Φανταστικό μουσείο

Aν θα έπρεπε να αποδοθεί σε κάποια από τις σπουδαίες καλλιτεχνικές προσωπικότητες της ιταλικής Αναγέννησης ο τιμητικός τίτλος του πλέον ολοκληρωμένου ουμανιστή-καλλιτέχνη, τότε η άτυπη αυτή διάκριση θα έβρισκε τον πιο ιδανικό εκφραστή της στο πρόσωπο του Λεονάρντο ντα Βίντσι (1452-1519). Ο Λεονάρντο, καταγόμενος από το μικρό χωριό Βίντσι στην επαρχία της Τοσκάνης, είχε υπάρξει ζωγράφος, γλύπτης, αρχιτέκτονας, μια πολυσχιδής προσωπικότητα με έντονες ανησυχίες και ενδιαφέροντα στους τομείς των φυσικών επιστημών, της καρτογραφίας, της μηχανικής-αεροναυπηγικής, αλλά και της ανθρώπινης ανατομίας.
Η μελέτη της λειτουργίας του ανθρώπινου σώματος εκ του φυσικού αποτελούσε κατά την Αναγέννηση ζητούμενο και απαρέγκλητη προϋπόθεση για την κατά το δυνατόν πιστή απόδοσή του στη ζωγραφική τέχνη. Έτσι δεν εκπλήσσει, ότι ήδη στο β’ μισό του 15ου αιώνα διαβάζομε στις πηγές για καλλιτέχνες, οι οποίοι θα επιδοθούν σε νεκροψίες και νεκροτομές με απώτερο στόχο την εντρύφυση στα μυστικά της λειτουργίας του ανθρώπινου σώματος, όπως π.χ. στην περίπτωση του Φλωρεντινού καλλιτέχνη Αντόνιο Πολλαγιουόλο (Antonio Pollaiuolo).
Ωστόσο θα είναι ο Λεονάρντο εκείνος που θα συνδέσει άρρηκτα το όνομά του με την πρόοδο των ανατομικών μελετών στη
χαραυγή του 16ου αιώνα, προσδοκώντας μάλιστα στην έκδοση με τη μορφή πραγματείας των σημαντικών επιστημονικών παρατηρήσεών του. Αν και για τον εκάστοτε αναγεννησιακό καλλιτέχνη στο πλαίσιο της διακαούς επιθυμίας τού νατουραλιστικής κατά το δυνατόν απόδοσης του ανθρωπίνου σώματος πρωτίστως ενδιαφέρουσα είναι η επιφανειακή ανατομία, η μελέτη δηλαδή της λειτουργίας και του πολύπλοκου παιχνιδίσματος των μυών και των οστών κάτω από την επιφάνεια του δέρματος, ο Λεονάρντο θα προχωρήσει ένα βήμα παραπέρα, καθώς όπως θα τονίσει εμφατικά και στις γραπτές θεωρητικές του σημειώσεις «η μελέτη της ανθρώπινης ανατομίας είναι για τον καλλιτέχνη του σχεδίου εξίσου σημαντική, όπως η ετυμολογία των λατινικών λέξεων για το μελετητή της γλώσσας, καθώς όποιος καλλιτέχνης δε γνωρίζει ποιοι μύες προκαλούν τις κινητικές λειτουργίες του σώματος δε θα είναι σε θέση να αποδώσει με τρόπο αληθοφανή στο έργο του ανθρώπινες μορφές εν κινήσει».
Ενα από τα οψιμότερα περίφημα σχέδια του Λεονάρντο που πραγματεύεται το θέμα της γυναικείας κύησης παραθέτω ενδεικτικά εδώ. Η σχεδιαστική απόδοση του κυοφορούντος εμβρύου (κατά την εκτίμηση του Λεονάρντο βρισκόμαστε στον 4ο μήνα της κύησης) εντυπωσιάζει με την πλαστικότητα της απόδοσης που έμελλε να προσδώσει στην παράσταση τον χαρακτήρα της κατεξοχήν απεικόνισης ενός κυοφορούντος ανθρώπινου οργανισμού για την εποχή που μιλάμε. Σε άλλα σχέδια ο Λεονάρντο θα επιχειρήσει να αναπτύξει τις θεωρητικές του θέσεις και σχετικά με τη λειτουργία του πλακούντα. Ωστόσο η σχεδιαστική σιγουριά δε συνάδει πάντα με επιστημονική ακρίβεια. Αυτό π.χ. προδίδουν οι λεπτομέρειες με τα “Κοτυλήδονα” στο άνω δεξί μέρος του παρόντος σχεδίου, παρμένες από τη μελέτη της ανατομίας των ζώων, όπως μαρτυρούν και οι σχετικές παρατηρήσεις του Λεονάρντο σε ένα έτερο σχέδιο αφιερωμένο αποκλειστικά στη μελέτη της κυοφορίας των αγελάδων.
Η επαναστατικότητα των πρωτοεπιστημονικών αυτών ανατομικών σπουδών του Λεονάρντο δεν μπορεί ωστόσο και πέραν των όποιων τυχόν αναπόφευκτων λαθών σε καμία περίπτωση να αμφισβητηθεί.
Είναι ενδεικτικό, ότι έπρεπε να περιμένουμε έως στα 1543, οπότε και εκδόθηκε η πραγματεία του Βεσάλιου (Vesalius, 1514-1564), De humani corporis fabrica, ένα έργο που έμελλε με αρκετή καθυστέρηση να σταθεί στο ύψος των όψιμων σπουδών τού Λεονάρντο, καλύπτοντας παράλληλα ένα σημαντικό κενό στο πεδίο των αναγεννησιακών ανατομικών μελετών.