στρατηγικός Σχεδιασμός Περιφέρειας) και τους Δήμους Χανίων και Πλατανιά παράλληλα με το τουριστικό προϊόν.
• ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ: Μία πολύ καλή κίνηση επίσης θα ήταν να γίνουν σταδιακά τα αβοκάντο στην Κρήτη βιολογικά καθώς τα βιολογικά αβοκάντο πετυχαίνουν υψηλότερες τιμές κατά 30-40% σε σχέση με τα συμβατικά. Αυτό είναι εφικτό γιατί η καλλιέργεια αβοκάντο στην περιοχή των Χανίων δεν αντιμετωπίζει σοβαρούς εχθρούς και ασθένειες που να απαιτούν επεμβάσεις με φυτοφάρμακα. Επίσης, η πυκνότητα του φυλλώματος και η ανάπτυξη του δένδρου έχουν σαν αποτέλεσμα το ανεπαρκή φωτισμό κάτω από το δένδρο που δεν ευνοεί την ανάπτυξη ζιζανίων μέσα στην καλλιέργεια με αποτέλεσμα, αν εξαιρέσουμε τις νέες φυτείες, να μη χρειάζονται επεμβάσεις με ζιζανιοκτόνα. Τέλος, δεν έχει συνήθως ιδιαίτερη ανάγκη προσθήκης χημικών λιπασμάτων διότι το αβοκάντο ανανεώνει συνεχώς το φύλλωμά του με αποτέλεσμα να έχουμε σε όλες τις καλλιέργειες εδάφη πλούσια σε οργανική ουσία που συμβάλει στη σωστή θρέψη του δένδρου.
Τέλος, να στηριχθούν επενδύσεις στο τομέα για υποπροϊόντα αβοκάντο (λάδι αβοκάντο, κρέμες, σάλτσες κτλ.) εφόσον βέβαια προχωρήσει η ζητούμενη επέκταση της καλλιέργειας. Μια τέτοια επένδυση, με τους σημερινούς όγκους παραγωγής κρίνεται ασύμφορη.
• ΦΥΤΕΥΣΕΙΣ: Χρησιμοποιώντας τις κατάλληλες ποικιλίες θα μπορούσε να επεκταθεί η καλλιέργεια αβοκάντο σε περιοχές με ιδανικές συνθήκες για να καλυφθούν οι αυξανόμενες ανάγκες της Ευρωπαϊκής και εγχώριας αγοράς. Στα Χανιά το μεγαλύτερο μέρος της καλλιεργούμενης έκτασης κατέχουν οι ποικιλίες Fuerte, Zutano και Hass με τη συγκομιδή τους να εκτείνεται κυρίως από τον Οκτώβριο έως το Μάιο. Οι καινούργιες φυτεύσεις συστήνεται να γίνονται με ποικιλία Hass σε ένα ποσοστό 60- 80%, σε συνδυασμό με την ποικιλία Fuerte έτσι ώστε να καλύπτονται οι ανάγκες της Ευρωπαϊκής αγοράς το πεντάμηνο Ιανουαρίου – Μαρτίου που δεν τροφοδοτούνται από τις χώρες του νοτίου Ημισφαιρίου λόγω ετεροχρονισμού της παραγωγής. Αντίθετα οι πρώιμες ποικιλίες (Zutano, Bacon, Ettinger) δεν συνίστανται καθώς δέχονται μεγάλη πίεση στην αγορά από τους ανταγωνιστές μας. Την περίοδο ωρίμανσης των πρώιμων ποικιλιών στην Ευρωπαϊκή αγορά υπάρχει η πολύ εμπορικότερη Hass από το Νότιο ημισφαίριο, ενώ η προσφορά πρώιμων ποικιλιών από μεριάς Ισραήλ και Ισπανίας είναι πιεστική και μεγάλη. Παράλληλα συστήνεται η εισαγωγή, εγκατάσταση και προώθηση όψιμων ποικιλιών έτσι ώστε να εξασφαλίζεται παραγωγή τους καλοκαιρινούς μήνες που είναι πιο απαιτητική η εγχώρια αγορά, λόγω τουρισμού. Έχουν ήδη μπει δένδρα της όψιμης ποικιλίας Lamb Hass με στόχο να δώσουν παραγωγή κατά τους μήνες Ιούνιο –Ιούλιο. Τέλος για να έχουμε μια στοιχειωδώς σοβαρή παρουσία στην ευρωπαϊκή αγορά πρέπει να τριπλασιάσουμε τουλάχιστον τη σημερινή μας παραγωγή ώστε να πετύχουμε ένα κρίσιμο μέγεθος.
