Φανταστικό μουσείο

Maarten van Heemskerck, “Aπoψη του εσωτερικού της οικίας του Βαλέριο Σαντακρότσε (Santacroce) στη Ρώμη” (Σχέδιο), γύρω στα 1532-1537, Πρώτο Ρωμαϊκό Aλμπουμ, Σ. 29, Βερολίνο, Kupferstichkabinett.
Η σελίδα 29 του λεγόμενου πρώτου ρωμαϊκού άλμπουμ του Μάαρτεν φαν Χέεμσκερκ (Maarten van Heemskerck) είναι αφιερωμένη στη συλλογή αρχαιοτήτων του επιφανή πατρικίου Βαλέριο Σαντακρότσε (Valerio Santacroce). H ιδιωτική κατοικία του εντοπίζεται στο περίφημο πλάνο της Ρώμης του Αντόνιο Τεμπέστα (Tempesta) από τη χρονιά του 1593 να καταλαμβάνει ολόκληρο το οικοδομικό τετράγωνο επί της οδού Σάντα Μαρία ιν Πούμπλίκολις (Santa Maria in Publikulis), λίγα μόλις βήματα από την “ιουδαϊκή πλατεία” (piazza iudea), μια γειτονιά στο νότιο τμήμα του πεδίου του Άρεως.
Η οδός όφειλε την ονομασία της στο Ρωμαίο ύπατο Πουμπλίκολα, στον οποίο οι Σαντακρότσε απέδιδαν τις αρχαίες καταβολές του γένους τους. Επρόκειτο ασφαλώς για μια πλασματική γενεαλογική συσχέτιση που απώτερο στόχο είχε να προσδώσει κύρος και αίγλη στους επίδοξους απογόνους, μέσω της αναγωγής του οικογενειακού δέντρου σε μια περιώνυμη φυσιογνωμία του μακρινού, ένδοξου ιστορικού παρελθόντος. Ενα ένθετο αρχαίο ανάγλυφο στην πρόσοψη του σπιτιού του Ονόφριου Σαντακρότσε, αδερφού του Βαλέριο, που απεικόνιζε διακριτικά του υπατικού αξιώματος, καλούνταν μάλιστα να τεκμηριώσει το γενεαλογικό αυτό κατασκεύασμα, κρατώντας ζωντανή την ενθύμηση του υποτιθέμενου προγόνου της οικογενείας.
Θα περίμενε κανείς ότι έμμεσες ή άμεσες αναφορές στον Πουμπλίκολα θα άφηναν το στίγμα τους και στο κυρίως κομμάτι της αρχαιολογικής συλλογής των Σαντακρότσε, ωστόσο τα κίνητρα που φαίνεται να καθορίζουν τη διάταξη και το στήσιμο των εκθεμάτων, όπως αυτή μας παραδίδεται από τη γραφίδα του Ολλανδού περιηγητή, μοιάζουν να είναι πρωτίστως αισθητικού χαρακτήρα. Ετσι, αν και με την πρώτη ματιά η διάταξη των γλυπτών στον χώρο μοιάζει άναρχη, άτακτη και χωρίς δομή, μια προσεκτικότερη εξέταση αποκαλύπτει την καλοσχεδιασμένη, πυραμιδοειδή κατασκευή της όλης σύνθεσης.
Την κορυφή της πυραμίδας ορίζει το ακέφαλο άγαλμα του Πανός του Πολυκλείτου που σήμερα βρίσκεται στη βασιλική γλυπτοθήκη της Κοπεγχάγης. Εκατέρωθέν του διακρίνονται δύο γλυπτικά συμπλέγματα, εκ δεξιών του ο Μίθρας που θυσιάζει τον ταύρο και εξ αριστερών του μια ιππεύουσα αμαζόνα. Ιδιαίτερα εντυπωσιακό είναι το “κυματοειδές” εφέ των σε αντιστρόφως ανάλογη φορά κινουμένων κεφαλιών των δύο ζώων -το κεφάλι του ταύρου στρέφεται προς τα επάνω, ενώ το αντίστοιχο του αλόγου σκύβει βαθιά στο έδαφος- το οποίο προσδίδει ρυθμικότητα στη σύνθεση και διευκολύνει το αβίαστο πέρασμα του ματιού του θεατή από το αριστερό στο δεξιό τμήμα του σκίτσου. Aγνωστο παραμένει ωστόσο αν στην περίπτωση της γειτνίασης της επωνομαζόμενης και “Αμαζόνας Πατρίτσι” με τον κολοσιαίο κορμό ενός αγάλματος του Ηρακλή που καταλαμβάνει το δεξιό άκρο του σχεδίου, πρόκειται για ένα τυχαίο γεγονός, ή για μια προγραμματική τοποθέτηση από την πλευρά του ιδιοκτήτη της συλλογής, πάνω στη βάση μιας προσπάθειας ανασύνθεσης ενός από τους Ηράκλειους άθλους, αυτόν της αρπαγής της ζώνης της Ιππολύτης.