Ευθύνη να ’σαι άνθρωπος…

«Να είσαι άνθρωπος σημαίνει να νιώθεις τον εαυτό σου υπεύθυνο για όλα γύρω σου»
Antoine de Saint Exupery

“…Και εποίησεν ο Θεός τον άνθρωπον κατ’εικόνα εαυτού, κατ’εικόνα Θεού εποίησεν αυτόν, άρσεν και θήλυ εποίησεν αυτούς…” μας αφηγείται ο γράψας την Γένεσιν, το πρώτο από τα Ιστορικά βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης. Και ’μεις, άσχετα με τη δογματική προσήλωση στο κείμενο το αειφόρο στη δοκιμασία του χρόνου, ή άσχετα με την αποδοχή των επιστημονικών απόψεων της εξελικτικής διαδικασίας του ανθρώπου του Κάρολου Δαρβίνου, θα πρέπει να δεχτούμε ότι ο “άνω θρώσκων” “νοήμων άνθρωπος”, αποτελεί αίνιγμα των αιώνων που ξεκινά από την αρχαία εποχή του Σωκράτη, του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη, συνεχίζεται την περίοδο του Μεσαίωνα και του Διαφωτισμού με τον Καρτέσιο, τον Σπινόζα, τον Βολταίρο, τον Ρουσσώ, τον Καντ και επεκτείνεται μέχρι τους τελευταίους δύο αιώνες με τον Φίχτε, τον Χέγκελ, τον Μαρξ, τον Κίρκεργαρντ, τον Νίτσε, τον Μπερξόν, τον Γουάιτχεντ, τον Ράσσελ, τον Χάιντεγγκερ, τον Μαρκούζε, τον Σάρτρ, με τις απόψεις του καθενός για τον άνθρωπο και με αφετηρία τον ίδιο προβληματισμό που διαχέει η αύρα του τελειότερου δημιουργήματος.
Και συνεχίζει ο γράψας την Γένεσιν: “…και ευλόγησεν αυτούς ο Θεός και είπε προς αυτούς ο Θεός, αυξάνεσθε και πληθύνεσθε και γεμίσατε την γην, και κυριεύσατε αυτήν, και εξουσιάζετε επί των ιχθύων της θαλάσσης, και επί των πετεινών του ουρανού, και επί παντός ζώου κινουμένου επί της γης…”
Εμείς, άσχετα με τη δογματική ή όχι αποδοχή της θείας ρήσης της παράδοσης, δεχόμαστε την αυταπόδειχτη πληθυσμιακή κατακυρίευση του ανθρώπου στο γαλαζόθωρο πλανήτη της Γης τόσο, ώστε να αρχίζει να ασφυκτιά και να αναζητεί διεξόδους σε κοντινά αστρικά σώματα του σύμπαντος κόσμου. Κι ακόμη, αυταπόδειχτα εξελίχτηκε σε απόλυτο κυρίαρχο όλων των ζωντανών της χερσαίας γης, του ουρανού και της θάλασσας, σε (δογματική) επαλήθευση της θείας προτροπής.