Η επέκταση της καλλιέργειας μπορεί να γίνει σε αντικατάσταση αρδευόμενων εσπεριδοειδών, όμως όλες οι περιοχές με εσπεριδοειδή δε συστήνονται για το αβοκάντο. Περιοχές που διαθέτουν εδάφη γόνιμα, βαθιά, με καλή στράγγιση και καλό αερισμό, με μικρή περιεκτικότητα σε ανθρακικό ασβέστιο, αρδευόμενα με νερό καλής ποιότητας (χαμηλή περιεκτικότητα σε ολικά άλατα, χλώριο και βόριο), με ήπιες θερμοκρασίες το χειμώνα και υψηλή σχετική υγρασία στην ατμόσφαιρα, ειδικά την άνοιξη είναι ιδανικές για την καλλιέργεια του Αβοκάντο. Όταν οι εδαφοκλιματικές συνθήκες είναι ευνοϊκές και εφαρμόζεται η σωστή καλλιεργητική τεχνική, οι αποδόσεις ανά στρέμμα μπορεί να ξεπεράσουν τους 2.500 τόνους /στρέμμα.
Κλείνοντας θα θέλαμε να τονίσουμε ότι η περαιτέρω καλλιέργεια αβοκάντο στον Νομό Χανίων – όπου οι εδαφοκλιματικές συνθήκες είναι ιδανικές- μπορεί να αποφέρει ικανοποιητικό εισόδημα για τους παραγωγούς δεδομένου ότι η υφιστάμενη παραγωγή δεν καλύπτει καν την εγχώρια ζήτηση, την ίδια ώρα που η κατανάλωση στην Ε.Ε. αυξάνεται ετησίως κατά 2% έως 3%.
• ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΣΤΑ ΧΑΝΙΑ ΣΗΜΕΡΑ: Η καλλιέργεια αβοκάντο, την τελευταία πενταετία, αποτελεί μία από τις σημαντικότερες καλλιέργειες στον νομό Χανίων με συνεχή επέκταση των καλλιεργούμενων εκτάσεων . Εκτιμάται ότι σήμερα το 85% περίπου ων καλλιεργούμενων εκτάσεων με αβοκάντο στην Ελλάδα βρίσκονται στο Ν. Χανιών . Ο βασικός λόγος γι’ αυτό είναι ο συνδυασμός κλιματολογικών και εδαφολογικών συνθηκών της περιοχής, που είναι ιδανικός για την καλλιέργεια του αβοκάντο. Για την καλλιέργεια του αβοκάντο, όπως αναφέρθηκε στο κεφ. 1.9.1., απαιτούνται περιοχές χωρίς υψηλής έντασης ανέμους με ήπιες θερμοκρασίες το χειμώνα και υψηλή σχετική υγρασία στην ατμόσφαιρα (τουλάχιστον 60%), ειδικά την άνοιξη. Η Κρήτη και συγκεκριμένα ο Ν. Χανίων, πληροί τις κλιματικές προϋποθέσεις για την καλλιέργεια αβοκάντο. Όσον αφορά τις εδαφικές απαιτήσεις ο Ν. Χανίων ως επί το πλείστον τηρεί τις κατάλληλες προϋποθέσεις που χρειάζεται μια καλλιέργεια αβοκάντο όπως προαναφέρθηκε στο κεφ. 1.9.2. Πιο συγκεκριμένα εδάφη τα οποία στραγγίζουν και αερίζονται καλά, ελεφριάς έως μέσης σύστασης με όξινη έως ουδέτερη αντίδραση (pH= 5-7) .
• ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ: Στο νέο αναπτυξιακό μοντέλο του πρωτογενή τομέα της Κρήτης το αβοκάντο – σήμερα που η καλλιέργεια των εσπεριδοειδών περνά κρίση- μπορεί να καταλάβει εξέχουσα θέση. Είναι μια οικονομικά αποδοτική καλλιέργεια με σαφή εξαγωγικό προσανατολισμό που σε αρκετές περιοχές του Νομού Χανίων βρίσκει ιδανικές εδαφο- κλιματικές συνθήκες. Πέρα από τις προτάσεις βελτίωσης στην ίδια την καλλιέργεια του αβοκάντο, υπάρχουν και ενέργειες που μπορούν να γίνουν σε επίπεδο πολιτείας και φορέων που θα δώσουν την ώθηση που χρειάζεται για μια καλύτερη και παραγωγικότερη καλλιέργεια. Προτείνεται επέκταση της καλλιέργειας σε τέτοια έκταση που να εξασφαλίζει παραγωγές της τάξης των 15.000 – 20.000 τόνων κατοχυρώνοντας μια σοβαρή παρουσία στο χώρο της Ευρωπαϊκής αγοράς. Στις νέες φυτεύσεις προτείνεται η όψιμη ποικιλία Hass σε ποσοστό 70- 80%, που δίνει παραγωγή Μάρτιο – Ιούνιο, περίοδο που η αγορά της Ευρώπης παρουσιάζει έλλειμμα λόγω του ετεροχρονισμού της παραγωγής του Νοτίου Ημισφαιρίου. Επίσης, να εισαχθούν εκτός από την Lamb Hass και άλλες όψιμες ποικιλίες ( π.χ. Whitsell, Gwen) που δίνουν παραγωγή στους καλοκαιρινούς μήνες που είναι μεγαλύτερες και οι ανάγκες της τοπικής αγοράς λόγω τουρισμού. Με βάση τα παραπάνω στοιχεία από την εμπορία του προϊόντος θα πρέπει να υπάρχει έλεγχος, καθοδήγηση και προγραμματισμός στις νέες φυτεύσεις από τη Δ/νση Αγροτικής Οικονομίας και Κτην/κής (Γραφείο Δενδροκομίας). Έμφαση πρέπει να δοθεί στη διαθεσιμότητα κατάλληλου πολλαπλασιαστικού υλικού (υγιούς και ανθεκτικού), προσαρμοσμένου στις ανάγκες της χώρας μας. Αυτό προϋποθέτει την εισαγωγή νέων ανθεκτικών υποκειμένων και εγκατάσταση πειραματικών φυτειών με σκοπό τη μελέτη προσαρμοστικότητας και διάδοσή τους. Πρέπει να εισαχθούν άμεσα τα κλωνικά υποκείμενα Diuke 7, Diuke 9, Dusa, Thomas, Canyon που παρουσιάζουν ανθεκτικότητα στο παθογόνο Phytophthora cinnamoni. Παράλληλα, χρειάζεται η περαιτέρω εξέλιξη της υπάρχουσας τεχνολογίας αγενούς πολλαπλασιασμού του αβοκάντο, κάτι που θα βοηθήσει στη γρήγορη και αξιόπιστη αναπαραγωγή των φαινοτυπικών χαρακτηριστικών των επιλεγμένων υποκειμένων αβοκάντο.
(Ο Δημήτρης Πριπάκης θέλει να ευχαριστήσει τους γονείς του Δέσποινα Κυρλίδου και Γεώργιο Πριπάκη και την επιβλέπουσα καθηγήτρια Δήμητρα Δήμου.)
