Φανταστικό μουσείο Νο. 382

Η ιστορία του Φιλοκτήτη αποτελεί το αντικείμενο της ομώνυμης τραγωδίας του Σοφοκλή (τόσο ο Αισχύλος, όσο και ο Ευρυπίδης κατέθεσαν τη δική τους εκδοχή επί του θέματος σε δύο έργα που δε μας έχουν διασωθεί), που παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στα Διονύσεια στα 409 π.Χ. κερδίζοντας το πρώτο βραβείο. Η υπόθεση εκτυλλίσεται κατά τη διάρκεια του Τρωϊκού πολέμου. Κατά το δέκατο χρόνο της πολιορκίας της Τροίας και πληροφορούμενοι από τα λόγια μιας προφητείας, ότι ο πόλεμος δύναται να κερδηθεί μονάχα με τη συνδρομή του τόξου του Ηρακλή και των φαρμακερών βελών του, των βουτηγμένων στο αίμα της Λερναίας Υδρας, οι Αχαιοί θα αναθέσουν στον Οδυσσέα την εκπλήρωση της δύσκολης αποστολής. Με τη συνοδεία του γιου του Αχιλλέα Νεοπτόλεμου, ο Οδυσσέας θα βάλει πλώρη για τη Λήμνο, όπου βρισκόταν ο Φιλοκτήτης με το ποθητό αντικείμενο. Το τόξο είχε περιέλθει στην κατοχή του τελευταίου ως ευχαριστήριο δώρο από την πλευρά του Ηρακλή, επειδή είχε διευκολύνει τον θάνατό του, βάζοντας τέλος στους φριχτούς πόνους του ήρωα, οι οποίοι ως γνωστόν είχαν προέλθει από τον δηλητηριασμένο χιτώνα του κένταυρου Νέσσου. Ο Φιλοκτήτης επρόκειτο αρχικά να συμμετάσχει στην αχαϊκή εκστρατεία ως επικεφαλής επτά πλοίων, αλλά εγκαταλείφθηκε στην πορεία από τον συμπολεμιστή του Οδυσσέα στη νήσο Λήμνο, όταν η έντονη δυσοσμία, η προερχόμενη από ένα τραύμα που του είχε προξενήσει το δάγκωμα ενός φιδιού, θεωρήθηκε επίφοβη να δημιουργήσει κωλύμματα κατά τη διεξαγωγή των τελετών προσφοράς θυσιών προς τους θεούς. Εν τέλει και κάνοντας χρήση ενός τεχνάσματος, ο Οδυσσέας θα καταφέρει να πετύχει την επιστροφή του Φιλοκτήτη στο πεδίο της πολεμικής αντιπαράθεσης, όπου ο τελευταίος μάλιστα θα μεγαλουργήσει, γιατρεύοντας την πληγή του, σκοτώνοντας τον Πάρη και συμμετέχοντας στην ομάδα του Δούρειου Ιππου που έμελλε να εκπορθήσει την Τροία.
Ηδη κατά την αρχαιότητα μνημονεύονται απεικονίσεις του θέματος του εγκαταλελειμμένου Φιλοκτήτη στη ζωγραφική, τη γλυπτική, αλλά και τη μικροτεχνία, σε καμέους και νομίσματα. Στο δεύτερο μισό του 18ου αιώνα, η τραγική μορφή του Φιλοκτήτη έμελλε ωστόσο να γνωρίσει μια αληθινή “Αναγέννηση” στις εικαστικές Τέχνες, ιδιαίτερα στη Γαλλία. Στα 1770 ο Ιρλανδός Τζέϊμς Μπάρρυ (James Barry (1741-1806) θα καταθέσει μια πρώτη ζωγραφική εκδοχή του θέματος για την Accademia Clementina της Μπολώνιας. Το έργο αυτό θα πρέπει να είχε υπάρξει γνωστό και στο Drouais.
Στη σύνθεση του τελευταίου ο Φιλοκτήτης εμφανίζεται καθισμένος μέσα στην υγρή, σκοτεινή σπηλιά του, ενώ δύο πλοία διακρίνονται στο βάθος του πίνακα. Ενώ η παρουσία ενός νεκρού πτηνού στο πρώτο πλάνο παραπέμπει στο κυνήγι, μοναδική εναπομείνασα ενασχόληση για τον εγκαταλελειμμένο ήρωα, οι περίτεχνες αποδόσεις της σκαλισμένης φαρέτρας με τα βέλη και του τόξου του Ηρακλή που κρέμονται πίσω του από το κλαδί ενός δέντρου, θέτουν στο επίκεντρο της σύνθεσης τα αντικείμενα που θα εξασφαλίσουν το τέλος της εξορίας και την επικείμενη λύτρωσή του. Στη μορφή του ημίγυμνου Φιλοκτήτη αντανακλάται τέλος η εκλεκιστική προσέγγιση από την πλευρά του ζωγράφου των αρχαίων προτύπων, με την πλούσια γενειάδα και την ηρωική ταινία στα μαλλιά να εμπνεέται από πορτραίτα του τυφλού Ομήρου, την παραμορφωμένη από πόνο φυσιογνωμία του προσώπου να αντλεί από τη μορφή του θνήσκοντος Λαοκόοντος και τη στάση των σταυρωμένων ποδιών να παραφράζει το μοτίβο ενός άλλου περίφημου μπρούτζινου αρχαίου έργου τέχνης, του “Απακανθιζόμενου”, που φυλάσσεται στο μουσείο του Καπιτωλίου στη Ρώμη.