Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς (Peter Paul Rubens) “Αγιος Σεβαστιανός”, γύρω στα 1618, Βερολίνο, Εθνική Πινακοθήκη.
O αδιάψευστος πρωταγωνιστής του ευρωπαϊκού μπαρόκ στον τομέα της ζωγραφικής φέρει το όνομα Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς. Γεννημένος προτεστάντης, αλλά υπηρετώντας κατά τη διάρκεια της μακρόχρονης και άκρως επιτυχημένης καλλιτεχνικής του πορείας κατεξοχήν καθολικούς μονάρχες, ο Ρούμπενς θα ανταποκριθεί όσο λίγοι σύγχρονοί συνάδελφοί του στο επιτακτικό αίτημα της εποχής του -της λεγόμενης “αντιμεταρρύθμισης”- για μια τέχνη κατά βάση προπαγανδιστική, στρατευμένη στο άρμα της καθολικής πίστης, η οποία όμως όφειλε να προσεγγίζει τον απλό πιστό με τέτοιο τρόπο, ώστε να τον καθιστά (συμ)μέτοχο της δράσης, καλώντας τον παράλληλα να εντρυφήσει σε θεολογικά μηνύματα και να διαλογιστεί πάνω σε φλέγοντα θέματα της πίστεως, που στο γύρισμα στο 17ο αιώνα εξακολουθούσαν να αποτελούν προϊόντα θερμών διενέξεων ανάμεσα σε καθολικούς και προτεστάντες. Ένα έξοχο δείγμα αυτής της αξεπέραστης ικανότητας του Φλαμανδού ζωγράφου αποτελεί η απόδοσή του του θέματος του μαρτυρίου του Αγίου Σεβαστιανού, που φυλάσσεται στην Εθνική Πινακοθήκη του Βερολίνου. Ο νεαρός Ρωμαίος αξιωματούχος που έζησε και μαρτύρησε στην εποχή του Διοκλητιανού, πληρώνοντας με τη ζωή του την άσκηση δημόσιας κριτικής απέναντι στις πρακτικές διωγμών των χριστιανικών πληθυσμών από την πλευρά του αυτοκράτορα, απεικονίζεται δεσμένος πισθάγκωνα ενώπιον του κορμού ενός δέντρου, εν μέσω ενός φυσικού τοπίου που χαρακτηρίζεται από άγρια βλάστηση και συννεφιασμένο ουρανό. Το σώμα του οσιομάρτυρος είναι γυμνό, με την εξαίρεση ενός λευκού κομματιού πανιού που καλύπτει τα επίμαχα σημεία. Η πλήρης γυμνότητα, εμποτισμένη με ηρωϊκές, αλλά ενίοτε και με χριστολογικές αναφορές, όπως έμελλε να αποθεωθεί κατά την περίοδο της Αναγέννησης -π.χ. στις πρωτότυπες μορφές της Δευτέρας Παρουσίας του Μιχαήλ-Αγγέλου στο παρεκκλήσι του Βατικανού- ήταν φυσικά αδιανόητη κατά την εποχή που κυριαρχούσε η “Ιερά Εξέταση” και το “Index των απαγορευμένων βιβλίων “αμοραλιστικού” περιεχομένου”.
Με επειδικτικό τρόπο τα όργανα του μαρτυρίου (τόξο και φαρέτρα) έχουν αφεθεί αναπαυτικά στη ρίζα του δέντρου σε άμεση γειτνίαση με τον άγιο, ενώ η απουσία των βασανιστών του επιτείνει δίχως άλλο τη δραματικότητα της σύνθεσης και την αμεσότητα της αντιπαράθεσης με το θεατή, που μοιάζει να λαμβάνει τη θέση του θύτη στη νοητή προέκταση του πρώτου πλάνου του πίνακα. Το μαρτύριο έχει ήδη συντελεστεί, όπως καταδεικνύει το από εκτοξευθέντα βέλη διάτρητο σώμα του Σεβαστιανού. Πρόκειται για ένα σώμα αθλητικό, που τόσο στην έντεχνη διαφοροποίηση ανάμεσα σε άνετο και φέρον σκέλος (κοντραπόστο), όσο και στη μυώδη κατασκευή του, μαρτυρά τις κλασικές του καταβολές. Το ίδιο ισχύει και για το γερμένο προς τα πίσω και αριστερά κεφάλι με το στραμμένο βλέμμα προς τον ουρανό, το οποίο εμπνέεται και αντλεί από τις γεμάτες πάθος φόρμες της ελληνιστικής τέχνης. Σε αρχαίες πρότυπες συνθέσεις, όπως αυτή του επωνομαζόμενου “θνήσκοντος Αλεξάνδρου” και του συμπλέγματος του Λαοκόοντα -που έχουμε παρουσιάσει με άλλη αφορμή σε προγενέστερο έκθεμα του φαντασικού μουσείου- ο Ρούμπενς μπορούσε να αναζητήσει και να ανακαλύψει τα κατάλληλα εκείνα αρχαία “exempla doloris” και να τα “μεταφράσει” στη γεμάτη πάθος ιδιότυπη, αλλά και άκρως επιτυχημένη όπως έμελλε να αποδειχτεί, καλλιτεχνική του φόρμα.
