Νο. 420
H επιλογή από την πλευρά του Ρούμπενς της μεταφοράς του συγκεκριμένου θέματος στη ζωγραφική, πρέπει να ιδωθεί σε συνάρτηση με τη διάδοση του νεοστωικού κινήματος κατά το 17ο αιώνα στις Κάτω Χώρες. Ιδιαίτερης μνείας χρήζουν οι μελέτες του καθηγητή της φιλοσοφίας Γιούστους Λίπσιους (Justus Lipsius), ο οποίος με τη μετάφραση του έργου του Σενέκα De Constantia στα 1584 και τη δημοσίευση στα 1615 των Απάντων του αρχαίου φιλοσόφου, έθεσε τα θεμέλια για την αναβίωση της στωικής φιλοσοφίας. Στην περίπτωση του Λίπσιους βέβαια ο Σενέκας λάμβανε ως “εκχριστιανισμένο” υπόδειγμα ηθικής ακεραιότητας και στωικής αταραξίας μπροστά στον επικείμενο θάνατο τις διαστάσεις ενός μάρτυρα-συμβόλου αντίστασης ενάντια στην έξωθεν επιβαλλόμενη τυραννία, στο πλαίσιο του αγώνα της ανεξαρτησίας των Κάτω Χωρών ενάντια στο ισπανικό στέμμα των Αψβούργων. Ο αρχαιολάτρης Ρούμπενς διατηρούσε φιλικούς δεσμούς με τον Λίπσιους και κατείχε ο ίδιος μία αρχαία προτομή που είχε εσφαλμένα από τους εικονογράφους του 17ου αιώνα αναγνωριστεί ως αυθεντικό πορτραίτο του αρχαίου φιλοσόφου. Επιπλέον ο Φλαμανδός ζωγράφος γνώριζε την ύπαρξη ένός αρχαίου αγάλματος από μαύρη πέτρα που αρχικά σωζόμενο αποσπασματικά, στα 1613 περιήλθε στην κατοχή του καρδιναλίου Σκιπίωνα Μποργκέζε, για να μεταμορφωθεί σε “Θνήσκων Σενέκας” με την προσθήκη των άνω άκρων και της απαραίτητης λεκάνης -από πορφύρα (βλ. εικ.). Εύκολα διαισθάνεται κανείς συνεπώς τον ενθουσιασμό του Ρούμπενς για την απόδοση του συγκεκριμένου θέματος, εφόσον μάλιστα η ιστορία του Σενέκα με το συναισθηματικά φορτισμένο περιεχόμενό και τη διαχέουσα δραματικότητα της ταίριαζε απόλυτα στο πνεύμα της τέχνης του 17ου αιώνα που οι ιστορικοί της τέχνης αποκαλούν “μπαρόκ”. Ούτε μειώνεται στο ελάχιστο η επίδοση του Φλαμανδού ζωγράφου σπό την τωρινή με βάση τα αρχαιολογικά δεδομένα επίγνωση, ότι το άγαλμα του δήθεν “θνήσκοντος Σενέκα” στην πραγματικότητα αποδίδει κατά πάσα πιθανότητα είτε ένα γέρο ψαρά, είτε ένα ρωμαίο ανελεύθερο.