`Ανθρωποι…άνθρωποι… άνθρωποι… παντού! Ε, και λοιπόν; Κατά μία άποψη, ο άνθρωπος, από τη στιγμή της γέννησής του φέρει (από τη μάνα-φύση) ένα “ενσωματωμένο” στον εγκέφαλό του Πηγαίο Κώδικα Κοινωνικής Συμπεριφοράς απαραίτητο για την ομαλή προσαρμογή του στο κοινωνικό σύνολο στο οποίο καλείται να ενταχθεί και ο οποίος Κώδικας εκφράζει τις αγαθές, συνεργάσιμες και το κυριότερο, τις φυσιολογικές ιδιότητες του ανθρώπου. Η παιδική αθωότητα και το άδολο της παιδικής αγνότητας, αποτελεί μια πρώτη ένδειξη του Κώδικα αυτού. Όμως, με την πρόοδο της ηλικίας, το άτομο, δεχόμενο τις επιδράσεις του περιβάλλοντος στο οποίο αναπτύσσεται (οικογένεια, σχολεία, συναναστροφές κλπ), αποκτά ένα άλλο, Επίκτητο Κώδικα Κοινωνικής Συμπεριφοράς, που είναι εκφραστής κανόνων που όχι σπάνια, καμία σχέση δεν έχουν με τις πραγματικές ανθρώπινες ιδιότητες και που επίσης όχι σπάνια σε αρκετά άτομα αλλοιώνει, υποβαθμίζει ή και καταστρέφει τον Πηγαίο Κώδικα Κοινωνικής Συμπεριφοράς με συνέπεια την προβληματική και πολλές φορές αντικοινωνική συμπεριφορά του διαμορφούμενου ανθρώπινου όντος. Τα παραδείγματα είναι αναρίθμητα και καθημερινά όσο και διαχρονικά και επισύρουν το εκλαϊκευμένο ερώτημα: “είναι άνθρωπος αυτός”;;
Με αυτό λοιπόν το εκλαϊκευμένο ερώτημα, εύκολα διερωτάται κανείς: Είναι όλοι “άνθρωποι” επειδή έχουν ανθρωπόμορφη θωριά και παρουσία; Πληρούν το προαπαιτούμενο του “άνω θρώσκοντος” όντος; Τα ερωτήματα πολλά, ίσως αναπάντητα, καθώς, αλήθεια:
Είναι άνθρωπος:
– Εκείνος που πυρπολούσε την Αρχαία Ρώμη για…προσωπική του απόλαυση;
– Ο Νέο-Νέρων που αναφωνούσε τη νύχτα του βομβαρδισμού-ολοκαυτώματος της Βαγδάτης: “Ω! Τι ωραίο θέαμα!”;
– Εκείνος που φτιάχνει σαπούνι από…ανθρώπινο λίπος;
– Εκείνος που εξοντώνει τα παιδιά του αντίπαλου λαού;
– Εκείνος που σφαγιάζει τον αδελφό, τη μάνα, το γονιό, το τέκνο;
– Εκείνος που αφαιρεί τη ζωή του γείτονα για το στραλίκι μιας γης (που κοντολογίς δεν είναι παντοτινή ιδιοκτησία κανενός, σαν είμαστε ξένοι- περαστικοί τούτου του κόσμου);
– Εκείνος που έχει όλα τα χαρακτηριστικά του σαλίγκαρου, του λείπει μοναχά η μορφή και το καβούκι του άκακου μαλάκιου;
– Εκείνος που έχει όλα τα χαρακτηριστικά του τυφλοπόντικα, μιας και βαδίζει νύχτες σε λαγούμια σκοτεινά, του λείπει μονάχα η θωριά του άκακου τρωκτικού;
– Εκείνος που αποκωδικοποιώντας τις συνταγές της μάνας φύσης, χρησιμοποιεί το εύρημά του για να εξαφανίσει στιγμιαία 300.000 συνάνθρωπους;
– Ο κόλακας, ο συκοφάντης, ο διαβολέας, ο οσφυοκάμπτης;
– Ο ηγεμόνας-δικτάτορας, μα και ο “κυνηγός” συνανθρώπων με διαφορετικές πολιτικές πεποιθήσεις, μα και ο εκλεγμένος πολιτικός που απεμπολεί το “δημόσιο συμφέρον” για χάρη του “ατομικού” (του);
– Ο οπαδός του Μαμμωνά που πατάει σε ανθρώπινα κουφάρια για την ανέλιξή του στην κλίμακα της κοινωνίας;
Ευθύνη να’σαι άνθρωπος, αλήθεια!
• Γιατί θα πρέπει να τιθασεύεις τα πάθη και να αφήνεις τις αρετές να σε τιθασεύουν.
• Γιατί θα πρέπει να αγαπάς για να νοιώθεις τη “χαρά της προσφοράς”.
• Γιατί θα πρέπει να βάζεις το “εμείς” πάνω από το “εγώ”.
• Γιατί θα πρέπει να χαίρεσαι στη χαρά του “πλησίον” και να του προσφέρεις βάλσαμο παρηγοριάς στον πόνο του.
• Γιατί θα πρέπει ν’αφήνεις ελεύθερα τα δάκρυα, καθώς τα δάκρυα είναι λόγια της ψυχής.
• Γιατί θα πρέπει η ζωή σου να είναι μια διαρκής προσπάθεια για τη βελτίωση του εαυτού σου.
