Φανταστικό μουσείο

Νο. 454
Tο καλλιτεχνικό θεματικό είδος της “νεκράς φύσης”, το οποίο προϋποθέτει τη ζωγραφική απόδοση μοτίβων όπως σκεύη και άλλα χρηστικά αντικείμενα, λουλούδια και φρούτα, αποκλείοντας επομένως κατά κανόνα σε τέτοιου είδους συνθέσεις την παρουσία ζώντων οργανισμών, έμελλε να γνωρίσει τη μεγαλύτερη του άνθηση κατά τον 17ο αιώνα στις Κάτω Χώρες και την Ισπανία. Oπως και κάθε άλλη ζωγραφική θεματική κατηγορία, η “νεκρά φύση” θα προσελκύσει ζωγράφους-σπεσιαλίστες, οι οποίοι και θα επιδοθούν καθόλη τη διάρκεια της ζωής τους στην αποκλειστική ενασχόληση με το συγκεκριμένο είδος, παραλλάσσοντας πολύ συχνά ελάχιστα μόνο το αρχικό μοτίβο, ανταποκρινόμενοι με τον τρόπο αυτό στις απαιτήσεις της αγοράς. Στον ολλανδικό χώρο η “νεκρά φύση” είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το όνομα του Βίλλεμ Κάλφ, καλλιτέχνη από το Ρότερνταμ. Ο Κάλφ, ο οποίος ήδη σε πρώιμο στάδιο της καριέρας του είχε υπάρξει επιφανές μέλος της συντεχνίας των ζωγράφων του Αγίου Λουκά στο Αμστερνταμ, θα αφήσει όχι τυχαία το καλλιτεχνικό στίγμα του σε τρεις από τις εμπορικά ακμάζουσες πόλεις της εποχής, το Παρίσι, το Αμστερνταμ και τη γενέτειρά του, το Ρότερνταμ.
Γόνος ο ίδιος ενός ευκατάστατου εμπόρου υφασμάτων, ο Κάλφ θα μεταφέρει στον καμβά την ιδιαίτερη ευαισθησία για την υφή των άψυχων αντικειμένων που μοιάζει να είχε κληρονομήσει από τον πατέρα του, όπως αφήνει να διαφανεί και το έργο της Εθνικής Πινακοθήκης της Ουάσινγκτον. Αγκαλιασμένη από ένα φινετσάτο βελούδινο ύφασμα ανατολίτικης προέλευσης παρελαύνει μπροστά στα μάτια του θεατή μια ομάδα φρούτων και εσπεριδοειδών (διακρίνονται πορτοκάλι, λεμόνι και ροδάκινα), συνοδευόμενη με τη σειρά της από πολύτιμα αντικείμενα-εκπροσώπους της τέχνης της υαλουργίας, βενετσιάνικα ποτήρια με περίτεχνα σκαλίσματα και μια κινέζικη πορσελάνινη γαβάθα.
Με τη δεξιοτεχνική πινελιά του και τη ντελικάτη χρήση του φωτός, που με το ερωτικό του παιχνίδισμα πάνω στα αντικείμενα, τους προσδίδει μια μεταφυσική σχεδόν διάσταση, ο Κάλφ πετυχαίνει να ταξιδέψει και να πλανέψει τις αισθήσεις, προσκαλώντας τον εκστασιασμένο θεατή να νιώσει την απαλότητα της υφής του βελούδου, να αισθανθεί την κρυστάλλινη καθαρότητα του βενετσιάνικου γυαλιού, να γευθεί την ξινή, έντονη μυρωδιά του φρεσκοκαθαρισμένου λεμονιού. Το έργο αποπνέει μια φετιχιστική σχεδόν αντιμετώπιση των υλικών αντικειμένων (παρατηρείστε εκτός των ποτηριών και του λεμονιού π.χ. τον τρόπο που η πορσελάνη έχει ενσυνείδητα στηθεί, ελαφρώς γερμένη, έτσι ώστε να αποκαλύπτει την περίτεχνη διακόσμησή της), η οποία δεν είναι ασύμβατη με τις συνήθειες του αγοραστικού κοινού στο οποίο και απευθυνόταν: Νεόπλουτοι έμποροι, τους οποίους μπορούμε να φανταστούμε να αγοράζουν τα έργα του Κάλφ, για να πλαισιώσουν με τους πίνακες αυτούς τη συλλογή τους με τα πολύτιμα, εξωτικά αντικείμενα που αυτοί απεικονίζουν -βενετσιάνικο γυαλί, ανατολίτικα χαλιά, χειροποίητα μαχαίρια, σεβιλλιάνικα πορτοκάλια- τεκμήρια οικονομικής ευμάρειας και ευημερίας και ταυτόχρονα περήφανα σύμβολα της παγκόσμιας εμπορικής πρωτοκαθεδρίας της Ολλανδίας κατά τον 17ο αιώνα.