Φανταστικό μουσείο

Ο  Τζεντίλε με καταγωγή από το μικρό χωριό Φαμπριάνο είχε γεννηθεί στα 1370 και πέθανε στα 1427. Άνηκε στη γενιά εκείνη των ιταλών ζωγράφων που έμελλε να ζήσουν και να δράσουν στις αρχές του 15ου αιώνα, στη μεταβατική δηλαδή εκείνη περίοδο που επρόκειτο να σηματοδοτήσει το πέρασμα από το γοτθικό καλλιτεχνικό ιδίωμα με τη ροπή του προς μια καλλιγραφική υπερβατικότητα σε μια μανιέρα πιο “νατουραλιστική” με έντονη διάθεση για ακριβή απόδοση της προοπτικής και του φυσικού περιβάλλοντος χώρου και με εμφανείς επιρροές από την κλασική αρχαιότητα στην απόδοση του ανθρωπίνου σώματος.
Οι ιστορίες με τη ζωή του Αγίου Νικολάου καθιστούν στην περίπτωση του Φαμπριάνο εμφανείς τόσο τις γοτθικές καταβολές του ζωγράφου, όσο και την επαφή του με τις καινοτόμες τάσεις του καιρού του που έμελλαν να θρέψουν τα ιερά τέρατα της πρώτης γενιάς των καλλιτεχνών της ιταλικής “Αναγέννησης”. Χρησιμοποιώντας μια “υβριδική” γλώσσα που χαρακτηρίζει και άλλους καλλιτέχνες για την εποχή που εξετάζουμε, δεν προξενεί έκπληξη που η πατρότητα των ανυπόγραφων έργων του Φαμπριάνο πολύ συχνά αποδίδονταν από την έρευνα λανθασμένα και σε άλλους συναδέρφους του με παραπλήσιο καλλιτεχνικό ιδίωμα, π.χ. στο Μαζάτσιο (Masaccio).
H Predella με τις σκηνές από το βίο του Αγίου Νικολάου αποτελεί ένα από τα τελευταία έργα του Φαμπριάνο. Ως τμήμα μιας πολύ μεγαλύτερης σύνθεσης που προοριζόταν αρχικά να κοσμήσει το βωμό μιας Φλωρεντινής εκκλησίας, η Predella παρέμεινε στον αρχικό προορισμό της έως στα 1830, οπότε και το τρίπτυχο Quaratesi (από το όνομα της οικογενείας των αφιερωτών που είχε αναθέσει την παραγγελία του έργου κατά το 15ο αιώνα) κατακερματίστηκε με αποτέλεσμα επιμέρους τμήματά του να κοσμούν σήμερα συλλογές στην Ουάσιγκτον, τη Φλωρεντία, την Αγγλία και τη Ρώμη.
Το έργο στο Βατικανό αποδίδει την πλέον διάσημη σκηνή από το βίο και τη δράση του Αγίου Νικολάου. Ο Αγιος Νικόλαος, ο οποίος στην Ιταλία είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την πόλη του Μπάρι λόγω της παρουσίας των λειψάνων του στην πόλη αυτή, όταν στα 1087 κάποιοι ναύτες τα αφαίρεσαν από τα Μύρα και τα μετέφεραν στην Ιταλία, αποτελεί μια εξέχουσα μορφή ιδιαίτερα αγαπητή στην πολιτιστική και καλλιτεχνική ιστορία της Μεσογείου και ολόκληρης της Ευρώπης. Ο Άγιος που έζησε τον 4ο αιώνα στα Μύρα της Λυκίας είχε υπάρξει μία απο τις σημαντικότερες μορφές του Χριστιανισμού. Αναφέρονται πολλά θαύματα του Αγίου, μεταξύ των οποίων και μια περίπτωση που έγινε γνωστή, παρά τη θέληση του Νικολάου. Ένας φτωχός οικογενειάρχης που κατοικούσε στην περιοχή της πατρίδας του Αγίου, μη έχοντας χρήματα να προικίσει τις τρεις κόρες του, σκόπευε να τις στείλει να γίνουν ιερόδουλες σε οίκο ανοχής. Όταν το έμαθε αυτό ο Νικόλαος, άρχισε να πηγαίνει μυστικά έξω από το σπίτι εκείνο τις νύχτες και να αφήνει σακούλια με χρήματα. Σε τρεις νύχτες εξασφάλισε την προίκα των τριών κοριτσιών, αφήνοντας 100 χρυσά νομίσματα στην κάθε μία. Την τρίτη φορά όμως, ο πατέρας είχε παραφυλάξει για να δει ποιος ήταν ο άγνωστος ευεργέτης, και όταν αντιλήφθηκε τον Άγιο, τον παρακάλεσε να μην το αποκαλύψει σε κανέναν. Έτσι, οι τρεις κόρες παντρεύτηκαν κι ο πατέρας μετανόησε για την αρχική του πρόθεσή.
Στον πίνακα του Βατικανού εντυπωσιάζει η αληθοφάνεια στην απόδοση του θαύματος. Ο ζωγράφος προσφέρει στο θεατή ανεμπόδιστη θέα στο εσωτερικό ενός φτωχικού σπιτιού, όπως υπαινίσσεται η παρουσία του ενός και μοναδικού κρεβατιού για την τετραμελή οικογένεια. Οι δεσμοί αγάπης και αφοσίωσης ανάμεσα στα μέλη υπογραμμίζεται ωστόσο με λιτό, αλλά περιεκτικό τρόπο στη γεμάτη στοργή έκφραση του πατέρα με αποδέκτη τη θυγατέρα που σκυμμένη στα πόδια του τού προσφέρει αγόγγυστα τη βοήθειά της. Αντιμετωπίζοντας την ενδιαφέρουσα πρόκληση της απόδοσης των μορφών σε πολύπλοκες πόζες, ο Φαμπριάνο θα κερδίσει το στοίχημα απεικονίζοντας τη μία κόρη να βγάζει το φόρεμά της και την αδερφή της να προσπαθεί να δέσει τα μαλλιά της πλεξούδα, συλλαμβάνοντας παράλληλα με την άκρη του ματιού της στο παράθυρο τη μορφή του άγνωστου ευεργέτη. Η υψηλή καλλιτεχνική ποιότητα στη σύλληψη και εκτέλεση της σκηνής καθιστά διαχρονική την εκτίμηση του Βαζάρι, ο οποίος στους βίους του των ιταλών καλλιτεχνών εκθειάζει δικαίως το έργο ως το κατεξοχήν αριστούργημά του Τζεντίλε ντα Φαμπριάνο.