• Γιατί θα πρέπει να αντιληφτείς πως είναι ευκολότερη μια διαδρομή μέχρι το σπίτι του αδελφού, από ένα διηπειρωτικό ταξίδι.
• Γιατί θα πρέπει να ξέρεις να συγχωρείς, αλλά και να ζητάς συγγνώμη σε ατόπημά σου.
• Γιατί θα πρέπει να μην προσπερνάς τους ανήμπορους.
• Γιατί θα πρέπει να μη σφετερίζεσαι τη θέση που σου εμπιστεύτηκε η κοινωνία και να θυμάσαι πως κανένας δεν είναι υποταχτικός σου.
• Γιατί θα πρέπει να θυμάσαι πως η ανθρώπινη αξιοπρέπεια δεν εξαρτάται από κοινωνικές τάξεις, θέσεις και αξιώματα.
• Γιατί θα πρέπει να τιμάς τον ιδρώτα του εργαζόμενου στη δούλεψή σου.
• Γιατί θα πρέπει να θυμάσαι τα λόγια του Καζαντζάκη: “Ν’ αγαπάς την ευθύνη. Να λες: Εγώ, εγώ μονάχος μου έχω χρέος να σώσω τη Γη. Αν δε σωθεί, εγώ θα φταίω…”…
• Γιατί θα πρέπει να θυμάσαι τα λόγια του Μαχάτμα Γκάντι: “Εσύ πρέπει να αλλάξεις, αν θέλεις να αλλάξεις τον κόσμο…”.
Και αξίζει ειλικρινά να επικαλεστούμε και τις διαχρονικές αρχές του Αγγλο-Ινδού Νομπελίστα (1907) φιλόσοφου Rudyard Kipling που εκφράζονται μέσα σε μια σειρά από “αν”, στο διαχρονικό ερώτημα για τον άνθρωπο:
• Αν μπορείς να κρατάς την ψυχραιμία σου όταν οι άλλοι χάνουν τη δική τους και ρίχνουν σε σένα την ευθύνη και την αιτία της αδυναμίας τους.
• Αν έχεις πίστη στον εαυτό σου όταν οι άλλοι αμφιβάλλουν για σένα και δεν σε πειράζει αυτή η δυσπιστία τους.
• Αν μπορείς καρτερικά να περιμένεις χωρίς να σε κουράζει η αναμονή, ή όταν διαδίδουν ψέματα για σένα να μην ξεπέφτεις και συ στο ψέμα, ή όταν φανερά σου δείχνουν μίσος να μην αφήνεις το μίσος να σε καταλάβει, κι όμως να μη φαίνεσαι πολύ αγαθός μήτε πολύ στοχαστικός στα λόγια.
• Αν είσαι ικανός να ονειρεύεσαι δίχως να γίνεσαι σκλάβος των ονείρων σου.
• Αν μπορείς να σκέφτεσαι, αλλά όχι για χάρη της ίδιας σου της σκέψης.
• Αν μπορείς να δέχεσαι το θρίαμβο και τον όλεθρο το ίδιο και να αντιμετωπίζεις παρόμοια και τα δυο.

Εν κατακλείδι: “Γνώθι σ’αυτόν”, προέτρεπε ο μεγάλος μας φιλόσοφος Θαλής ο Μιλήσιος. Προτροπή διαχρονική, αδιασάλευτη και ανέγγιχτη στο διάβα της στους αιώνες. Αυτογνωσία! Είναι η “λυδία λίθος” κάθε προσπάθειας του ανθρώπου για μια ζωή με νόημα, για μια ανθρώπινη παρουσία στο κοινωνικό γίγνεσθαι και με βάση την αυτογνωσία να εκκινεί για κάθε άλλη προσπάθεια και επιδίωξη στη ζωή του. Αλλά η προσπάθεια της αυτογνωσίας πρέπει να είναι συνεχής και αδιάκοπος, επειδή πράγματι, είναι “ευθύνη να’σαι άνθρωπος”.

*Ο δρ Γιάννης Θ. Πολυράκης
είναι γεωπόνος – συγγραφέας
μέλος της “Λογοτεχνικής Παρέας Χανίων”